Odpowiedź na uwagi Parlamentu Europejskiego przedstawione w rezolucji w sprawie raportu rocznego EBC za rok 2023

W niniejszej odpowiedzi ustosunkowano się do spraw i postulatów zgłoszonych w rezolucji Parlamentu Europejskiego z 11 lutego 2025 w sprawie raportu rocznego EBC za rok 2023^[1]. Odpowiedź opublikowano przy okazji prezentacji przed Parlamentem Europejskim raportu rocznego EBC za rok 2024. Jest ona uporządkowana według tematów i wyjaśnia politykę EBC w odniesieniu do spraw ujętych w rezolucji^[2]. EBC publikuje odpowiedź na uwagi od 2016, zgodnie z sugestią Parlamentu Europejskiego.

1 Polityka pieniężna i sytuacja gospodarcza

1.1 Polityka pieniężna i inflacja

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski wzywa EBC, aby nie obniżał stóp procentowych zbyt szybko. Parlament wyraża ubolewanie, że w grudniu 2024 inflacja bazowa w strefie euro wyniosła 2,7% i tylko w trzech państwach była poniżej 2%, oraz zauważa z niepokojem, że wyższa inflacja bazowa może przełożyć się na wyższą inflację ogółem (pkt 9, 10 i 16).

EBC jest zdeterminowany w dążeniu do tego, by inflacja ogółem trwale ustabilizowała się na docelowym poziomie 2% w średnim okresie. Restrykcyjne środki polityki pieniężnej EBC przyczyniły się do trwałego zbliżania się inflacji ogółem do średniookresowego celu wynoszącego 2%, o czym świadczą najnowsze projekcje makroekonomiczne ekspertów dla strefy euro. Inflacja bazowa – czyli inflacja ogółem z wyłączeniem cen energii i żywności – obniżyła się z 2,6% w lutym 2025 do 2,4% w marcu. W ogólnym procesie dezinflacji zmiany inflacji ogółem i inflacji bazowej wzajemnie się wzmacniają. Spadek inflacji ogółem powoduje, że ludzie muszą w mniejszym stopniu kompensować inflację, a tym samym pomaga obniżyć dynamikę płac. Ogranicza również konieczność korekty cen. W miarę zmniejszania się inflacji ogółem inflacja bazowa słabnie i przyczynia się z kolei do dalszego spadku inflacji ogółem. Ponadto zbliżaniu się do przyjętego celu będzie sprzyjać utrzymujące się oddziaływanie wcześniejszego zacieśnienia polityki pieniężnej na ceny konsumpcyjne oraz trwałe zakotwiczenie długookresowych oczekiwań inflacyjnych wokół tego celu. Biorąc pod uwagę zwłaszcza obecne warunki rosnącej niepewności, Rada Prezesów będzie ustalać odpowiednie nastawienie polityki pieniężnej na podstawie danych i na bieżąco, z posiedzenia na posiedzenie. W szczególności decyzje w sprawie stóp procentowych będą uwzględniać jej ocenę perspektyw inflacji, dynamiki inflacji bazowej i siły transmisji polityki pieniężnej. Dlatego Rada Prezesów nie deklaruje z góry określonej ścieżki stóp. Przy wyznaczaniu podstawowych stóp procentowych musi uwzględniać zarówno ryzyko zbyt szybkiego obniżenia stóp – co mogłoby spowodować wzrost inflacji – jak również ryzyko zbyt powolnego łagodzenia polityki pieniężnej, co niepotrzebnie szkodziłoby aktywności gospodarczej i zatrudnieniu oraz mogłoby doprowadzić do zbyt niskiej inflacji.

Wykres 1

Inflacja ogółem i inflacja bazowa

(zmiany roczne w proc.)

1.2 Wpływ inflacji i polityki pieniężnej na różne sektory gospodarki

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski zwraca się do EBC o ocenę wpływu zmian stóp procentowych na różne sektory gospodarki, w tym sektory kapitałochłonne (pkt 10).

EBC uważnie monitoruje i analizuje sytuację w różnych sektorach, w tym na rynku pracy, by lepiej zrozumieć, jak polityka pieniężna wpływa na wydatki gospodarstw domowych i decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw, a tym samym na inflację. Z analizy EBC wynika na przykład, że środki polityki pieniężnej mają większy wpływ na przetwórstwo przemysłowe niż na sektor usług^[3]. Monitorowanie zmian w poszczególnych sektorach jest szczególnie ważne przy ocenie nastawienia polityki pieniężnej, ponieważ w cyklu gospodarczym aktywność w sektorze usług także zazwyczaj podąża za przetwórstwem przemysłowym. Wysokie stopy procentowe ograniczająco oddziaływały na gospodarkę, zwłaszcza inwestycje prywatne. Utrzymanie stabilności cen w średnim okresie pozostaje jednak najskuteczniejszym sposobem, w jakim polityka pieniężna może wspierać stabilne otoczenie makroekonomiczne, sprzyjające inwestycjom. Stabilność cen ma zasadnicze znaczenie dla wszelkich nakładów na środki trwałe, ponieważ daje firmom większą pewność, że ich koszty z czasem nadmiernie nie wzrosną.

1.3 Zestaw narzędzi prognostycznych EBC

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski zachęca EBC do dalszego przeglądu i poprawy stosowanych modeli w celu lepszego rozróżnienia między źródłami inflacji po stronie popytu i po stronie podaży (pkt 19).

