Podsumowanie minionego roku

W 2020 w gospodarkę strefy euro uderzył wyjątkowy i dotkliwy szok wywołany pandemią koronawirusa (COVID‑19). W pierwszym półroczu, wskutek wprowadzanych obostrzeń i zwiększonej awersji do ryzyka, aktywność gospodarcza gwałtownie spadła. W drugiej połowie roku zaczęła się stabilizować, w dużej mierze dzięki działaniom w zakresie polityki pieniężnej i fiskalnej oraz optymistycznym doniesieniom o opracowaniu szczepionek. W sumie w 2020 realny PKB strefy euro obniżył się o 6,6%. Roczna stopa inflacji ogółem zmalała do 0,3%, z 1,2% w 2019, przede wszystkim w wyniku spadku cen energii, lecz także wskutek działania czynników związanych z pandemią. Do spadku inflacji w drugim półroczu przyczyniły się branże najmocniej dotknięte kryzysem, w tym transportowa i hotelarska.

Żeby przeciwdziałać niekorzystnemu wpływowi pandemii na gospodarkę strefy euro, EBC znacznie złagodził nastawienie polityki pieniężnej, wprowadzając szeroki zestaw środków, które w ciągu roku jeszcze kalibrował. Należały do nich: nowy, przejściowy program skupu aktywów w czasie pandemii, złagodzenie kryteriów kwalifikacji aktywów i zabezpieczeń oraz nowa seria dłuższych operacji refinansujących. Reakcja polityki pieniężnej była kluczową siłą stabilizującą rynki i pomogła zneutralizować poważne zagrożenia, jakie przyniosła pandemia dla mechanizmu transmisji polityki pieniężnej i perspektyw gospodarczych strefy euro, a przez to – dla stabilności cen, której ochrona jest zadaniem EBC. Polityka makroostrożnościowa koncentrowała się również na utrzymaniu napływu kredytów do gospodarki, natomiast Nadzór Bankowy EBC wprowadził środki mikroostrożnościowe mające łagodzić skutki kryzysu i chronić odporność europejskiego sektora bankowego.

W styczniu Rada Prezesów rozpoczęła przegląd strategii polityki pieniężnej EBC, żeby upewnić się, że w dalszym ciągu spełnia ona swój cel. W ramach tego przedsięwzięcia Rada zamierza szczegółowo przeanalizować dogłębne zmiany, jakie zaszły od ostatniego przeglądu, który odbył się w 2003. Należą do nich ciągły spadek inflacji i stóp procentowych zapewniających równowagę między popytem na pieniądz a podażą pieniądza oraz skutki globalizacji, cyfryzacji i zmiany klimatu. Przegląd ma przynieść odpowiedź na pytanie, czy i w jaki sposób EBC powinien zmodyfikować strategię swojej polityki pieniężnej w odpowiedzi na te procesy. Jego ukończenie planuje się na drugą połowę roku 2021.

EBC rozważa, na jakie sposoby, w granicach swoich kompetencji, mógłby przyczyniać się do zmniejszenia – potencjalnie znacznych – gospodarczych i społecznych skutków zmiany klimatu. W tym celu m.in. uważnie analizuje odnośne obszary polityki, przy inwestowaniu środków z portfela emerytalnego i portfela funduszy własnych postępuje odpowiedzialnie i zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, a także zwraca uwagę na własny ślad węglowy. Ostatnio powołał centrum ds. zmiany klimatu, które ma opracować agendę klimatyczną EBC i nią zarządzać.

Z myślą o wykorzystaniu innowacyjnego potencjału cyfryzacji Eurosystem opracował kompleksową strategię w dziedzinie płatności detalicznych. Skupia się ona na umożliwieniu stosowania płatności natychmiastowych, stworzeniu paneuropejskiego rozwiązania płatniczego oraz zbadaniu możliwości wprowadzenia cyfrowego euro. W październiku 2020 rozpoczęto konsultacje publiczne w sprawie cyfrowego euro, żeby mieć pewność, że każda nowa forma pieniądza i płatności stworzona przez Eurosystem będzie cieszyć się zaufaniem społecznym.

W 2020 EBC rozwijał swoją strategię komunikacji i działań informacyjnych, żeby przezwyciężać wyzwania wynikające z pandemii oraz lepiej rozumieć obawy i priorytety ekonomiczne społeczeństwa Europy. Stworzył także własny blog. W 2020 ukazało się na nim 19 wpisów, z których znaczna część była poświęcona reakcji EBC na kryzys. W październiku 2020 odbyło się pierwsze spotkanie z serii „EBC słucha”, a na portal pod tą samą nazwą wpłynęło prawie 4 tys. komentarzy na temat strategii polityki pieniężnej.

Rok 2020 był pełen intensywnych, niestrudzonych działań, które prowadzono w ściślej współpracy z instytucjami europejskimi oraz bankami centralnymi z całego świata, żeby stawić czoła ogromnemu egzogenicznemu szokowi, który zachwiał światową gospodarką. Ze swojej strony EBC zrobił, co do niego należało.

Frankfurt nad Menem, kwiecień 2021

Christine Lagarde

Prezes

Rok w liczbach

1 Gospodarka doznała nadzwyczajnego i poważnego wstrząsu spowodowanego pandemią

W roku 2020, w obliczu bezprecedensowych wyzwań, gospodarka światowa uległa głębokiej recesji. Szok związany z COVID‑19 miał bardziej egzogeniczny charakter niż poprzednie kryzysy z lat 2008 i 2011−12. Podczas gdy w poprzednich kryzysowych epizodach kluczową rolę odgrywały specyficzne problemy sektora finansowego, recesja z roku 2020 miała swoje źródło poza gospodarką. Rozprzestrzenianie się COVID‑19 wywarło bardzo głęboki wpływ na działalność gospodarczą, początkowo w Chinach, a następnie na całym świecie. Załamał się handel międzynarodowy, funkcjonowanie globalnych łańcuchów wartości zostało poważnie utrudnione, a niepewność na światowych rynkach finansowych gwałtownie wzrosła.

Również gospodarka strefy euro poważnie ucierpiała na skutek pandemii. Jej wpływ był widoczny np. w poziomie spożycia, które po wprowadzeniu w pierwszej połowie roku daleko idących restrykcji, a także w wyniku zwiększonej awersji do ryzyka, wyraźnie spadło. Działalność gospodarcza, zwłaszcza w sektorze usług, również znacznie spowolniła z powodu niskiego popytu i nałożonych na nią ograniczeń. W efekcie realny PKB w drugim kwartale kurczył się wyjątkowo szybko. Jednocześnie władze monetarne i fiskalne zareagowały szybko i stanowczo, tak by ograniczyć skutki załamania się popytu i zwiększonej niepewności, m.in. przez zapewnienie korzystnych i stabilnych warunków finansowania oraz nieprzerwany dostęp do płynności. Od początku kryzysu spowodowanego COVID‑19 oczekiwania dotyczące czasu trwania recesji były ściśle związane z perspektywą znalezienia rozwiązań medycznych, zwłaszcza wyprodukowania szczepionki. Wraz ze zdecydowaną i skoordynowaną polityką gospodarczą, optymistyczne doniesienia u schyłku jesieni, zwiastujące postęp w produkcji szczepionki, doprowadziły do stopniowej poprawy nastrojów. Podczas gdy wzrost gospodarczy w drugiej połowie roku, po nadejściu drugiej fali pandemii był niestabilny, oczekiwania wzrostu w przyszłości poprawiły się i ustabilizowały. Także ceny kształtowały się w cieniu pandemii. Na skutek kulejącego popytu, niższych cen ropy naftowej i osłabienia aktywności gospodarczej, inflacja HICP spadła w 2020, od sierpnia przybierając wartości ujemne. Inne czynniki, takie jak tymczasowa obniżka stawki VAT w Niemczech w drugiej połowie roku, również przyczyniły się do spadku inflacji. Jednocześnie oczekiwana znaczna poprawa w roku 2021 i spodziewane ustanie wpływu czynników tymczasowych, takich jak obniżenie stawki VAT w Niemczech, pozwalały oczekiwać wzrostu inflacji w przyszłości. Dzięki stanowczej polityce finansowej zachowano korzystne warunki kredytowe i finansowania, w znacznej mierze niwelując wpływ zaostrzenia kryteriów kredytowych przez banki wobec podwyższonego ryzyka. Mimo że zaburzenia rynków wywołane przez szok pandemiczny doprowadziły do gwałtownego zaostrzenia warunków finansowania w marcu, szybkie działania władz przyczyniły się do ogólnego spadku rentowności obligacji skarbowych w roku 2020 i do stopniowego odbicia cen akcji w drugiej połowie roku z wartości minimalnych spowodowanych pandemią. Okres wysokiej niepewności spowodował również przyspieszony wzrost podaży pieniądza i kredytu, odzwierciedlając silną preferencję do gromadzenia środków na zabezpieczenie płynności ze strony przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

1.1 Pandemia wywołała głęboki kryzys gospodarczy

Przebieg pandemii COVID‑19, wraz z towarzyszącymi działaniami w celu powstrzymania wirusa oraz posunięciami zmierzającymi do złagodzenia gospodarczych skutków pandemii były podstawowymi czynnikami warunkującymi dynamikę wzrostu na poziomie globalnym. Światowa gospodarka została dotknięta silnym szokiem zewnętrznym, rządy zaś zareagowały szeroko zakrojonymi programami pomocowymi, mającymi złagodzić gospodarcze skutki pandemii. Po załamaniu wzrostu gospodarczego w drugim kwartale 2020 z powodu działań mających powstrzymać rozprzestrzenianie się wirusa, w trzecim kwartale, w miarę łagodzenia obostrzeń i z pojawieniem się doniesień o skutecznej szczepionce, globalna gospodarka weszła na ścieżkę wzrostu. Jednakże druga fala pandemii oraz ponowne wprowadzenie obostrzeń i ograniczeń w niektórych gospodarkach rozwiniętych znacznie spowolniły wzrost w ostatnim kwartale roku (zob. wykres 1). W dużych gospodarkach wschodzących wzrost kwartalny w pierwszej połowie 2020 był ujemny, po czym nastąpiło wyraźne odbicie w drugiej połowie roku.