EBC stale modyfikuje i aktualizuje swoje modele, m.in. po to, żeby skuteczniej opisywać czynniki po stronie podaży i po stronie popytu. Żaden model nie może uwzględniać wszystkich możliwych czynników ekonomicznych i kanałów transmisji. W związku z tym EBC przyjął podejście oparte na zbiorze modeli^[4]. W miarę ewolucji struktur gospodarczych i zmian dotyczących źródeł wahań ekonomicznych regularnie przeprowadza przeglądy, udoskonala stosowane modele oraz opracowuje nowe. Na przykład EBC stale ulepsza swój zestaw narzędzi modelowania, żeby lepiej oceniać skutki – zarówno po stronie popytu, jak i po stronie podaży – ryzyka klimatycznego, napięć geopolitycznych bądź rozwoju technologicznego, w tym wykorzystania sztucznej inteligencji^[5]. Pomimo podejmowanych działań nie dało się uniknąć dużych błędów prognostycznych, które wystąpiły w wielu instytucjach, z powodu bezprecedensowego charakteru szoków gospodarczych w minionych latach. W ostatnim czasie jednak znacznie ograniczono błędy prognoz. Mimo to niedawne doświadczenia były przyczyną rozważań dotyczących odpowiedniości stosowanych narzędzi i w szczególności tego, jak skuteczniej oceniać wpływ czynników podażowych i popytowych na inflację. To stało się kluczową kwestią w debacie na temat polityki pieniężnej. Dlatego w trwającej ocenie strategii EBC kluczową rolę odgrywa analiza podażowych i popytowych źródeł inflacji. W ocenie tej omówione będą także szersze udoskonalenia wprowadzone w systemie modelowania i prognozowania EBC oraz możliwości jego dalszej poprawy.

1.4 Bilans EBC i skup aktywów

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski zachęca EBC do dalszego monitorowania stopniowego zmniejszania bilansu oraz jego wpływu na gospodarkę strefy euro. Zwraca się do EBC o podzielenie się spostrzeżeniami na temat wpływu programów skupu aktywów na funkcjonowanie rynków finansowych, w tym na fundusze emerytalne i instytucje ubezpieczeniowe (pkt 23).

Wielkość bilansu Eurosystemu w dalszym ciągu się zmniejsza. Jest to odzwierciedleniem faktu, że portfele programu skupu aktywów (APP) i nadzwyczajnego programu zakupów w czasie pandemii (PEPP) są zmniejszane w określonym i przewidywalnym tempie, ponieważ Eurosystem nie reinwestuje już spłat kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych. Ponadto do końca 2024 banki całkowicie spłaciły kwoty pożyczone w ramach ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO), co oznacza zakończenie tej części procesu normalizacji bilansu. Zmniejszenie portfeli programów APP i PEPP zostało bezproblemowo przyjęte przez rynek i nie spowodowało żadnych zakłóceń, a banki zastąpiły operacje TLTRO rynkowymi źródłami finansowania. W miarę jak Eurosystem stopniowo zmniejszał ilość posiadanych papierów wartościowych, inni inwestorzy, w tym gospodarstwa domowe, banki, fundusze emerytalne i instytucje ubezpieczeniowe, stopniowo zwiększali swoje zasoby. EBC regularnie przekazuje informacje o skupie aktywów i współpracuje z zainteresowanymi podmiotami^[6]: m.in. prowadzi dyskusje z uczestnikami rynku oraz publikuje statystyki inwestycji w papiery wartościowe. Ponadto EBC znacznie zintensyfikował publikację analiz dotyczących funkcjonowania rynków finansowych, a zwłaszcza skutków normalizacji bilansu^[7]. Będzie w dalszym ciągu monitorować wpływ normalizacji bilansu na funkcjonowanie rynków finansowych i gospodarkę. Projekcje ekspertów EBC i Eurosystemu uwzględniają szeroki zakres cen na rynkach finansowych, w tym ceny, które mogą się zmienić wskutek zmniejszenia bilansu.

Wykres 2

Rzeczywisty i przewidywany bilans Eurosystemu

(bln EUR)

1.5 Transmisja polityki pieniężnej

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski zwraca się do EBC o zajęcie się kwestią płatności odsetek od rezerw bankowych (pkt 22).

Podstawą transmisji polityki pieniężnej jest zdolność skutecznego sterowania przez EBC krótkoterminowymi stopami rynku pieniężnego. Jest to pierwszy krok w procesie transmisji, który ostatecznie determinuje stopy procentowe dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, a przez to wpływa na ich decyzje inwestycyjne i wydatkowe oraz umożliwia EBC osiągnięcie średniookresowego celu inflacyjnego. Oprocentowanie depozytów utrzymywanych przez banki komercyjne w Eurosystemie zakotwicza krótkoterminowe stopy rynku pieniężnego i pozwala sterować tymi stopami zgodnie z zamierzonym nastawieniem polityki pieniężnej. Gdyby te depozyty nie były oprocentowane, krótkoterminowe stopy rynku pieniężnego mogłyby spaść nawet do zera, a EBC nie byłby w stanie kształtować warunków finansowania. Jednocześnie w swoich działaniach w zakresie sterowania stopami rynku pieniężnego EBC dąży do jak największej efektywności, w tym pod względem kosztów. Na przykład we wrześniu 2023 Rada Prezesów ustaliła oprocentowanie obowiązkowych rezerw banków komercyjnych – czyli części rezerw, które banki komercyjne muszą utrzymywać w krajowym banku centralnym – na 0%. Decyzja ta poprawiła efektywność polityki pieniężnej przez obniżenie ogólnej kwoty odsetek, które należy zapłacić od rezerw, przy jednoczesnym zachowaniu przez EBC zdolności do skutecznego sterowania stopami rynku pieniężnego. Gdy EBC nabrał pewności, że inflacja trwale powraca do docelowego poziomu, stopniowo obniżył stopę procentową depozytu w banku centralnym o 150 punktów bazowych – z poziomu maksymalnego z września 2023 do 2,50%. Wskutek tego zmniejszył także płatności odsetkowe na rzecz banków. Ponadto nadwyżki rezerw zmniejszają się z powodu spłaty kwot pożyczonych przez banki w ramach długoterminowych operacji pożyczkowych oraz zmniejszenia portfela obligacji w związku z tym, że Eurosystem nie reinwestuje już spłat kapitału z tytułu zapadających obligacji.

1.6 Uwzględnienie nieruchomości mieszkalnych zamieszkiwanych przez właścicieli we wskaźniku HICP

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski wzywa do przyspieszenia planu działania dotyczącego włączenia nieruchomości mieszkalnych zamieszkiwanych przez właścicieli do zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych (HICP) i podkreśla, że jest to pożądane ze względu na reprezentatywność i porównywalność między krajami strefy euro (pkt 20).