Gwałtowna globalna zapaść gospodarcza była głównie spowodowana znacznym spadkiem aktywności w sektorze usług z powodu obostrzeń, a także spadkiem obrotów handlowych i inwestycji. Ponowny wzrost produkcji w sektorze przemysłowym nastąpił szybciej niż w przypadku usług, dzięki rządowym planom pobudzania gospodarki, zwiększonemu zapotrzebowaniu na elektronikę, komputery i produkty medyczne, a także szybsze zniesienie obostrzeń niż w przypadku sektora usług, gdzie kluczowy jest bezpośredni kontakt z klientem.

Niepewność i zakłócenia związane z COVID‑19 gwałtownie wzrosły i pozostały na podwyższonym poziomie, osłabiając gospodarkę światową. Pandemia spowodowała również zakłócenia w handlu międzynarodowym i globalnych łańcuchach dostaw. Zakłócenia te osłabły nieco w drugiej połowie 2020, gdy częściowo zniesiono obostrzenia pandemiczne. Pomimo umowy USA-Chiny, kończącej pierwszą fazę negocjacji, stosunki handlowe między tymi dwoma krajami pozostały napięte, co znalazło odzwierciedlenie w wielu różnych wskaźnikach. Podczas gdy z powodu zwiększonych napięć w handlu, załamania popytu na skutek pandemii i nałożonych wcześniej ceł nastąpił gwałtowny spadek obrotów handlowych, podwyższona niepewność i pogarszające się nastroje gospodarcze zahamowały wzrost inwestycji (zob. wykres 2).

Inflacja na świecie spadła w roku 2020, odzwierciedlając słabość globalnego popytu spowodowaną pandemią (zob. wykres 3) i gwałtowny spadek cen wielu surowców. W krajach OECD inflacja cen konsumenckich w ujęciu rocznym spadła z ok. 2% w drugiej połowie 2019 do 1,2% w grudniu 2020 w związku ze spadkiem cen energii i słabnącą inflacją cen żywności. Inflacja bazowa (z wyłączeniem cen energii i żywności) spadła w mniejszym stopniu niż inflacja zasadnicza, osiągając ok. 1,6% na koniec 2020.

Ceny ropy naftowej spadły gwałtownie w pierwszej połowie roku po załamaniu się globalnego popytu, a zwłaszcza w związku ze zmniejszonym zużyciem ropy naftowej w wyniku ograniczeń w podróżach i dojazdach do pracy. Ceny ropy naftowej Brent, stanowiące międzynarodowy standard odniesienia, podlegały w 2020 dużym wahaniom od 20 USD (najniższa cena od 20 lat) do 70 USD za baryłkę. Cena ropy naftowej typu West Texas Intermediate, będąca amerykańskim benchmarkiem cen ropy, spadła na krótko w kwietniu poniżej zera.

Nominalny efektywny kurs euro wzrósł w 2020 o ok. 7%. W ujęciu dwustronnym głównym czynnikiem wpływającym na taki rozwój sytuacji była aprecjacja kursu euro wobec dolara amerykańskiego. Kurs euro wobec funta szterlinga wzrósł, ale wykazywał w 2020 znaczną zmienność, głównie z powodu zmieniających się oczekiwań dotyczących brexitu.

Pod koniec 2020, na tle korzystnego rozwoju sytuacji dotyczącej produkcji szczepionek przeciwko COVID‑19, perspektywy globalnego wzrostu przewidywały znaczne ożywienie w roku 2021. Niemniej rokowania były niepewne i po zważeniu wszystkich czynników ryzyka, rysowała się możliwość osłabienia gospodarczego, jako że wzrost liczby zarażeń oraz kolejne obostrzenia w większych gospodarkach wpływały na tempo ożywienia^[1].

1.2 Gospodarka strefy euro podlegała analogicznym trendom jak gospodarka światowa^[2]

Po spowolnieniu dynamiki wzrostu w 2019, realny PKB w strefie euro obniżył się o 6,6% w 2020 (zob. wykres 4). Drastyczny spadek aktywności gospodarczej i jego nierówne nasilenie w różnych okresach 2020 były skutkiem wpływu szoku pandemicznego związanego z COVID‑19 oraz towarzyszących pandemii restrykcji wprowadzanych, by powstrzymać rozprzestrzenianie się wirusa. Pierwsza fala pandemii, która nawiedziła kraje strefy euro między marcem a kwietniem, rozwinęła się z bezprecedensową siłą i szybkością, co doprowadziło do ścisłych restrykcji w większości krajów. W wyniku owych posunięć w pierwszej połowie 2020 gospodarka strefy euro skurczyła się o 15,3%. Powstrzymanie pandemii i odstąpienie od obostrzeń, które w maju 2020 nastąpiło w większości krajów, doprowadziło do silnego odbicia gospodarki w trzecim kwartale. Jednak z nadejściem jesieni dynamika gospodarcza zaczęła znowu słabnąć, a rosnąca liczba infekcji doprowadziła do kolejnej tury restrykcji w czwartym kwartale, tym razem bardziej wybiórczych niż w trakcie pierwszej fali. Choć pandemia przede wszystkim stanowiła wspólny czynnik szoku dla wszystkich gospodarek, to jej skutki były także do pewnego stopnia odmienne w różnych krajach strefy euro ze względu na zróżnicowaną rolę gospodarczą sektorów najbardziej dotkniętych wymogami dystansu społecznego, a także różnice w nasileniu pandemii oraz zasięgu i charakterze wdrożonych środków pomocowych. Pod koniec roku 2020 aktywność gospodarcza w strefie euro była o 4,9% niższa niż przed pandemią, przy czym sytuacja różniła się w zależności od kraju: w Hiszpanii spadek wyniósł 9,1%, a w Holandii 3,0%.

W porównaniu do niedawnych długotrwałych recesji, takich jak globalny kryzys finansowy z lat 2008−09 czy kryzys długu publicznego w strefie euro z lat 2011−12, recesja związana z pandemią miała ostrzejszy przebieg w początkowej fazie. Jednocześnie mocne przesłanki i oczekiwania poprawy sytuacji pojawiły się znacznie wcześniej niż w tamtych przypadkach. Odzwierciedlało to egzogeniczny charakter szoku wywołanego pandemią COVID‑19, kluczową rolę szybkiej i stanowczej reakcji monetarnej i fiskalnej oraz postęp w opracowaniu szczepionek, jak też bardziej ograniczone sprzężenie zwrotne z sektorem finansowym niż w poprzednich kryzysach, częściowo dzięki działaniom podjętym przez bank centralny.

Spożycie indywidualne w strefie euro w 2020 spadło o 8,0%, przy czym szczególnie silne spadki miały miejsce w pierwszej połowie roku z powodu restrykcji. W miarę jak straty w realnym dochodzie do dyspozycji spowodowane przez restrykcje były kompensowane przez znaczne transfery publiczne, spadek konsumpcji znalazł też odzwierciedlenie w silnym wzroście stopy oszczędności. Gdy w trzecim kwartale 2020 poluzowano obostrzenia, nastąpił dynamiczny wzrost spożycia indywidualnego, które jednak uległo zahamowaniu w czwartym kwartale podczas drugiej fali pandemii. Do końca 2020 spożycie indywidualne kształtowało się poniżej poziomu sprzed pandemii, ponieważ rynki pracy boleśnie odczuły recesję, a poziom niepewności pozostał wysoki.

W pierwszej połowie 2020 załamały się również inwestycje przedsiębiorstw. W wyniku zamrażania gospodarki oraz związanego z nim znacznego spadku dochodów, przedsiębiorstwa odkładały decyzje inwestycyjne. Ponadto osłabienie popytu globalnego i krajowego wciąż nie sprzyjało inwestycjom. W drugiej połowie roku perspektywy inwestycji przedsiębiorstw pogarszała nadal podwyższona niepewność towarzysząca drugiej fali pandemii oraz oczekiwanie trwałego spowolnienia wzrostu gospodarczego z powodu gorszej koniunktury zewnętrznej, niższego popytu końcowego i odnotowanego pogorszenia bilansów przedsiębiorstw.

Udział netto sektora zewnętrznego w produkcji strefy euro w 2020 był również ujemny. Restrykcje wprowadzone w Chinach w celu zdławienia pandemii odbiły się niekorzystnie na handlu ze strefą euro na początku roku, a środki mające na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa w Europie doprowadziły do silnego spadku zarówno importu jak i eksportu w drugim kwartale, przy głębszym spadku eksportu z powodu czasowego zawieszenia działalności firm. W miesiącach letnich złagodzenie restrykcji otworzyło drogę do odbudowy przepływów handlowych, przy czym poprawa była mniej widoczna w najbardziej poszkodowanych sektorach, takich jak turystyka czy hotelarstwo. Nowa fala pandemii opóźniła ożywienie handlu w strefie euro, który do końca roku nie powrócił do poziomu sprzed jej wybuchu.

Wpływ COVID‑19 na działalność gospodarczą był poza tym nierówny w poszczególnych sektorach. Sektor usług miał największy udział w spadku realnej wartości dodanej brutto, odzwierciedlając jego szczególną wrażliwość na wymóg dystansu społecznego, jak też strukturę sektorową gospodarki strefy euro (zob. wykres 5).

Nastąpiło spowolnienie na rynkach pracy strefy euro, mimo że polityka rządów pomogła złagodzić wzrost bezrobocia

Choć epidemia wpłynęła również znacząco na dynamikę zatrudnienia, to sytuację na rynkach pracy w strefie euro w 2020 kształtowała polityka dotycząca tej sfery (zob. wykres 6). W porównaniu do głębokiego i szybkiego spadku działalności gospodarczej (o ok. 15%) w pierwszej połowie 2020, spadek zatrudnienia był mniejszy, choć nadal znaczący. Zatrudnienie ogółem spadło o ok. 5 mln osób w tym samym okresie, co oznacza powrót do poziomu sprzed 2018. Rządowe działania pomocowe w krajach strefy euro pomogły zahamować falę zwolnień (zob. omówienie programów ochrony miejsc pracy w ramce 1). W porównaniu z poprzednimi kryzysami gospodarczymi i finansowymi, rządy krajów strefy euro zwiększyły liczbę pracowników objętych programami ochrony miejsc pracy, co znacznie ograniczyło zwolnienia, pomagając zachować kapitał ludzki przedsiębiorstw i pracowników. Niemniej aktywność zawodowa w czasie kryzysu pandemicznego znacznie spadła: ok. 3 mln ludzi opuściło szeregi siły roboczej w pierwszej połowie 2020. Postępujące dostosowania rynku dotknęły pracowników w zróżnicowanym stopniu, ze względu na szczególną dolegliwość obecnego kryzysu dla sektora usług i innych firm, które ucierpiały na skutek wymogów dystansu społecznego i ograniczeń w przemieszczaniu. W szczególności siła robocza zmniejszyła się o 7% w przypadku osób o niskich kwalifikacjach i o 5,4% w przypadku osób o średnich kwalifikacjach, natomiast liczba pracowników wysokowykwalifikowanych wzrosła o 3,3%.

Zatrudnienie spadło w 2020 o 1,9%, a stopa bezrobocia wzrosła do 8,4%. Wzrost stopy bezrobocia był mniejszy niż podczas poprzednich recesji, np. w latach 2008−09 i 2011−12, m.in. dzięki sprawnej i szeroko zakrojonej odpowiedzi rządów strefy euro. Jednocześnie w wyniku znacznego ograniczenia liczby przepracowanych godzin w gospodarce, w warunkach dostępności rządowych programów ochrony miejsc pracy, wydajność pracy w przeliczeniu na godzinę wzrosła w 2020 przeciętnie o ok. 1%.

1.3 Reakcja polityki fiskalnej na kryzys

W roku 2020 finanse publiczne poważnie ucierpiały na skutek pandemii COVID‑19, co postawiło rządy przed bezprecedensowymi wyzwaniami, ale i zmobilizowało je do podjęcia zdecydowanych działań. Na saldo budżetu działały niekorzystne czynniki po obu stronach bilansu, w tym wzrost wydatków niezbędnych do walki z kryzysem oraz niższe dochody fiskalne odzwierciedlające głęboką recesję i wydatki na wsparcie firm i gospodarstw domowych. W konsekwencji wskaźnik deficytu sektora finansów publicznych wzrósł, zgodnie z projekcjami makroekonomicznymi ekonomistów Eurosystemu z grudnia 2020, z 0,6% PKB w roku 2019 do 8,0% PKB w roku 2020 (zob. wykres 7). Odzwierciedlając silne wsparcie ze strony władz, kurs polityki fiskalnej^[6] zmienił się z umiarkowanie ekspansywnego w roku 2019 na wysoce akomodacyjny w 2020, osiągając 4,8% PKB. Należy jednak zaznaczyć, że skala działań fiskalnych podjętych w reakcji na pandemię różniła się zasadniczo pomiędzy krajami. Ogólnie jednak szybkość reakcji i zakres wsparcia ze strony rządów strefy euro świadczyły o zwiększonej zdolności do skoordynowanego działania w odpowiedzi na zaistniały kryzys. Było to możliwe dzięki zastosowaniu ogólnej klauzuli zwalniającej z odpowiedzialności przewidzianej w Pakcie Stabilności i Wzrostu.

Zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej^[7], koszt działań budżetowych podjętych w odpowiedzi na pandemię wyniósł w roku 2020 4,2% PKB w całej strefie euro. Większość tych dodatkowych wydatków wynikała albo z bezpośrednich kosztów walki z kryzysem zdrowotnym, albo wsparcia rządu dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Głównym celem tych działań pomocowych było utrzymanie zatrudnienia oraz zdolności produkcyjnych, tak aby gospodarka była zdolna do szybkiego odbicia po ustąpieniu pandemii. Zgodnie z tym celem, wsparcie dla gospodarstw domowych polegała w przeważającym stopniu na skróceniu godzin pracy oraz wypłacie tzw. postojowego w celu uniknięcia masowego bezrobocia, natomiast niewielka część działań polegała na udzieleniu bezpośredniego wsparcia finansowego^[8]. Pod koniec pierwszej fali pandemii podjęto na bardziej ograniczoną skalę działania mające na celu wsparcie ożywienia gospodarczego, takie jak obniżka podatków bezpośrednich czy też zwiększenie skali inwestycji publicznych. Ponieważ jednak okazało się, że pandemia bynajmniej nie zakończy się w roku 2020, wraz z nadejściem drugiej fali pandemii jesienią można było oczekiwać że działania te będą odgrywać coraz bardziej istotną rolę.

Oprócz wsparcia finansowego dla gospodarek, kraje strefy euro udzieliły zabezpieczeń spłaty kredytu opiewających na wysokie kwoty, aby poprawić sytuację płynnościową firm, w szczególności małych i średnich, które często nie mają dostępu do zewnętrznego finansowania. Takie wsparcie, mające na celu utrzymanie płynności, było szczególnie istotne w zestawie rozwiązań stosowanych na wczesnym etapie kryzysu, przed uruchomieniem innych programów wsparcia. Ogół udzielonych zabezpieczeń spłaty kredytu w strefie euro jako całości stanowił 17% PKB^[9]. Zabezpieczenia spłaty kredytu stanowią zobowiązania warunkowe rządów, a kwoty gwarancji wypłaconych na żądanie stanowią dodatkowe wydatki publiczne. Ponadto rządy wielu krajów wsparły przedsiębiorstwa poprzez odroczenie płatności podatków, udzielenie kredytów oraz dokapitalizowanie. Takie dokapitalizowanie i inne działania pomagające utrzymać płynność nie mają zwykle wpływu na saldo budżetu, lecz są częściowo wykazywane jako zadłużenie rządowe.

Kryzys doprowadził także do istotnego zwiększenia poziomu długu publicznego w strefie euro. Widać to w prognozach makroekonomicznych ekonomistów Eurosystemu, które pozwalają oczekiwać gwałtownego wzrostu zagregowanego wskaźnika relacji długu do PKB w strefie euro do 98,4% PKB w roku 2020, czyli o 14,5 pkt proc. w porównaniu z rokiem 2019. Rządy zaciągnęły również znaczne zobowiązania warunkowe w formie zabezpieczeń spłaty kredytów. Pomimo że istotne obniżenie poziomu zadłużenia może wymagać czasu, nie ma oznak zagrożenia dla zdolności obsługi długu publicznego. Ocena ta opiera się na poprawie oczekiwań dotyczących ożywienia w roku 2021, szczególnie w obliczu uwieńczonych sukcesem prac nad opracowaniem szczepionek przeciw COVID‑19 oraz warunków finansowania, które w najbliższej przyszłości powinny pozostać korzystne. Ponadto do stabilizacji powinny przyczynić się skoordynowane działania fiskalne podejmowane na szczeblu UE (zob. ramka 4, która przedstawia aktualny przykład). Ważne jest, aby państwa członkowskie odzyskały stabilną sytuację fiskalną, gdy tylko sytuacja gospodarcza ulegnie poprawie.

1.4 Na skutek spadku cen ropy naftowej i dekoniunktury gospodarczej nastąpił znaczny spadek inflacji^[10]

Średnioroczna inflacja HICP w strefie euro obniżyła się w roku 2020 i wyniosła 0,3%, w porównaniu do 1,2% w 2019. W odniesieniu do komponentów indeksu HICP (Harmonised Index of Consumer Prices) spadek ten wynikał przede wszystkim z niższego wkładu cen energii do dynamiki cen, a w drugiej połowie roku również inflacji HICP z wyłączeniem cen energii i żywności (zob. wykres 9). W kategoriach czynników sprawczych, proces dezinflacji nastąpił w warunkach załamania aktywności gospodarczej, co znacznie osłabiło popyt konsumpcyjny i stworzyło poważne ryzyko pogorszenia perspektyw gospodarczych. Presja dezinflacyjna była też odbiciem pewnych czynników właściwych dla gospodarczych konsekwencji pandemii COVID‑19 i reakcji na nią. Na przykład kontynuacja spadku inflacji w drugiej połowie roku wynikał po części ze spadku cen usług związanych z podróżami (zwłaszcza transportu i zakwaterowania), które najbardziej ucierpiały na skutek kryzysu, a także z wpływu tymczasowej obniżki stawki VAT w Niemczech.

Kształtowanie się inflacji cen energii w dużym stopniu przyczyniło się do spadku średniej inflacji HICP w roku 2020 w porównaniu z 2019, odzwierciedlając spadek cen ropy na początku pandemii. Natomiast wkład inflacji cen żywności ogółem do inflacji HICP lekko wzrósł w roku 2020, osiągając 0,4 pkt proc., czyli nieco więcej niż w roku 2019, w dużym stopniu w związku z przejściowym znacznym skokiem inflacji cen żywności na skutek pandemii (ze szczytem w wysokości 7,6% w kwietniu 2020 roku)^[11].

Miary inflacji bazowej obniżały się w ciągu roku 2020. Inflacja HICP z wyłączeniem cen energii i żywności wynosiła średnio 0,7% w porównaniu z 1,0% w roku 2019. Rekordowo niskie poziomy inflacji zanotowano w czterech ostatnich miesiącach roku 2020. Słaby wzrost cen towarów i usług przemysłowych niezwiązanych z energią przyczynił się do spadku inflacji HICP z wyłączeniem cen energii i żywności. Inflacja cen towarów przemysłowych niezwiązanych z energią osiągnęła ujemne wartości w sierpniu 2020 roku, z rekordowym minimum w grudniu 2020, a inflacja cen usług osiągnęła historycznie najniższy poziom, tj. 0,4%, w październiku 2020, po czym nieznacznie wzrosła. Na poziom tych dwóch składników wpływała ta sama grupa czynników, jednak w odmiennym stopniu. Aprecjacja euro w drugiej połowie roku wpłynęła silniej na inflację towarów przemysłowych niezwiązanych z energią niż na inflację usług. To samo dotyczy zmian w podatkach pośrednich ze względu na fakt, że niektóre składowe usług, na przykład czynsze, są zwolnione z VAT. Blokady i inne środki walki z pandemią miały większy wpływ na poziom inflacji cen usług. Było to szczególnie widoczne w wolniejszym wzroście cen usług związanych z podróżami i wypoczynkiem. Jednak w szerszym ujęciu, inflacja cen dóbr przemysłowych niezwiązanych z energią i inflacja cen usług pozostawały przede wszystkim pod wpływem załamania popytu z powodu pandemii, wywołanym przez wzrost niepewności i awersji do ryzyka, obostrzeniami związanymi z pandemią, a także utratą dochodów i miejsc pracy. Wszystko to miało znacznie większy wpływ niż pewna presja na wzrost inflacji związana z zakłóceniami podaży w części sektorów. Ponadto pandemia zaburzyła proces rejestrowania cen na potrzeby pomiaru HICP. W wyniku tego udział cen kalkulowanych w HICP w kwietniu gwałtownie wzrósł. Potem jednak obniżył się znowu, a od lipca do października ceny kalkulowane stosowano tylko w odniesieniu do kliku pozycji. Udział cen kalkulowanych wzrósł ponownie w listopadzie i grudniu, nie osiągając jednak poziomu z wiosny^[12]. Efekty popytowe i podażowe prawdopodobnie oznaczały też zmianę udziałów poszczególnych towarów i usług w konsumpcji w stosunku do tych, które składały się na HICP w roku 2020.