Uwzględnienie nieruchomości mieszkalnych zamieszkiwanych przez właścicieli we wskaźniku HICP w celu udoskonalenia pomiaru inflacji pozostaje dla EBC ważnym zagadnieniem. W ramach Europejskiego Systemu Statystycznego nie osiągnięto jeszcze porozumienia w zakresie traktowania takich nieruchomości w kontekście wskaźnika HICP^[8]. Jako że Eurostat nie opracowuje obecnie eksperymentalnych wskaźników łączących HICP i dane dotyczące nieruchomości mieszkalnych zamieszkiwanych przez właścicieli, EBC samodzielnie uzupełnia tę lukę i oblicza indeksy analityczne łączące HICP ze wskaźnikami cen takich nieruchomości. Stosuje przy tym dwie różne metody: metodę opartą na nabywaniu netto oraz metodę równoważnego czynszu (z uwzględnieniem czynszu imputowanego)^[9]. EBC zdecydowanie popiera program badań Europejskiego Systemu Statystycznego, którego celem jest przeanalizowanie trzech alternatywnych metod włączenia nieruchomości mieszkalnych zamieszkiwanych przez właścicieli do wskaźnika HICP, a także odnośnych aspektów koncepcyjnych i praktycznych. EBC ma nadzieję, że te badania doprowadzą do wymiernych rezultatów.

2 Mandat EBC

2.1 Cel wtórny EBC

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski wzywa EBC do przestrzegania mandatu EBC przy interpretowaniu lub realizacji celów wtórnych. Zwraca się do EBC o włączenie do raportu rocznego osobnego rozdziału poświęconego sposobowi, w jaki EBC interpretował i wdrożył cele wtórne. Parlament zachęca także EBC do dokonania przeglądu strategii EBC, aby sprzyjała ona konkurencyjności UE i nie zagrażała jego głównemu celowi (pkt 33, 34, 35 i 39).

Głównym celem EBC jest przede wszystkim utrzymanie stabilności cen. Bez uszczerbku dla stabilności cen Rada Prezesów bierze pod uwagę przy podejmowaniu decyzji w zakresie polityki pieniężnej kwestie związane z celem wtórnym. Wynika to z brzmienia Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zgodnie z którym EBC „wspiera ogólne polityki gospodarcze w Unii, mając na względzie przyczynianie się do osiągnięcia celów Unii”. W związku z tym cel wtórny jest wprost ujęty w strategii polityki pieniężnej EBC. Przy dostosowywaniu instrumentów polityki pieniężnej Rada Prezesów – rozpatrując dwie konfiguracje zestawu instrumentów, które są w równym stopniu korzystne i nie zagrażają stabilności cen – wybierze konfigurację, która najlepiej wspiera ogólne polityki gospodarcze UE związane ze wzrostem gospodarczym, zatrudnieniem i włączeniem społecznym, chroni stabilność finansową oraz pomaga łagodzić skutki zmiany klimatu, a przez to przyczynia się do realizacji celów UE.

EBC objaśnia swoje decyzje w sprawie polityki pieniężnej i odnośne analizy dotyczące celu wtórnego w różnych częściach raportu rocznego. Raport roczny EBC za rok 2023 zawierał specjalną ramkę wyjaśniającą, jak EBC przy prowadzeniu polityki pieniężnej bierze pod uwagę cel wtórny oraz jak przekazuje informacje o swoich działaniach w zakresie celu wtórnego. W ramce wskazano, gdzie w raporcie rocznym można znaleźć informacje dotyczące decyzji w sprawie polityki pieniężnej i dotyczące odnośnych analiz na temat celu wtórnego. W raporcie rocznym za rok 2024 te informacje nadal są uwzględnione w różnych rozdziałach.

Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski – jako właściwe instytucje UE – podejmują działania na rzecz zwiększenia konkurencyjności UE, a EBC popiera te działania. EBC przy podejmowaniu decyzji w sprawie polityki pieniężnej uwzględnia już kwestie związane ze wzrostem gospodarczym i konkurencyjnością oraz będzie w dalszym ciągu brać pod uwagę wpływ polityki i działań UE w tym obszarze. W szczególności EBC z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji z 29 stycznia 2025 w sprawie Kompasu konkurencyjności dla UE oraz nakreślone w nim sztandarowe działania^[10]. EBC – w ramach swojej funkcji doradczej w odniesieniu do prawodawstwa UE określonej w art. 127 ust. 4 TFUE – jest gotów uczestniczyć w opracowywaniu inicjatyw ustawodawczych wskazanych w tym komunikacie. Ponadto ważnymi elementami podnoszenia konkurencyjności Europy są bieżące inicjatywy w ramach traktatowych zadań EBC, zwłaszcza w dziedzinie płatności, takie jak wspieranie innowacji, integracji i odporności europejskiej infrastruktury potransakcyjnej oraz przygotowania do ewentualnego wprowadzenia cyfrowego euro.

2.2 Kwestie geopolityczne

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski zwraca się do EBC o sporządzenie planu geopolitycznego na lata 2025–2030, aby lepiej zrozumieć wpływ wojen i konfliktów na stabilność cen (pkt 19, 40 i 41).