Wewnętrzna presja kosztowa, mierzona wzrostem deflatora PKB, w roku 2020, rosła średnio w tempie nieco wyższym od średniego tempa z roku 2019 (zob. wykres 10). Nastąpił natomiast znaczny spadek rocznej stopy wzrostu wynagrodzenia na pracownika, wynoszącej średnio -0,6%, czyli wyraźnie poniżej wartości z roku 2019. Ponieważ jednak towarzyszył mu jeszcze głębszy spadek wydajności, jednostkowe koszty pracy istotnie wzrosły, przyczyniając się do odnotowanego wzrostu deflatora PKB. Wzrost jednostkowych kosztów pracy wyniósł średnio 4,6% w roku 2020, w porównaniu z 1,9% w 2019. Jednak na kształtowanie się dynamiki jednostkowych kosztów pracy, wydajności i wynagrodzenia na pracownika wpływ miało powszechne stosowania skróconego wymiaru czasu pracy, co oznaczało m.in., że zatrudnienie okazywało się znacznie bardziej odporne na kryzys niż produkcja czy liczba faktycznie przepracowanych godzin. Pojawiły się przy tym problemy dotyczące statystycznego ujęcia tych rozwiązań, wiązały się one bowiem z dużym udziałem dotacji w kształtowaniu się krajowych kosztów, co ograniczało możliwość porównania bieżących trendów z historycznymi^[13]. Po stronie wydatków takim problemem był na przykład silny wzrost dynamiki deflatora konsumpcji publicznej w drugim kwartale.

Jak wynika z badań ankietowych przeprowadzanych przez EBC wśród ekspertów europejskich instytucji finansowych (ang. ECB Survey of Professional Forecasters, SPF) długoterminowe oczekiwania inflacyjne w roku 2020 utrzymały się na rekordowo niskim poziomie. Po spadku odnotowanym w poprzednim roku wahały się one pomiędzy 1,6 a 1,7%. Oczekiwania inflacyjne w horyzoncie pięciu lat wynosiły według SPF 1,7% w czwartym kwartale roku 2020, czyli tyle samo, co w czwartym kwartale roku 2019. Rynkowe miary długoterminowych oczekiwań inflacyjnych, w szczególności stopę 5‑letniego swapa indeksowanego stopą inflacji z wyprzedzeniem pięciu lat cechowała duża zmienność w ciągu roku. Wspomniana zmienna obniżyła się znacznie na początku pandemii, osiągając historyczne minimum w pierwszym kwartale 2020 roku (0,7% w dniu 23 marca). Potem nastąpiło odbicie, a pod koniec roku stabilizacja na poziomie zbliżonym do poziomu sprzed pandemii (1,3% w dniu 31 grudnia). Należy jednak zaznaczyć, że rynkowe wskaźniki długoterminowych oczekiwań inflacyjnych pozostały na bardzo niskim poziomie.

1.5 Warunki kredytu i finansowania pozostały korzystne dzięki stanowczym decyzjom władz

Pandemia COVID‑19 spowodowała gwałtowne pogorszenie perspektyw globalnej koniunktury oraz znaczny wzrost spreadów skarbowych papierów wartościowych na tle ogólnego zaostrzenia warunków finansowych. W celu zneutralizowania wpływu szoku pandemicznego na gospodarkę i inflację, a także w obliczu pojawiających się zagrożeń dla stabilności finansowej i sprawnego funkcjonowania transmisji polityki pieniężnej, władze monetarne i fiskalne zareagowały szybko i stanowczo (zob. rozdział 2.1). Dzięki temu zdołano skutecznie zapobiec zaostrzeniu warunków finansowych na skutek szoku. Działania władz w szczególności przyczyniły się do spadku długoterminowych stóp procentowych wolnych od ryzyka oraz do redukcji – z pandemicznych wyżyn – spreadów 10‑letnich obligacji skarbowych państw strefy euro w stosunku do 10‑letniej stopy OIS. W rezultacie średnia rentowność 10‑letnich obligacji skarbowych ważona PKB pomiędzy 1 stycznia a 31 grudnia 2020 roku obniżyła się o 50 pkt bazowych, osiągając -0.23% (zob. wykres 11)

Po załamaniu w połowie marca ceny akcji powoli, ale systematycznie pięły się w górę, wspierane przez ożywienie gospodarcze i coraz śmielsze oczekiwania wzrostu, czemu sprzyjały realizowana polityka pieniężna i fiskalna oraz optymistyczne doniesienia dotyczące ewentualnych szczepionek. Czynniki te prawdopodobnie doprowadziły do obniżenia premii za ryzyko posiadania akcji i wspierały rynkowe oczekiwania odbudowy zysków. Pod tym względem rozwój wypadków był dość odmienny od głębszej, a co ważniejsze, dłużej trwającej korekty na rynku akcji, która nastąpiła po kryzysie z lat 2008−09. Przy tym ceny akcji w strefie euro przejawiały wyraźną rozbieżność branżową w porównaniu z odpowiednimi poziomami z końca roku 2019. Szeroki indeks akcji przedsiębiorstw niefinansowych (ang. non-financial corporations, NFC) osiągnął na koniec roku poziom nieznacznie wyższy od poziomu z końca roku 2019, natomiast ceny akcji banków strefy euro zanotowały głębszy spadek i pozostały około 24% poniżej tego poziomu (zob. wykres 12).

Poziom zewnętrznego finansowania przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2020 wzrósł w porównaniu z rokiem poprzednim, pozostał jednak poniżej ostatniego szczytu odnotowanego w roku 2017 (zob. wykres 13). W ciągu roku 2020 oprocentowanie kredytu pozostało zasadniczo stabilne w okolicach historycznych minimów, podążając za ewolucją stawek rynkowych. Jednocześnie zaobserwowano znaczny wzrost ogółu kredytów zaciąganych przez NFC oraz emisji ich papierów dłużnych. Wynikało to z wyjątkowo dużego zapotrzebowania na płynność spowodowanego głęboką recesją i znacznym spadkiem sprzedaży i przepływów gotówki w przedsiębiorstwach. Emisja netto akcji notowanych na giełdzie była ujemna, co można wyjaśnić przede wszystkim wycofywaniem spółek z rynku giełdowego w drugim kwartale 2020 roku. Natomiast dynamika emisji netto akcji nienotowanych na giełdzie i udziałów oraz innych instrumentów własnościowych była wysoka, nawet po korekcie o wpływ wycofywania spółek z giełdy, co prawdopodobnie również wiązało się z potrzebą zastrzyków kapitału w obliczu strat. Na koniec, wykorzystanie innych źródeł finansowania, w tym pożyczek między przedsiębiorstwami i kredytu kupieckiego, było zasadniczo stabilne.

Przyrost szerokiego pieniądza przyspieszył znacznie w reakcji na kryzys COVID‑19 (zob. wykres 14), głównie za sprawą wzrostu wąskiego agregatu M1. Ten wzrost dynamiki był odzwierciedleniem tworzenia buforów płynnościowych przez firmy i gospodarstwa domowe wobec zwiększonej niepewności, ale także – w przypadku gospodarstw domowych – oszczędności częściowo wymuszonych ograniczonymi możliwościami konsumpcji. Motorem kreacji pieniądza był wzrost krajowej akcji kredytowej, zarówno na rzecz sektora prywatnego i rządów, w tym ostatnim przypadku głównie w związku z zakupami aktywów przez Eurosystem. Podjęte na czas zdecydowane działania władz monetarnych, fiskalnych i nadzorczych zapewniły dopływ kredytu do gospodarki strefy euro na korzystnych warunkach.

Choć warunki kredytowania w omawianym roku były na ogół korzystne, to badanie akcji kredytowej banków w strefie euro wykazało, że warunki przyznawania kredytów firmowych (czyli kryteria akceptacji wniosków) zostały przez banki zaostrzone w roku 2020. Główną przyczyną tego była podwyższona percepcja ryzyka przez banki związana ze wpływem pandemii na perspektywy wiarygodności kredytowej kredytobiorców. Jednocześnie banki poinformowały, że zakupy w ramach programu zakupu aktywów i programu zakupów interwencyjnych związanych z pandemią, a także trzecia seria ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących, zwłaszcza po rekalibracjach w marcu i kwietniu, przyczyniły się do poprawy sytuacji banków w zakresie płynności i warunków finansowania rynku. Działania te, wraz z działaniami podejmowanymi przez rządy, takimi jak gwarancje spłaty kredytów i moratoria, zapobiegły znaczniejszemu zaostrzeniu warunków kredytowania.

2 Polityka pieniężna: utrzymanie korzystnych warunków finansowania

W celu przeciwdziałania szkodliwym skutkom pandemii wirusa COVID‑19 dla gospodarki strefy euro, w ciągu roku 2020 EBC znacznie złagodził kurs polityki pieniężnej. Szeroki pakiet działań EBC, wraz z późniejszymi korektami, pozwolił utrzymać warunki dostatecznej płynności w systemie bankowym, oddalając groźbę zatorów płynnościowych i kredytowych. Ponadto zapewniono dopływ kredytu do gospodarki realnej oraz podtrzymano akomodacyjny kurs polityki pieniężnej, unikając procyklicznego zaostrzenia warunków finansowania. Interwencyjne działania w ramach polityki pieniężnej w roku 2020 były podstawowym czynnikiem stabilizacji rynków. Pomogły one powstrzymać poważne zagrożenia dla mechanizmu transmisji polityki pieniężnej, perspektyw gospodarki strefy euro, a ostatecznie dla celu EBC w zakresie stabilności cen, wynikającymi z szybkiego rozprzestrzenianie się wirusa. W roku 2020 suma bilansowa Eurosystemu osiągnęła najwyższy w historii poziom 7 bln EUR, co oznaczało wzrost o 3 bln EUR w porównaniu z końcem poprzedniego roku. Na koniec roku 2020 aktywa związane z polityką pieniężną stanowiły 79% sumy aktywów w bilansie Eurosystemu. Zasady EBC w zakresie zarządzania ryzykiem pozwalały utrzymać pod kontrolą ryzyko związane z rozbudowaniem bilansu.

2.1 Interwencja polityki pieniężnej EBC w reakcji na kryzys pandemiczny stanowiła podstawowy element wsparcia dla wzrostu gospodarczego i ścieżki inflacji^[14]

Początkowa reakcja EBC na pandemię COVID‑19

Dane napływające na początku roku wskazywały na stały, choć umiarkowany wzrost gospodarki strefy euro. Wprawdzie dynamikę gospodarczą nadal hamowało wywołane globalną niepewnością osłabienie handlu międzynarodowego, jednak wzrost zatrudnienia i płac, umiarkowanie ekspansywny kurs polityki fiskalnej w strefie euro oraz nieprzerwany – choć nieco wolniejszy – wzrost aktywności gospodarczej na świecie wspierały gospodarkę regionu. Inflacja utrzymywała się ogólnie na niskim poziomie, jednak zgodnie z oczekiwaniami pojawiły się oznaki umiarkowanego wzrostu inflacji bazowej. Dzięki decyzjom z zakresu polityki pieniężnej podjętym w roku 2019 panowały korzystne warunki finansowania, co przyczyniało się do ekspansji gospodarczej w strefie euro, stopniowego wzrostu wewnętrznej presji cenowej oraz zbliżania się poziomu inflacji do średniookresowego celu Rady Prezesów.

Na posiedzeniu w styczniu 2020 roku Rada Prezesów podjęła decyzję o rozpoczęciu przeglądu strategii polityki pieniężnej EBC. Od czasu ostatniego przeglądu strategii w gospodarce strefy euro i świata zachodziły głębokie zmiany strukturalne. Słabnąca – na skutek spowolnienia wzrostu produktywności i starzenia się społeczeństwa –długoterminowa dynamika wzrostu, a także skutki kryzysu finansowego, spowodowały spadek stóp procentowych, ograniczając możliwości łagodzenia polityki pieniężnej przez EBC i inne banki centralne za pomocą konwencjonalnych instrumentów w obliczu niekorzystnych zmian koniunkturalnych. Ponadto problem niskiej inflacji wymaga odmiennego podejścia od tego, które stosowano w przeszłości w obliczu wysokiej inflacji. Zagrożenia równowagi ekologicznej, szybko postępująca cyfryzacja, globalizacja i ewolucja struktur finansowych dodatkowo zmieniły środowisko polityki pieniężnej, w tym wzorce inflacji. W świetle tych wyzwań Rada Prezesów postanowiła zainicjować przegląd strategii polityki pieniężnej, przy pełnym poszanowaniu mandatu EBC w zakresie stabilności cen zapisanego w Traktacie (zob. ramka 2).

Wybuch pandemii COVID‑19 i jej światowa ekspansja położyły kres ostrożnie optymistycznym nastrojom z początku roku. Chociaż skala i horyzont korekty prognoz wzrostu nie były znane, stawało się oczywiste, że pandemia będzie miała głęboki wpływ na gospodarkę strefy euro. Uznano wprawdzie, że zakłócenia w globalnych łańcuchach dostaw mogą podwyższać inflację w regionie, zarazem jednak spodziewano się, że przeważy wpływ słabego popytu, hamującego inflację. Ponadto gwałtowny spadek tolerancji ryzyka spowodował znaczne zaostrzenie warunków finansowania przedsiębiorstw i finansowania własnego banków, co w połączeniu z umiarkowanym wzmocnieniem kursu euro groziło nasileniem presji na obniżenie inflacji.

W tej sytuacji Rada Prezesów, na posiedzeniu decyzyjnym 12 marca 2020, uznała konieczność uchwalenia kompleksowego pakietu rozwiązań z zakresu polityki pieniężnej. Celem pakietu było z jednej strony, ograniczenie groźby zatorów płynnościowych i kredytowych poprzez utrzymanie odpowiedniego poziomu płynności w systemie bankowym i zapewnienie dopływu kredytu do gospodarki realnej oraz, z drugiej strony, utrzymanie akomodacyjnego kursu polityki pieniężnej poprzez unikanie procyklicznego zaostrzenia warunków finansowania w gospodarce.

W szczególności Rada Prezesów podjęła decyzję o przeprowadzeniu dodatkowych dłuższych operacji refinansujących (LTRO) oprocentowanych według stopy depozytowej. Zdecydowano również o zastosowaniu znacznie korzystniejszych warunków we wszystkich operacjach w ramach trzeciej serii ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO III) w okresie od czerwca 2020 do czerwca 2021 roku. Oprocentowanie operacji TLTRO III obniżono o 25 pkt bazowych; mogło ono być maksymalnie 25 pkt bazowych niższe od średniej stopy depozytowej w okresie od czerwca 2020 do czerwca 2021 roku dla wszystkich operacji TLTRO III nierozliczonych w tym okresie. Ponadto maksymalna kwota łączna, jaką kontrahenci mieli prawo pożyczyć w ramach operacji TLTRO III, została podniesiona do 50% kwoty ich kredytów spełniających kryteria kwalifikacji. W ten sposób dodatkowe operacje LTRO miały w praktyce umożliwić bankom natychmiastowe skorzystanie z preferencyjnych warunków kredytowych, zapewniając skuteczny „pomost” do czasu rozpoczęcia zmodyfikowanych operacji TLTRO III, których celem było trwalsze złagodzenie warunków finansowania banków, a tym samym ułatwienie dopływu kredytu do sektorów dotkniętych pandemią i zapobieżenie ograniczeniu podaży kredytu.

Rada Prezesów postanowiła również uzupełnić program skupu aktywów (APP) o tymczasową pulę w wysokości 120 mld EUR do końca roku w ramach dodatkowego skupu aktywów netto, z dużym udziałem w programie papierów dłużnych emitowanych przez sektor prywatny. Ograniczenie funkcjonowania dodatkowej puli środków do bieżącego roku kalendarzowego uznano za właściwe w sytuacji wstrząsu ocenianego jako przejściowy. W połączeniu z istniejącym programem APP, tymczasowa pula środków miała na celu wsparcie korzystnych warunków finansowania gospodarki realnej w warunkach zwiększonej niepewności.

W tygodniu następującym po posiedzeniu Rady Prezesów w marcu 2020 roku sytuacja znacznie się pogorszyła w związku z szybkim rozprzestrzenianiem się COVID‑19; prawie wszystkie państwa strefy euro wprowadziły daleko idące obostrzenia. Rynki finansowe wykazywały skrajne wahania i oznaki poważnych zaburzeń związanych z brakiem płynności, zamrażaniem rynku oraz rosnącą jego fragmentacją. W rezultacie nastąpiło gwałtowne zaostrzenie warunków finansowania, co mogło zakłócić płynną transmisję polityki pieniężnej EBC we wszystkich krajach strefy euro, zagrażając stabilności cen.

Wobec tak gwałtownego pogorszenia sytuacji, 18 marca 2020 roku Rada Prezesów uznała za zasadne dalsze stanowcze interwencje polityki pieniężnej w celu ustabilizowania rynków i przeciwdziałania gwałtownemu zaostrzeniu warunków finansowania. Celem interwencji było powstrzymanie związanych z pandemią poważnych zagrożeń dla perspektyw gospodarki strefy euro, mechanizmu transmisji polityki pieniężnej i, ostatecznie, dla celu EBC, jakim jest stabilność cen. Rada Prezesów ogłosiła następujące dodatkowe działania.

Po pierwsze, podjęła ona decyzję o uruchomieniu nowego tymczasowego programu skupu aktywów – programu interwencyjnego skupu w związku z pandemią (PEPP). PEPP, o całkowitej puli środków w wysokości 750 mld EUR, który miał obejmować wszystkie kategorie aktywów kwalifikujących się do APP. Ponadto Rada Prezesów rozszerzyła zakres aktywów kwalifikowanych do programu skupu sektora przedsiębiorstw poprzez włączenie niefinansowych papierów komercyjnych oraz objęcie programem rynkowych instrumentów dłużnych o pierwotnym terminie zapadalności poniżej jednego roku, jeżeli w chwili zakupu ich pozostały termin zapadalności wynosi co najmniej 28 dni. Rozszerzenie zakresu akceptowanych aktywów miało poprawić sytuację finansową przedsiębiorstw, stanowiąc tym samym istotną pomoc dla tej części gospodarki, która została głęboko dotknięta skutkami pandemii. W odniesieniu do zakupów w ramach PEPP Rada Prezesów podjęła również decyzję o zwolnieniu z wymogów kwalifikacyjnych dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez Grecję. Ponadto Rada Prezesów postanowiła, że papiery wartościowe sektora publicznego o terminie do wykupu poniżej jednego roku – ale dłuższym niż 70 dni - będą kwalifikowane do skupu w ramach PEPP ze względu na ich krótkotrwały charakter.

PEPP został zaplanowany w taki sposób, aby pełnić podwójną rolę. Po pierwsze wraz z innymi elementami systemu polityki pieniężnej, PEPP miał na celu zapewnienie akomodacji polityki pieniężnej, niezbędnej do zagwarantowania ochrony stabilności cen w średnim okresie poprzez wspieranie ożywienia gospodarczego po kryzysie pandemicznym. Po drugie zakupy w ramach PEPP miały być dokonywane w sposób elastyczny, umożliwiając zmiany poziomu zakupów w czasie, w zależności od klasy aktywów i jurysdykcji. Elastyczność wpisana w strukturę programu sprawiła, że PEPP mógł skutecznie pełnić rolę stabilizatora rynku, zwłaszcza w warunkach wysokiej niepewności związanej z wpływem pandemii na różne rynki aktywów w różnych krajach strefy euro.

Ponadto na tym samym posiedzeniu Rada Prezesów ogłosiła, że tymczasowo złagodzi kryteria dotyczące zabezpieczeń, dostosowując główne parametry ryzyka w zasadach ramowych dla zabezpieczeń, aby zapewnić kontrahentom możliwość dalszego pełnego wykorzystania operacji kredytowych Eurosystemu. W szczególności Rada Prezesów przyjęła następnie dwa pakiety tymczasowych rozwiązań łagodzących kryteria dotyczące zabezpieczeń. Pierwszy zestaw rozwiązań, ogłoszony 7 kwietnia 2020 roku, miał na celu poprawę dostępności zabezpieczeń spełniających kryteria kwalifikacji dla kontrahentów Eurosystemu, tak aby mogli oni w pełni wykorzystywać operacje zasilania w płynność, takie jak operacje TLTRO III. Rada Prezesów postanowiła 22 kwietnia 2020, że aktywa rynkowe oraz emitenci takich aktywów, którzy spełniali minimalne wymogi w zakresie jakości kredytowej 7 kwietnia 2020, w przypadku obniżenia oceny zdolności kredytowej będą nadal akceptowani, o ile oceny zdolności kredytowej utrzymały się powyżej określonego poziomu jakości kredytowej, a wszystkie pozostałe wymogi kwalifikacyjne były nadal spełnione. Decyzja ta miała na celu złagodzenie wpływu ewentualnego obniżenia oceny zdolności kredytowej na dostępność zabezpieczeń oraz uniknięcie ewentualnej dynamiki procyklicznej.