EBC aktywnie monitoruje sytuację geopolityczną pod kątem jej znaczenia dla aktywności gospodarczej, inflacji i stabilności finansowej oraz uwzględnia tę sytuację w analizach dotyczących polityki pieniężnej. Napięcia geopolityczne mogą być źródłem szoków gospodarczych i niepewności oraz mieć poważne konsekwencje dla stabilności cen. Dlatego EBC regularnie uzupełnia standardowe projekcje o analizy scenariuszy w celu oceny potencjalnego wpływu hipotetycznych zdarzeń, np. wojen i konfliktów, których nie uwzględniono w projekcjach bazowych. Na przykład w projekcjach makroekonomicznych ekspertów Eurosystemu z grudnia 2023 zawarto analizę scenariusza, w której zbadano skrajne czynniki ryzyka dla scenariusza bazowego projekcji wynikające z potencjalnej dalszej eskalacji konfliktu na Bliskim Wschodzie, w tym częściowego zamknięcia cieśniny Ormuz. Dodatkowo Rada Prezesów uwzględnia m.in. sytuację geopolityczną oraz ryzyko geopolityczne przy podejmowaniu decyzji w sprawie polityki pieniężnej, o czym świadczą relacje z jej posiedzeń monetarnych. EBC uważnie obserwuje także, jak zmiany geopolityczne oddziałują na stabilność finansową w strefie euro. EBC przedstawia aktualne informacje o odnośnych zagrożeniach w Financial Stability Review. Skutki zmian geopolitycznych i ryzyka geopolitycznego dla stabilności finansowej strefy euro szczegółowo przeanalizowano w raportach Financial Stability Review z maja i listopada 2024. Ponadto w ramach trwającej oceny strategii polityki pieniężnej EBC uwzględnia wnioski ze swoich działań podjętych w reakcji na szokowe zmiany cen energii z lat 2022–2023 spowodowane napaścią Rosji na Ukrainę. Ta ocena podniesie poziom przygotowania EBC na przyszłe szoki podażowe, zwłaszcza wynikające ze zmian geopolitycznych. EBC przedstawi swoje ustalenia Parlamentowi Europejskiemu i na ich podstawie będzie podejmować dalsze działania.

3 Zmiana klimatu

3.1 Zmiana klimatu a inflacja

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski zwraca się do EBC o dokładniejszą ocenę, w jakim stopniu zmiana klimatu wpływa na zdolność EBC do utrzymania stabilności cen (pkt 36).

EBC prowadzi dogłębną analizę, by rozumieć konsekwencje dla inflacji i gospodarki zarówno fizycznego oddziaływania zmiany klimatu, jak i ekologicznej transformacji. Wpływ ekstremalnych zjawisk klimatycznych na gospodarkę jest złożony i wieloaspektowy. Częstsze i poważniejsze anomalie klimatyczne mogą wpływać na aktywność gospodarczą i poziom inflacji. Mogą skutkować jednoczesnymi szokami podażowymi i popytowymi oraz wiązać się ze zmiennością i niepewnością inflacji. Badania EBC pokazują na przykład, że wyższe temperatury mogą doprowadzić do wzrostu cen żywności i różnie wpływać na inflację cen usług w zależności od pór roku i krajów^[11]. W dłuższym horyzoncie wzrost ryzyka fizycznego może mieć także strukturalne skutki dla długookresowego wzrostu gospodarczego i długoterminowych stóp procentowych. EBC opracował również podejścia modelowe do analizy oddziaływania strategii dekarbonizacji – takich jak podatki od emisji dwutlenku węgla, unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) oraz kombinacje środków polityki – na produkcję i inflację za pośrednictwem sektora energetycznego^[12]. Analizy ekspertów są wykorzystywane w projekcjach makroekonomicznych oraz jako scenariusze odnoszące się do projekcji bazowych. Na przykład w projekcjach z grudnia 2024 wprost uwzględniono rozszerzony program EU ETS, który przełożył się na nieco wyższą inflację pod koniec horyzontu projekcji. Ponadto EBC przeanalizował potrzeby w zakresie finansowania, rolę sektora prywatnego i wsparcie sektora publicznego w zachęcaniu do zielonych inwestycji^[13]. Znaczne inwestycje w transformację ekologiczną mogą również mieć dalekosiężne skutki gospodarcze i finansowe istotne dla polityki pieniężnej, a przy tym oddziaływać np. na presję inflacyjną i zmienność inflacji, koszt kapitału, koszty produkcji i rynki pracy. Szacowany ogólny wpływ makroekonomiczny i finansowy zależy od zakładanych reakcji polityki pieniężnej. Wprawdzie strategia polityki pieniężnej EBC dotyczy średniego okresu, co pozwala pomijać krótkoterminowe odchylenia inflacji od docelowego poziomu, lecz duże lub uporczywe szoki – w przypadku braku skutecznej reakcji ze strony polityki pieniężnej – mogą prowadzić do utrwalenia się odchyleń od tego poziomu. Działania EBC w ramach polityki pieniężnej są elastyczne i adaptacyjne w celu utrzymania stabilności cen. W przyszłości takie pozostaną, by sprostać stale zmieniającym się wyzwaniom, w tym związanym ze zmianą klimatu.

3.2 Zmiana klimatu a neutralność rynkowa

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski wzywa EBC do respektowania w prowadzonych operacjach podejścia opartego na neutralności rynkowej i jednocześnie zauważa, że EBC uznaje neutralność rynkową za instrument operacyjny, a nie wymóg prawny (pkt 37).

EBC działa w poszanowaniu zapisanej w Traktacie zasady „otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją, sprzyjając efektywnej alokacji zasobów”^[14]. Jak zauważono w rezolucji, neutralność rynkowa jest instrumentem operacyjnym, a nie wymogiem prawnym. Może pomóc w zapewnieniu zgodności interwencji EBC na rynku z zasadą otwartej gospodarki rynkowej. EBC może jednak w uzasadniony sposób odstąpić od neutralności rynkowej w celu osiągnięcia swoich celów i zachowania zgodności z zasadami zapisanymi w Traktacie. Dotyczy to m.in. kwestii zarządzania ryzykiem. Przykładowo w przypadku programów skupu aktywów stosowanie kryteriów kwalifikacji takich jak minimalne wymogi dotyczące jakości kredytowej oznaczało, że zasoby obligacji nabytych przez EBC niekoniecznie były proporcjonalne do kapitalizacji rynkowej. Ponadto w ramach programu skupu aktywów sektora publicznego i nadzwyczajnego programu zakupów w czasie pandemii skup obligacji skarbowych odbywał się na podstawie klucza kapitałowego Eurosystemu, a nie kapitalizacji rynkowej. W kontekście programu skupu aktywów sektora przedsiębiorstw problematykę zmiany klimatu uwzględniono w przydziale referencyjnym w celu ograniczenia związanego z klimatem ryzyka finansowego dla bilansu Eurosystemu przez zmniejszenie intensywności emisyjnej aktywów sektora przedsiębiorstw w zasobach Eurosystemu. W ramach ostatniego przeglądu systemu operacyjnego Rada Prezesów uzgodniła także zbiór zasad, którymi będzie się kierować w realizacji polityki pieniężnej w przyszłości^[15]. Obejmują one zasadę otwartej gospodarki rynkowej oraz uznanie istotnego znaczenia celu wtórnego.

3.3 Zmiana klimatu a stabilność finansowa

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski zachęca EBC do kontynuowania prac nad klimatycznymi testami warunków skrajnych opracowanymi w celu oceny odporności banków i przedsiębiorstw na ryzyko związane z transformacją klimatyczną (pkt 40).

Narzędzia analityczne stosowane przez EBC w klimatycznych testach warunków skrajnych są aktywnie i stale udoskonalane. W ostatnich latach EBC opracował zaawansowane klimatyczne testy warunków skrajnych, żeby oceniać odnośne ryzyko w bilansie Eurosystemu oraz pomóc poszczególnym bankom i całemu systemowi finansowemu w ocenie ryzyka, na jakie banki są narażone w różnych scenariuszach klimatycznych. Wśród prac EBC są dwa stress testy dla całej gospodarki (przeprowadzone w 2021 i 2023), stress test dla sektora bankowego (2022) oraz klimatyczny stress test dotyczący bilansu Eurosystemu w ramach planu działania na rzecz włączenia problematyki zmiany klimatu do strategii polityki pieniężnej EBC (2022). Ostatnio na wniosek Komisji Europejskiej EBC wraz z Europejskimi Urzędami Nadzoru i Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego przeprowadziły test warunków skrajnych związany z pakietem „Gotowi na 55”^[16]. Ten test wykazał, że chociaż prawdopodobieństwo strat związanych z ryzykiem transformacji, które mogą zagrozić stabilności finansowej UE, jest niewielkie, straty instytucji finansowych zwiększają się i zdolność finansowa tych instytucji może być osłabiona, gdy ryzyku transformacji towarzyszą szoki makroekonomiczne.

EBC aktywnie przyczynia się także do zwiększania wiedzy o ryzyku klimatycznym na innych forach. EBC kieruje zespołem ds. projektowania i analizy scenariuszy w ramach sieci na rzecz ekologizacji systemu finansowego (NGFS). Zespół ten odegrał kluczową rolę w opracowaniu długoterminowych klimatycznych scenariuszy makrofinansowych^[17]. W tych scenariuszach przedstawiono projekcje na potrzeby oceny ryzyka klimatycznego z uwzględnieniem różnych ścieżek strategicznych i gospodarczych. Kolejne scenariusze są udoskonalane: obejmują dopracowane dane dotyczące ryzyka fizycznego i ryzyka transformacji, a także aktualności z dziedziny nauki o klimacie. W pierwszej połowie 2025 sieć NGFS, pod przewodnictwem EBC, po raz pierwszy opublikuje krótkookresowe scenariusze klimatyczne. Te scenariusze będą pierwszym ogólnodostępnym narzędziem do oceny bezpośrednich skutków ryzyka klimatycznego. EBC aktywnie uczestniczy także w pracach Stałego Komitetu ds. Nadzoru, Ryzyka i Innowacji przy Europejskim Urzędzie Nadzoru Bankowego nad opracowaniem ogólnych zasad dotyczących regularnych klimatycznych testów warunków skrajnych. Te zasady pomogą bankom rozpoznawać i eliminować źródła podatności na zagrożenia związane z ochroną środowiska, odpowiedzialnością społeczną i ładem korporacyjnym.

4 Cyfrowe euro

4.1 Cele i korzyści związane z cyfrowym euro

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski wzywa EBC do wykazania korzyści związanych z cyfrowym euro, takich jak zwiększona strategiczna autonomia w obszarze płatności, wyższy poziom konkurencji na rynku płatności detalicznych, możliwość wspierania innowacji w zakresie płatności i usług finansowych, szersze włączenie społeczne pod względem finansowym i wiarygodny system płatności rezerwowych offline (pkt 26).

Cyfrowe euro chroniłoby wolność płacenia publicznym środkiem płatniczym w całej strefie euro oraz naszą suwerenność monetarną w warunkach zmniejszającej się skali korzystania z gotówki i rosnącej zależności od podmiotów spoza UE. W 2021 rozpoczęto etap prac analitycznych projektu cyfrowego euro w celu bliższego przeanalizowania potrzeby emisji cyfrowego pieniądza banku centralnego w Europie^[18]. Zbadanie możliwości wprowadzenia cyfrowego euro uznano za konieczne ze względu na szybkie zmiany zachodzące w sferze płatności detalicznych (wykres 3). Potwierdziła to Komisja Europejska w ocenie skutków przeprowadzonej w 2023, w której stwierdziła, że brak cyfrowego pieniądza banku centralnego w strefie euro może stopniowo ograniczać suwerenność monetarną Eurosystemu^[19]. W ostatnich latach w dalszym ciągu zwiększała się nasza zależność od zewnętrznych dostawców usług płatności detalicznych^[20]. Związane z nią zagrożenia stały się bardziej namacalne, co również potwierdza konieczność zwiększenia strategicznej niezależności i monetarnej suwerenności Europy przez wprowadzenie cyfrowego euro^[21]. Uzasadnienie wprowadzenia cyfrowego euro jest szczególnie mocne w środowisku płatności, które jest rozdrobnione i zależne od podmiotów zewnętrznych, takim jak strefa euro^[22].