W chwili posiedzenia decyzyjnego Rady Prezesów w kwietniu 2020 roku sytuacja gospodarcza nadal szybko się pogarszała: aktywność gospodarcza słabła, pogarszała się również wyraźnie sytuacja na rynku pracy. Obostrzenia mające na celu powstrzymanie ekspansji wirusa znacznie ograniczyły aktywność gospodarczą w strefie euro i na świecie. Chociaż nadal trudno było przewidzieć pełną skalę i czas trwania skutków pandemii dla gospodarki, stało się oczywiste, że gospodarka strefy euro zmierza w kierunku załamania gospodarczego o skali i tempie niespotykanym w najnowszej historii.

Pogorszenie perspektyw gospodarczych w połączeniu z gwałtownym spadkiem cen ropy naftowej i spadkiem oczekiwań inflacyjnych wywołały istotne ryzyko osłabienia perspektyw inflacji w strefie euro. W związku z tym, w kwietniu 2020 roku Rada Prezesów podjęła decyzję o dalszym rozszerzeniu wsparcia systemowego dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. W szczególności Rada Prezesów dokonała dalszego złagodzenia warunków operacji TLTRO III, obniżając ich oprocentowanie w okresie od czerwca 2020 do czerwca 2021 roku do poziomu 50 pkt bazowych poniżej średniej stopy procentowej podstawowych operacji refinansujących Eurosystemu dla tego samego okresu. Ponadto dla kontrahentów, których kwalifikowana akcja kredytowa netto osiągnęła próg wielkości akcji kredytowej, stopa procentowa w okresie od czerwca 2020 do czerwca 2021 roku miała wynosić 50 pkt bazowych poniżej średniej stopy depozytu w banku centralnym obowiązującej w tym samym okresie. Rada Prezesów podjęła też decyzję o nowej serii nieukierunkowanych nadzwyczajnych dłuższych operacji refinansujących w czasie pandemii (PELTRO) w celu wsparcia stanu płynności w systemie finansowym strefy euro i podtrzymania sprawnego funkcjonowania rynków pieniężnych poprzez skuteczne zapobieganie zatorom płynnościowym. Na koniec w marcu i kwietniu 2020 roku EBC uruchomił również tymczasowe linie swapowe i repo z bankami centralnymi spoza strefy euro, a w czerwcu 2020 roku ustanowił tymczasowy instrument repo Eurosystemu dla banków centralnych (EUREP), mający wspomóc zasilanie w płynność w walucie euro poza strefą euro, a tym samym zapobiec szkodliwemu wpływowi procesów zachodzących poza strefą euro na ten region (ang. spillback effects).

Korekta kursu polityki pieniężnej w czerwcu

W czerwcu napływające informacje potwierdziły, że gospodarka strefy euro doświadcza bezprecedensowej recesji na skutek pandemii i związanych z nią obostrzeń. Ogromne straty miejsc pracy i dochodów oraz wyjątkowo wysoki poziom niepewności co do perspektyw gospodarczych doprowadziły do znacznego spadku wydatków konsumpcyjnych i inwestycji. Wprawdzie dane ankietowe i bieżące wskaźniki aktywności gospodarczej wykazywały pewne oznaki odbicia, w miarę stopniowego łagodzenia restrykcji, jednak poprawa była nieznaczna na tle gwałtownego tempa spadku tych wskaźników w poprzednich dwóch miesiącach. W prognozach makroekonomicznych ekonomistów Eurosystemu z czerwca 2020 roku, obciążonych ogromną niepewnością, przewidziano jednak rekordowy spadek aktywności gospodarczej w drugim kwartale. Oczekiwano, że presja cenowa pozostanie łagodna ze względu na gwałtowny spadek realnego PKB i związany z nim znaczny wzrost niewykorzystanego potencjału gospodarczego. Prognozy z czerwca 2020 roku przewidywały istotną korektę w dół, zarówno poziomu aktywności gospodarczej, jak i inflacji w całym horyzoncie projekcji. W szczególności w prognozach ekonomistów Eurosystemu skorygowano w dół inflację na koniec horyzontu projekcji z 1,6% w projekcjach z grudnia 2019 roku do 1,3% w projekcjach z czerwca 2020 roku.

W tych okolicznościach Rada Prezesów podjęła decyzję o pakiecie dalszych działań w zakresie polityki pieniężnej, mających na celu wsparcie gospodarki w okresie stopniowego powrotu do normalnego funkcjonowania oraz ochronę stabilności cen w średnim okresie. W szczególności, podjęto decyzję o zwiększeniu puli środków przeznaczonych na PEPP o 600 mld EUR, do łącznej kwoty 1350 mld EUR, wydłużeniu horyzontu skupu aktywów netto w ramach PEPP co najmniej do końca czerwca 2021 roku oraz o przedłużeniu reinwestycji spłat kapitału zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach PEPP co najmniej do końca roku 2022^[15]. Modyfikacja PEPP miała na celu dalsze złagodzenie kursu polityki pieniężnej z intencją wsparcia korzystnych warunków finansowania we wszystkich sektorach i jurysdykcjach, a ostatecznie zapewnienia trwałej konwergencji inflacji ku celowi wyznaczonemu przez Radę Prezesów.

W okresie letnim napływające dane sygnalizowały silne ożywienie działalności gospodarczej, głównie dzięki złagodzeniu restrykcji. Ożywienie było jednak asymetryczne – bardziej zaawansowane w sektorze wytwórczym niż w sektorze usług, a aktywność pozostawała znacznie poniżej poziomu sprzed pandemii. Niskie ceny energii i słaba presja cenowa w wyniku słabego popytu i znacznego zastoju na rynku pracy nadal hamowały inflację zasadniczą.

Korekta kursu polityki pieniężnej w grudniu

Jesienią stawało się coraz bardziej oczywiste, że po silnym – choć częściowym i nierównomiernym – wzroście aktywności gospodarczej w miesiącach letnich, ożywienie w strefie euro traciło impet szybciej niż wcześniej oczekiwano. Ponowny wzrost liczby zachorowań na COVID‑19 i związane z tym obostrzenia postawiły nowe wyzwanie przed systemem zdrowia publicznego oraz perspektywami wzrostu w strefie euro i na świecie. W warunkach słabego popytu i znacznego osłabienia rynków pracy i produktów, inflacja utrzymywała się na bardzo niskim poziomie. Ogólnie napływające dane sugerowały silniejszy wpływ pandemii na gospodarkę w bliskim horyzoncie oraz bardziej długotrwałe osłabienie inflacji niż wcześniej przewidywano. W związku z tym, w październiku 2020 roku Rada Prezesów zasygnalizowała, że na kolejnym posiedzeniu w grudniu dokona stosownego dopasowania stosowanych instrumentów, aby zareagować na bieżącą sytuację i podtrzymać korzystne warunki finansowania w celu wsparcia ożywienia gospodarczego i ograniczenia negatywnego wpływu pandemii na przewidywaną ścieżkę inflacji.

W czasie posiedzenia Rady Prezesów w grudniu 2020 roku napływające dane oraz prognozy makroekonomiczne ekonomistów Eurosystemu wskazywały na wyraźniejszy niż wcześniej przewidywano krótkoterminowy wpływ pandemii na gospodarkę oraz bardziej długotrwałe osłabienie inflacji. Nowa fala pandemii istotnie hamowała aktywność gospodarczą na świecie i w strefie euro; w czwartym kwartale 2020 roku oczekiwano spadku aktywności. Przewidywano, że inflacja zasadnicza pozostanie na ujemnym poziomie dłużej, niż wcześniej zakładano; miary inflacji bazowej obniżały się, zaś presja inflacyjna miała pozostać ograniczona ze względu na słaby popyt, niższą presję płacową i umocnienie się euro wiosną i latem 2020 roku.

W związku z gospodarczymi konsekwencjami nawrotu pandemii Rada Prezesów dokonała ponownego dostosowania instrumentów polityki pieniężnej.

Rada Prezesów podjęła decyzję o zwiększeniu puli środków przeznaczonych na PEPP o 500 mld EUR, do łącznej kwoty 1850 mld EUR, wydłużeniu horyzontu skupu aktywów netto w ramach PEPP do co najmniej końca marca 2022 roku oraz o przedłużeniu reinwestycji spłat kapitału zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach PEPP do co najmniej końca roku 2023. Zakupy miały być nadal prowadzone w sposób elastyczny, uzależniony od warunków rynkowych, punktu w czasie, kategorii aktywów i jurysdykcji, aby zapobiec zaostrzeniu warunków finansowania. Taki rozwój sytuacji byłby bowiem sprzeczny z zapobieganiem spadkowi prognozowanej ścieżki inflacji pod wpływem pandemii oraz wspieraniem efektywnej transmisji polityki pieniężnej. Rada Prezesów ogłosiła również, że gdyby korzystne warunki finansowania udawało się utrzymać przy przepływach środków niewyczerpujących ustalonej puli w horyzoncie zakupów netto w ramach PEPP, to pula ta nie musiałaby być w pełni wykorzystana. Zarazem pulę środków można by zwiększyć, gdyby było to konieczne do utrzymania korzystnych warunków finansowania i przeciwdziałania pandemicznemu szokowi dla ścieżki inflacji.

Ponadto Rada Prezesów podjęła decyzję o dalszym dostosowaniu warunków operacji TLTRO III. W szczególności ogłoszono, że Rada przedłuży o dwanaście miesięcy, do czerwca 2022 roku, okres obowiązywania znacznie korzystniejszych warunków, przeprowadzi 3 dodatkowe operacje w ciągu roku 2021 i podniesie całkowitą kwotę, jaką kontrahenci będą mogli pożyczyć, z 50% do 55% ich kwoty kwalifikowanych kredytów.