Cyfrowe euro byłoby cyfrowym środkiem płatniczym powszechnie akceptowanym w całej strefie euro do płatności w sklepach, w internecie i między sobą. Działałoby w trybie zarówno offline, jak i online. Podobnie jak gotówka cyfrowe euro byłoby wolne od ryzyka, ogólnodostępne i łatwe w użyciu, a korzystanie z niego w podstawowym zakresie byłoby bezpłatne^[23]. Zwiększyłoby wydajność europejskiego ekosystemu płatności jako całości, wspierałoby innowacje i podniosłoby jego odporność na potencjalne cyberataki bądź zakłócenia techniczne. EBC ustanawia także innowacyjną platformę współpracy z zainteresowanymi podmiotami, które chciałby uczestniczyć w eksperymentach z płatnościami warunkowymi i dodatkowymi przypadkami użycia^[24].

Wykres 3

Instrumenty płatnicze wykorzystywane w punktach sprzedaży w strefie euro w latach 2016–2024

4.2 Ochrona prywatności

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski wzywa EBC do priorytetowego potraktowania środków ochrony prywatności użytkowników cyfrowego euro i ustanowienie ich złotym standardem dla ochrony prywatności, żeby zapewnić zaufanie społeczne i rozwiać obawy obywateli (pkt 32).

Zapewnienie prywatności użytkownikom jest od początku jednym z głównych obszarów prac w ramach projektu cyfrowego euro. Przy dokonywaniu płatności w trybie offline prywatność użytkowników byłaby chroniona w podobnym stopniu jak w przypadku gotówki, ponieważ szczegóły tak dokonywanej płatności byłyby znane tylko zleceniodawcy i odbiorcy. W przypadku płatności w cyfrowym euro w trybie online EBC nie mógłby bezpośrednio powiązać osoby z płatnością. Dane dostępne dla EBC byłyby pseudonimizowane, czyli EBC nie miałby styczności z żadnymi danymi osobowymi, które mogłyby umożliwić identyfikację zleceniodawcy. EBC stara się korzystać z najnowszych technologii zwiększających prywatność, a jednocześnie wciąż testuje nowe środki, które mogłyby być wdrożone i działać skutecznie. Ponadto EBC planuje ustanowić ramowe zasady zgodności i kontroli w zakresie ochrony danych, według których ma być nadzorowany przez niezależne organy ochrony danych w celu zapewnienia zgodności z unijnymi przepisami o ochronie danych – są to najbardziej rygorystyczne na świecie przepisy dotyczące ochrony prywatności i bezpieczeństwa^[25].

4.3 Konsekwencje dla sektora finansowego

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski wzywa EBC do uwzględnienia kwestii stabilności finansowej i struktury sektora finansowego w kontekście wprowadzenia cyfrowego euro (pkt 31).

W projekcie cyfrowego euro uwzględniono europejski system finansowy oparty na bankach i wprowadzono mocne mechanizmy ochrony stabilności tego systemu. Po pierwsze, użytkownicy nie musieliby posiadać cyfrowego euro, aby móc nim płacić. Dzięki sprawnemu powiązaniu rachunku w cyfrowym euro z bankowym rachunkiem płatniczym mogliby dokonywać elektronicznych płatności w cyfrowym euro i otrzymywać takie płatności nawet powyżej kwoty środków posiadanych w cyfrowym euro i ustalonego limitu. Ta „kaskadowa” technologia umożliwiłaby firmom i rządom, którym nie wolno byłoby posiadać cyfrowego euro, otrzymywanie płatności w tej formie^[26]. Po drugie, podobnie jak banknoty, zasoby cyfrowego euro nie byłyby oprocentowane i dlatego nie konkurowałyby z lokatami oszczędnościowymi. Po trzecie, istniałyby limity co do kwoty w cyfrowym euro, jaką mogłyby posiadać osoby fizyczne. Eurosystem, wraz z uczestnikami rynku, opracowuje analityczne ramy i modele, które będzie można zastosować do ustalania tych limitów przy uwzględnieniu trzech głównych obszarów określonych w projekcie rozporządzenia: możliwości wykorzystania, polityki pieniężnej i stabilności finansowej^[27]. W tych pracach szczególną uwagę zwraca się na różnice w wielkości banków i stosowanych modelach biznesowych^[28]. Ponadto w projekt cyfrowego euro cenny wkład wnoszą ważni uczestnicy rynku, żeby zapewnić integrację tej formy pieniądza z istniejącymi strukturami i rozwiązaniami. Jest to niezwykle istotne, ponieważ cyfrowe euro byłoby udostępniane przez banki i innych prywatnych dostawców usług płatniczych, przy jak największym wykorzystaniu istniejących standardów płatniczych i infrastruktury płatniczej.

4.4 Decyzja w sprawie emisji cyfrowego euro

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski domaga się, aby decyzja o wprowadzeniu cyfrowego euro nie była podejmowana wyłącznie przez Radę Prezesów EBC (pkt 27).

Rada Prezesów podejmie decyzję o tym, czy i kiedy wprowadzić cyfrowe euro, dopiero po przyjęciu ram prawnych, z pełnym poszanowaniem roli unijnych współprawodawców. Od samego początku EBC regularnie informuje Parlament Europejski o postępach w realizacji tego projektu^[29]. Proponowane przepisy będą ramami prawnymi ustanowienia cyfrowego euro jako prawnego środka płatniczego i będą obejmować dziedziny związane z ochroną prywatności, dystrybucją i stabilnością finansową^[30]. Rada Prezesów należycie rozważy wszelkie dostosowania projektu, które mogą być konieczne w wyniku obrad legislacyjnych, i uznaje, że szerokie poparcie polityczne ma kluczowe znaczenie przed podjęciem decyzji o ewentualnej emisji cyfrowego euro. EBC będzie cały czas rozliczać się z realizacji projektu oraz będzie stale i dokładnie informować Parlament Europejski o postępach prac Eurosystemu nad cyfrowym euro, nie tylko na obecnym etapie, ale także po zakończeniu obrad legislacyjnych.

4.5 Przywiązanie do gotówki

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski przypomina, że gotówka powinna przez cały czas pozostać powszechnie dostępna, aby zapewnić szeroki wybór środków płatniczych (pkt 29).

Gotówka pozostanie zasadniczym i niezbędnym elementem wspólnej waluty, nawet po wprowadzeniu cyfrowego euro. Wyjątkowe cechy gotówki jako pieniądza fizycznego, którego można używać niezależnie od technologii, podkreślają jej wciąż istotne znaczenie i uwidaczniają konieczność jej dostępności dla mieszkańców strefy euro. EBC zdecydowanie popiera wniosek Komisji Europejskiej dotyczący rozporządzenia w sprawie statusu banknotów i monet euro jako prawnego środka płatniczego^[31], który stanowi integralną część pakietu jednowalutowego. Rozporządzeniem tym kraje strefy euro zostałyby zobowiązane do zapewnienia akceptacji gotówki oraz wystarczającego i skutecznego dostępu do gotówki na całym swoim terytorium. EBC podkreśla, że proces legislacyjny z udziałem unijnych współprawodawców należy zakończyć w 2025. Ponadto EBC z zadowoleniem przyjmuje obecne inicjatywy ustawodawcze kilku państw członkowskich dotyczące konkretnych niedociągnięć i zagrożeń w zakresie krajowej infrastruktury gotówkowej, np. w odniesieniu do dostępu do bankomatów i zasięgu terytorialnego. W tych inicjatywach podkreśla się istotne znaczenie proponowanego rozporządzenia.

5 Inne działania EBC, przejrzystość i odpowiedzialność

5.1 Międzynarodowa rola euro

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski wzywa EBC, aby zastanowił się nad wzmocnieniem międzynarodowej roli euro w celu zwiększenia jego atrakcyjności jako waluty rezerwowej i wsparcia tendencji rynkowych w tym kierunku (pkt 43).

Euro jest drugą pod względem ważności walutą rezerwową na świecie, a jej status wiąże się z solidną polityką gospodarczą w strefie euro, którą należy kontynuować. EBC monitoruje międzynarodową rolę euro i publikuje swoje analizy w raportach rocznych. Zgodnie z najnowszym raportem, opublikowanym w czerwcu 2024, udział euro od czasu jego wprowadzenia w 1999 – według różnych wskaźników międzynarodowego wykorzystania walut – utrzymuje się na poziomie powyżej 19%^[32]. Na przykład w 2023 euro stanowiło ok. 20% rezerw walutowych na całym świecie, przy czym udział dolara amerykańskiego wynosił ok. 58%, a udział jena – ok. 6%. Mocne fundamenty gospodarcze, w tym solidna polityka gospodarcza, są ważnymi czynnikami determinującymi międzynarodową rolę walut. EBC przyczynia się do odpowiedniej polityki gospodarczej w strefie euro przez konsekwentne wypełnianie swojego mandatu do utrzymania stabilności cen w średnim okresie, co pomaga zachować atrakcyjność euro jako środka przechowywania wartości. W potencjalnie bardziej rozdrobnionym świecie stabilna polityka gospodarcza będzie kluczowa dla większej trwałości międzynarodowej roli euro. Głębsza i pełniejsza unia gospodarcza i walutowa, w tym faktyczna unia rynków kapitałowych, doprowadziłaby do pogłębienia rynków euro i zwiększenia ich płynności. Międzynarodowej roli euro sprzyjałoby także wprowadzenie cyfrowego euro przez podniesienie odporności europejskiego systemu płatności i stworzenie alternatywy dla stablecoinów przeliczanych w dolarze amerykańskim zapewniającej szybkie i niezawodne płatności cyfrowe. Ponadto dbałość o praworządność w Europie jest niezbędna dla utrzymania zaufania do euro na świecie.

5.2 Cyberbezpieczeństwo i odporność

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski wzywa EBC do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony systemu monetarnego, zwłaszcza w świetle bieżących wydarzeń geopolitycznych, oraz z zadowoleniem przyjmuje należytą uwagę, jaką EBC poświęca zagrożeniom związanym z cyberatakami (pkt 45).

EBC w dalszym ciągu priorytetowo traktuje bezpieczeństwo i odporność systemu monetarnego w kontekście zmieniających się zagrożeń cybernetycznych. Kluczowym elementem stosowanego podejścia jest ścisła współpraca EBC z innymi instytucjami należącymi do Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego oraz organami i agencjami UE, ponieważ skuteczna cyberodporność nierozerwalnie opiera się na współdziałaniu. Na przykład krajowe banki centralne świadczące usługi TARGET kładą duży nacisk na stałe podnoszenie i ulepszanie zdolności cyberobrony, żeby zapewnić swobodny, skuteczny i bezpieczny przepływ pieniędzy, papierów wartościowych i zabezpieczeń w całej Europie. W marcu 2024 EBC zaktualizował strategię Eurosystemu w sprawie cyberodporności. Strategia, której zakres został rozszerzony, obecnie obejmuje nowo pojawiające się zagrożenia cybernetyczne^[33]. Zmieniona strategia i zaktualizowane ramowe zasady dotyczące przeprowadzania etycznych testów typu red‑teaming (TIBER‑UE) są zgodne z aktem w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej (DORA), przez co zwiększają bezpieczeństwo informatyczne i służą harmonizacji odporności operacyjnej w sektorze finansowym^[34],[35]. EBC obecnie dopracowuje także oczekiwania dotyczące nadzoru nad odpornością cybernetyczną infrastruktur rynku finansowego. Współpracuje przy tym z kluczowymi zainteresowanymi podmiotami, aby zapewnić aktualność oczekiwań oraz ich dostosowanie do odpowiednich światowych standardów. Działania te mają kluczowe znaczenie dla zabezpieczenia stabilności systemu finansowego strefy euro w obliczu geopolitycznych i technologicznych wyzwań.

5.3 Mechanizm EBC dotyczący zgłaszania naruszeń

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski wzywa do dalszego ulepszenia wewnętrznego systemu EBC dotyczącego zgłaszania naruszeń przez dostosowanie go do dyrektywy o ochronie sygnalistów (pkt 53).