Na koniec, Rada Prezesów postanowiła przedłużyć okres obowiązywania złagodzenia kryteriów dla zabezpieczeń wprowadzonego w kwietniu 2020 roku do czerwca roku 2022, udostępnić cztery dodatkowe PELTRO w 2021 roku, przedłużyć do marca 2022 roku wszystkie tymczasowe linie swapowe i repo z bankami centralnymi spoza strefy euro, jak również instrument repo EUREP dla banków centralnych oraz kontynuować, tak długo jak będzie to konieczne, prowadzenie wszystkich regularnych operacji pożyczkowych jako procedur przetargowych o stałej stopie procentowej z pełnym przydziałem środków na obowiązujących warunkach.

Łącznie podjęte działania z zakresu polityki pieniężnej miały na celu dalsze wspieranie korzystnych warunków finansowania w okresie pandemii, a co za tym idzie, zabezpieczenie dopływu kredytów do wszystkich sektorów gospodarki, podtrzymanie aktywności gospodarczej i ochronę średnioterminowej stabilności cen. Jednocześnie utrzymywał się wysoki poziom niepewności, w tym w odniesieniu do dynamiki pandemii i harmonogramu wprowadzania szczepionek, a także zmian kursu euro. W związku z tym Rada Prezesów zasygnalizowała gotowość dostosowania wszystkich instrumentów do potrzeb, aby zapewnić systematyczne zbliżanie się inflacji do celu, zgodnie ze swoim zobowiązaniem do zachowania symetrii.

Podsumowując, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom pandemii, w ciągu roku 2020 dokonano istotnej akomodacji polityki pieniężnej. Kompleksowy zestaw rozwiązań i ich późniejsze dostosowania stanowiły istotny czynnik stabilizacji rynków i pomogły zapobiec takiemu zaostrzeniu warunków finansowania, jakie zaobserwowano na początku roku. Rozwiązania te okazały się skuteczne w ograniczaniu rentowności obligacji skarbowych (zob. wykres 15), które stanowią podstawę kosztów finansowania gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i banków. Dzięki nim utrzymano również bardzo korzystne koszty finansowania banków przez cały okres pandemii (zob. wykres 16). Ponadto pozwoliły one gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom skorzystać z tak sprzyjających warunków finansowania, w których stopy oprocentowania kredytu sięgały historycznie niskich poziomów, odpowiednio 1,32 i 1,46% (zob. wykres 17). Interwencja na gruncie polityki pieniężnej w 2020 roku stworzyła zatem korzystne warunki finansowania, wspierając ożywienie gospodarcze i przeciwdziałając negatywnemu wpływowi pandemii na przewidywaną ścieżkę inflacji, co sprzyjało trwałemu zbliżaniu się inflacji do celu Rady Prezesów.

2.2 Dynamika bilansu Eurosystemu w trudnych czasach

Od wybuchu światowego kryzysu finansowego w latach 2007−2008 Eurosystem podjął wiele standardowych i niekonwencjonalnych działań w zakresie polityki pieniężnej, pod bezpośrednim wpływem których kształtowała się wielkość i struktura bilansu Eurosystemu. Działania niekonwencjonalne obejmowały operacje refinansujące na rzecz kontrahentów z pierwotnym terminem zapadalności do czterech lat, a także skup aktywów emitowanych przez podmioty prywatne i publiczne (w ramach APP). W 2020 w odpowiedzi na wybuch pandemii COVID‑19 wraz z prowadzonymi już działaniami niekonwencjonalnymi EBC przyjął kompleksowy pakiet dodatkowych niekonwencjonalnych posunięć w ramach polityki pieniężnej, które miały poważny wpływ na bilans Eurosystemu. W marcu 2020 EBC przyznał tymczasową dodatkową pulę środków finansowych z przeznaczeniem na program APP w 2020 i uruchomił program PEPP, a oba te programy zwiększyły portfel aktywów zakupionych w ramach skupu bezwarunkowego. Ponadto między marcem a kwietniem 2020 EBC (dwukrotnie) złagodził warunki dotyczące TLTRO III i zmodyfikował zabezpieczenia jak też metody kontrolowania ryzyka finansowego. Te dodatkowe mechanizmy skutkowały znacznym wzrostem pośrednictwa ze strony Eurosystemu^[16]. Ogólnie w roku 2020 bilans Eurosystemu z powodu wspomnianych tu niestandardowych mechanizmów polityki pieniężnej wciąż się zwiększał i pod koniec tego roku urósł do rekordowego poziomu 6,8 bln EUR, co stanowiło wzrost o 49% (2,1 bln EUR) w porównaniu z końcem roku 2019.

Pod koniec 2020 roku pozycje związane z polityką pieniężną po stronie aktywów opiewały na 5,5 bln EUR, tj. 79% sumy aktywów bilansu Eurosystemu (wzrost z 70% na koniec 2019). Te aktywa-instrumenty polityki pieniężnej obejmują pożyczki dla instytucji kredytowych strefy euro, stanowiące 26% sumy aktywów (wzrost z 13% pod koniec 2019) oraz aktywa skupowane w ramach polityki pieniężnej, które stanowiły około 53% sumy bilansowej (spadek z 56% na koniec 2019; por. wykres 18). Na pozostałe aktywa finansowe w bilansie składają się głównie waluty obce i złoto w posiadaniu Eurosystemu oraz portfele niezwiązane z polityką pieniężną denominowane w euro.

Po stronie pasywów całkowita kwota rezerw kontrahentów i wykorzystania depozytu jednodniowego wzrosła do 3,5 bln EUR (z 2 bln EUR pod koniec 2019), co stanowiło 50% pasywów na koniec roku 2020 (wzrost z 39% pod koniec roku 2019). Wartość banknotów w obiegu rosła w tempie powyżej historycznego trendu wzrostowego z powodu silnego wzrostu, jaki miał miejsce w marcu 2020 i stanowiła 21% pasywów na koniec roku 2020 (spadek z 28% pod koniec roku 2019). Pozostałe zobowiązania, w tym kapitał i rachunki aktualizacji wyceny, w wartościach bezwzględnych wzrosły do 2,1 bln EUR (z 1,6 bln EUR pod koniec 2019) i stanowiły 30% omawianej kategorii (spadek z 34% na koniec 2019) (zob. wykres 20). Wzrost w kategorii pozostałych zobowiązań był wynikiem zwiększenia wartości depozytów rządowych z 0,2 bln EUR do 0,5 bln EUR, co stanowiło 25% pozostałych zobowiązań (wzrost z 11% pod koniec 2019).

Zapadalność i struktura portfeli APP i PEPP według kategorii aktywów i jurysdykcji

APP obejmuje 4 aktywne programy skupu aktywów: trzeci program skupu obligacji zabezpieczonych (ang. third covered bond purchase programme, CBPP3), program skupu papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami (ang. asset-backed securities purchase programme, ABSPP), program skupu aktywów sektora publicznego (ang. public sector purchase programme, PSPP) oraz program skupu aktywów sektora przedsiębiorstw (ang. corporate sector purchase programme, CSPP). PEPP został wprowadzony w 2020 i wszystkie kategorie aktywów kwalifikowane w ramach APP są także kwalifikowane w ramach PEPP. Podjęto decyzję o zwolnieniu z wymogów kwalifikacyjnych do zakupu w ramach PEPP dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez Republikę Grecką. Ponadto w marcu 2020 kwalifikowalność niefinansowych papierów komercyjnych w ramach CSPP została rozszerzona tak, by objąć papiery wartościowe z pozostałym okresem do wykupu wynoszącym przynajmniej 28 dni.

Na koniec roku 2020 wartość aktywów zgromadzonych w ramach APP osiągnęła 2,9 bln EUR (według kosztów zamortyzowanych). Na ABSPP przypadało 1% (29 mld EUR), na CBPP3 10% (288 mld EUR), a na CSPP 9% (250 mld EUR) łącznej wartości aktywów zgromadzonych w ramach APP na koniec roku. Wśród programów skupu adresowanych do sektora prywatnego do wzrostu aktywów APP w 2020 przyczynił się w największym stopniu program CSPP z kwotą skupu netto w wysokości 66 mld EUR. Skup CSPP prowadzony jest zgodnie z formułą odzwierciedlającą kapitalizację rynku wszystkich dostępnych na rynku papierów wartościowych przedsiębiorstw kwalifikujących się do skupu.

Program PSPP stanowił większość portfela APP i pod koniec 2020 osiągnął wartość 2,3 bln EUR, czyli 80% wszystkich aktywów skupionych w ramach APP, w porównaniu z 82% na koniec 2019. W ramach PSPP alokacja zakupów do poszczególnych jurysdykcji odbywała się przy zastosowaniu klucza kapitałowego EBC w oparciu o stan zapasów. Ponadto niektóre krajowe banki centralne (KBC) nabywały również papiery wartościowe emitowane przez instytucje ponadnarodowe UE. Średni ważony termin zapadalności zgromadzonych aktywów PSPP na koniec 2020 wynosił 7,3 roku, czyli nieco więcej niż 7,12 roku odnotowane na koniec 2019, przy pewnych różnicach pomiędzy jurysdykcjami^[17].

Na koniec roku 2020 wartość aktywów zgromadzonych w ramach PEPP osiągnęła 753,7 mld EUR (według kosztów zamortyzowanych). Na obligacje zabezpieczone przypadało mniej niż 1% (3,1 mld EUR), na papiery wartościowe sektora przedsiębiorstw 6% (43,2 mld EUR), a na papiery sektora publicznego 94% (707,4 mld EUR) łącznej wartości aktywów zgromadzonych w ramach PEPP na koniec roku.

W przypadku zakupów papierów wartościowych sektora publicznego zgromadzonych w ramach PEPP, kryterium decydującym o alokacji do poszczególnych jurysdykcji w oparciu o stan zapasów jest udział poszczególnych krajowych banków centralnych w kapitale EBC. Jednocześnie zakupy w ramach PEPP były prowadzone w sposób elastyczny, umożliwiając zmiany poziomu zakupów w czasie, w zależności od klas aktywów i jurysdykcji. Średni ważony termin zapadalności papierów wartościowych sektora publicznego zgromadzonych w ramach PEPP na koniec 2020 wynosił 7,0 roku, przy pewnych różnicach w poszczególnych jurysdykcjach.