Wewnętrzny mechanizm EBC dotyczący zgłaszania naruszeń zreformowano i zmodernizowano w 2020^[36]. W rezultacie jest on zgodny z zasadami wskazanej dyrektywy^[37]. Jak już wcześniej podkreślono, mechanizm ten zapewnia m.in. a) nowoczesne narzędzie umożliwiające anonimowe przekazywanie informacji; b) środki ochrony poufności oraz c) kompleksowe ramy ochrony demaskatorów i świadków przed odwetem. Ponadto, biorąc także pod uwagę doświadczenia zdobyte w tym zakresie w ostatnich kilku latach, EBC wprowadza obecnie dalsze ulepszenia, żeby poprawić ogólne środki ochrony osób zgłaszających potencjalne naruszenia. Na przykład szczególny nacisk kładzie się na ustanowienie całościowego, przejrzystego i skutecznego zbioru zasad, które odzwierciedlają rolę EBC jako pracodawcy sprzyjającego włączeniu społecznemu; zachęcają do rozwiązywania problemów pracowniczych na wczesnym etapie; gwarantują prawa osobom, których dotyczą zgłoszenia, oraz wyważenie ich interesów; a także przyczyniają się do bezpieczeństwa i szacunku w środowisku pracy. Główne elementy planowanych zmian w tym mechanizmie obejmują wzmocnioną ochronę osób zagrożonych odwetem, a także usprawnione procesy umożliwiające szybsze i ukierunkowane na człowieka dochodzenia, przy jednoczesnym utrzymaniu stosownych praw proceduralnych. Ulepszenia te są obecnie omawiane z przedstawicielami pracowników EBC.

5.4 Działania komunikacyjne, informacyjne i edukacyjne

W przyjętej rezolucji Parlament Europejski zachęca do współpracy z państwami członkowskimi i krajowymi bankami centralnymi w zakresie programów na rzecz wiedzy finansowej (pkt 48).

Wiedzę finansową w społeczeństwie coraz częściej uznaje się za element skutecznej transmisji polityki pieniężnej. Wprawdzie większość prac z zakresu upowszechniania wiedzy finansowej prowadzą krajowe banki centralne i inne organy krajowe, lecz EBC także pomaga w podnoszeniu ogólnej wiedzy o sytuacji gospodarczej, podstawowych zagadnieniach finansowych i polityce EBC. Takie inicjatywy z wykorzystaniem nowoczesnego podejścia to np. nowy kanał Espresso Economics na YouTubie, na którym co tydzień zamieszczane są filmy z objaśnieniem pojęć ekonomicznych; quizy w internetowej aplikacji Kahoot!; a także stałe dążenie do używania przystępnego języka. EBC oraz krajowe banki centralne zwróciły również uwagę na znaczne różnice w wiedzy finansowej między kobietami i mężczyznami. W ramach nowej inicjatywy z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet określono pięć zobowiązań na rzecz eliminacji tych różnic. Jedno z nich dotyczyło utworzenia sieci banków centralnych, która ma się zajmować upowszechnianiem wiedzy finansowej.

5.5 Rozliczalność EBC

W rezolucji Parlamentu Europejskiego zachęca się EBC i Parlament Europejski do wykorzystywania w pełni mechanizmów rozliczalności i przejrzystości oraz, w miarę możliwości, do dalszego wzmacniania tych mechanizmów, bez uszczerbku dla niezależności EBC. Zachęca się także Europejski System Banków Centralnych do kontynuowania i rozwoju dialogu z parlamentami krajowymi (pkt 4 i 54).

EBC wysoko ceni sobie wzajemnie korzystne relacje z Parlamentem Europejskim dotyczące rozliczalności. Obowiązki EBC w tym zakresie określono w prawie pierwotnym UE. Na przestrzeni lat EBC współdziałał z Parlamentem Europejskim, by zakres rozliczalności znacznie wykraczał poza wymogi traktatowe. W związku z tym w czerwcu 2023 prezes EBC i przewodnicząca Parlamentu Europejskiego podpisały porozumienie w formie wymiany listów, które określa formy rozliczania się z obowiązków i obejmuje jednolite rozumienie odnośnych praktyk w dziedzinie bankowości centralnej. W ostatniej kadencji parlamentarnej EBC współpracował z Parlamentem Europejskim nawet częściej niż we wcześniejszych kadencjach (wykres 4). Oprócz tego, że Parlament Europejski pełni funkcję kontrolną, EBC docenia też możliwość wyjaśniania prowadzonej przez siebie polityki społeczeństwu i jego wybranym przedstawicielom, a także wysłuchania ich opinii. To przyczynia się do większej przejrzystości, wiarygodności i skuteczności polityki EBC. Dlatego EBC pozostaje w pełni zaangażowany w działania na rzecz rozliczalności i przejrzystości oraz dąży do zacieśniania kontaktów z Parlamentem Europejskim, zgodnie z prawem pierwotnym UE.

Wykres 4

Liczba kontaktów EBC z Parlamentem Europejskim

(liczba spotkań w roku)

Chociaż to przede wszystkim krajowe banki centralne utrzymują kontakty z parlamentami krajowymi, EBC niekiedy spotyka się doraźnie z delegacjami posłów do tych parlamentów. EBC rozlicza się ze swoich obowiązków przede wszystkim przed Parlamentem Europejskim, natomiast krajowe banki centralne należące do Eurosystemu wykonują odpowiednie działania głównie przed parlamentami krajowymi. Zakres i charakter tych kontaktów zależy od poszczególnych krajów i ich ram instytucjonalnych. Mimo to EBC niekiedy przyjmuje delegacje parlamentów krajowych lub odwiedza te instytucje, aby omawiać zagadnienia istotne dla całej strefy euro. Takie kontakty odbywają się na wniosek parlamentu krajowego i są uzależnione od dostępności przedstawicieli EBC. Przy ich organizacji dąży się do równego rozłożenia zaangażowania między poszczególne parlamenty krajów strefy euro^[38]. Krajowe banki centralne, które należą do Europejskiego Systemu Banków Centralnych, ale są poza Eurosystemem, prowadzą politykę pieniężną w sposób niezależny i EBC zasadniczo nie wymienia informacji na temat swojej polityki pieniężnej z parlamentami z tych krajów.