Eurosystem reinwestował spłaty kwot głównych zapadających papierów wartościowych zgromadzonych w portfelach APP i PEPP. Wykupy w ramach programów skupu w sektorze prywatnym w 2020 wyniosły 80 mld EUR, natomiast wykupy w ramach programów skupu w sektorze publicznym wyniosły 229,4 mld EUR. Aktywa skupione w ramach PSPP, CSPP i CBPP3 były nadal udostępniane na potrzeby udzielania pożyczek papierów wartościowych^[18] w celu wsparcia płynności rynku obligacji i transakcji repo^[19]. Aktywa zgromadzone w ramach PEPP są również dostępne na potrzeby udzielania pożyczek papierów wartościowych na tych samych warunkach jak w przypadku APP. W listopadzie 2020 Eurosystem dostosował warunki finansowania swoich mechanizmów udzielania pożyczek papierów wartościowych na korzystniejsze dla kontrahentów, dbając jednocześnie, by stanowiły one efektywne zabezpieczenie.

Zmiany w operacjach refinansujących Eurosystemu

Nierozliczona kwota operacji refinansujących Eurosystemu wzrosła o 1,2 bln EUR od końca 2019 i na koniec 2020 wynosiła 1,8 bln EUR. Można to w dużej mierze przypisać kwocie w wysokości 1,75 bln EUR przydzielonej w serii TLTRO III wraz z kwotą 26,6 bln EUR przydzieloną w PELTRO. Dobrowolne spłaty w wysokości 192 mld EUR i terminy zapadalności 303 mld EUR w serii TLTRO II jedynie w niewielkim stopniu równoważyły przyrost nierozliczonych operacji. Banki dostały możliwość rolowania poprzednich nierozliczonych kwot z TLTRO w operacjach TLTRO III z czerwca, września i grudnia 2020. Średni ważony termin zapadalności nierozliczonych operacji refinansujących Eurosystemu wzrósł z około 1,2 roku na koniec 2019 do około 2,4 roku na koniec 2020.

Działania EBC łagodzące wymagania dotyczące zabezpieczeń

Tymczasowe działania EBC łagodzące wymagania dotyczące zabezpieczeń ogłoszone w kwietniu 2020 i rozszerzone w grudniu 2020 były kluczowym elementem polityki pieniężnej EBC podjętej w odpowiedzi na pandemię. Centralnym elementem tej polityki było tymczasowe rozszerzenie akceptacji wierzytelności kredytowych jako zabezpieczeń, w szczególności przez potencjalną ekspansję mechanizmu dodatkowych wierzytelności kredytowych (ACC). Według zmodyfikowanych ram tymczasowych krajowe banki centralne mogą przyjąć jako zabezpieczenie m.in. kredyty dla małych i średnich przedsiębiorstw lub osób samozatrudnionych korzystających z programów gwarancji rządowych związanych z COVID‑19.

Aby uniknąć potencjalnego procyklicznego obniżenia oceny zdolności kredytowej, Rada Prezesów zdecydowała się czasowo utrzymać kwalifikowalność aktywów zbywalnych i emitentów takich aktywów pod warunkiem, że spełniali oni minimalny próg jakości kredytowej 7 kwietnia 2020. W szczególności Eurosystem nadal akceptuje jako zabezpieczenie aktywa zbywalne, które były kwalifikowane do operacji zasilających w płynność w dniu stanowiącym datę referencyjną, pod warunkiem że oceny zdolności kredytowej pozostają powyżej określonego poziomu jakości kredytowej, a wszystkie pozostałe wymogi kwalifikacyjne będą nadal spełnione.

Poza tym EBC zdecydował o tymczasowym ogólnym zmniejszeniu redukcji wyceny zabezpieczenia o ustaloną część, wynoszącą 20% dla wszystkich kwalifikowanych kategorii aktywów stanowiących zabezpieczenie, akceptując w ten sposób tymczasowo większe ryzyko w bilansie Eurosystemu. Ponadto Rada Prezesów zdecydowała o podniesieniu limitu koncentracji dla niezabezpieczonych obligacji bankowych z 2,5% do 10% i obniżyła poziom niejednolitego minimalnego progu dla krajowych wierzytelności kredytowych z 25 000 EUR do 0 EUR, tak by ułatwić zgromadzenie zabezpieczenia kredytów dla małych przedsiębiorstw. W ramach działań podjętych w odpowiedzi na wstrząs gospodarczy wywołany pandemią Rada Prezesów podjęła decyzję o tymczasowym zwolnieniu z wymogów kwalifikacyjnych dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez Republikę Grecką.

Wartość kwalifikowanych zbywalnych aktywów wzrosła o 1493 mld EUR, osiągając poziom 15 657 mld EUR pod koniec 2020 (zob. wykres 19). Skarbowe papiery wartościowe nadal stanowiły największą kategorię aktywów (8385 mld EUR). Inne klasy aktywów obejmują niezabezpieczone obligacje bankowe (1667 mld EUR), obligacje zabezpieczone (1640 mld EUR) i obligacje przedsiębiorstw (1872 mld EUR). Obligacje samorządów (552 mld EUR), papiery wartościowe zabezpieczone aktywami (584 mld EUR) i inne aktywa zbywalne (958 mld EUR) stanowiły stosunkowo małą część portfela aktywów kwalifikowanych.

Kwota zgromadzonego zabezpieczenia wzrosła znacznie z 1543 mld EUR do 2595 mld EUR (zob. wykres 20). Wzrost ten można w znacznej mierze przypisać wierzytelnościom kredytowym (w tym dodatkowym wierzytelnościom kredytowym), których wartość wzrosła ponad dwukrotnie – z 378 mld EUR do 825 mld EUR. Zabezpieczone obligacje bankowe stanowiły drugą co do wartości kategorię aktywów (629 mld EUR) wykorzystywaną jako zabezpieczenie. Obligacje skarbowe (383 mld EUR) oraz papiery wartościowe zabezpieczone aktywami (387 mld EUR) również stanowiły ważne źródła zabezpieczeń. Niezabezpieczone obligacje bankowe, obligacje samorządowe i obligacje przedsiębiorstw były używane w tym charakterze w mniejszym zakresie, a ich wartość wynosiła – odpowiednio – 145 mld EUR, 90 mld EUR i 78 mld EUR.

2.3 Ryzyko finansowe związane z PEPP i APP ograniczają odpowiednie ramy systemowe

Podstawowym celem skupu aktywów netto w ramach APP jest sprzyjanie trwałemu zbliżaniu się inflacji do średniookresowego celu Rady Prezesów. APP uzupełniono o PEPP, który ma na celu zapobiec poważnemu ryzyku dla mechanizmu transmisji polityki pieniężnej i perspektyw gospodarki strefy euro stwarzanemu przez pandemię COVID‑19.

Wszystkie instrumenty polityki pieniężnej, w tym bezpośredni skup aktywów, nieodłącznie wiążą się z ryzykiem finansowym, którym zarządza i które kontroluje Eurosystem. Jeśli istnieje kilka wariantów realizacji tej polityki, wybrany wariant powinien być skuteczny zarówno pod względem operacyjnym, jak i z perspektywy ryzyka. W tym kontekście, zarządzanie ryzykiem w Eurosystemie dąży do osiągnięcia efektywności ryzyka, czyli realizacji celów polityki przy najniższym poziomie ryzyka dla Eurosystemu^[20].

Bezpośredni skup aktywów wymaga szczególnych procedur zarządzania ryzykiem w celu ograniczenia ryzyka finansowego, które są zależne od celów polityki pieniężnej oraz cech i profilu ryzyka danego rodzaju aktywów. Każda z tych procedur obejmuje kryteria kwalifikacji, proces oceny ryzyka kredytowego i należytej staranności, ramy cenowe, benchmarki i limity. Zasady kontroli ryzyka APP i PEPP mają zastosowanie do skupu dodatkowych aktywów, reinwestycji kwot głównych zapadających aktywów oraz samych aktywów, o ile pozostają one w bilansie Eurosystemu.

Procedury kontroli ryzyka nie tylko służą ograniczaniu ryzyka finansowego, ale też pomagają zrealizować cele polityki pieniężnej poprzez sterowanie – na tyle, na ile to możliwe – skupem aktywów w kierunku ich zdywersyfikowanej, neutralnej rynkowo alokacji. Ponadto przy projektowaniu zasad kontroli ryzyka uwzględnia się również ryzyko niefinansowe, takie jak ryzyko prawne, operacyjne i utraty reputacji.

Poniżej opisano obecne metody kontrolowania ryzyka finansowego regulujące realizację APP i PEPP^[21]. Tabela 1 podsumowuje kluczowe elementy tych metod.

Wymogi kwalifikacji do bezpośredniego skupu aktywów

Do bezpośredniego skupu aktywów kwalifikują się w zasadzie wyłącznie aktywa zbywalne, akceptowane jako zabezpieczenie operacji kredytowych Eurosystemu. Kryteria kwalifikacji zabezpieczeń dla operacji kredytowych Eurosystemu są określone w ogólnych ramach dla instrumentów polityki pieniężnej. Aktywa kwalifikowane muszą, między innymi, spełniać wysokie standardy jakości kredytowej, czyli posiadać co najmniej jedną ocenę zdolności kredytowej^[22] nadaną przez zewnętrzną instytucję oceny jakości kredytowej (ang. external credit assessment institution, ECAI), zatwierdzoną w ramach zasad oceny kredytowej Eurosystemu (ang. Eurosystem credit assessment framework, ECAF) i kwalifikującą się do stopnia 3 jakości kredytowej (CQS 3) według zharmonizowanej skali oceny zdolności kredytowej Eurosystemu lub wyższego (CQS 1 i CQS 2). W przypadku zbywalnych dłużnych papierów wartościowych wyemitowanych przez Grecję wymaganie to zostało uchylone w ramach PEPP i awaryjnych działań łagodzących wymagania dotyczące zabezpieczeń w odpowiedzi na pandemię COVID‑19. Ponadto aktywa muszą być denominowane w euro oraz emitowane i rozliczane w strefie euro.

Oprócz powyższych kryteriów kwalifikacji, w zależności od programu skupu aktywów stosuje się również szczególne kryteria kwalifikacji. Na przykład w przypadku PSPP, CSPP i PEPP obowiązują minimalne i maksymalne ograniczenia zapadalności. W przypadku CSPP aktywa emitowane przez instytucje kredytowe lub przez emitentów, których podmiotem dominującym jest instytucja kredytowa, nie kwalifikują się do skupu. Ponadto w przypadku CSPP, CBPP3 i ABSPP ze skupu wyłącza się aktywa wyemitowane przez podmioty w likwidacji i spółki zarządzające aktywami. W CBPP3 aktywa muszą spełniać warunki niezbędne do przyjęcia ich jako zabezpieczenia na własny użytek w operacjach kredytowych Eurosystemu, co oznacza, że mogą one być wykorzystane jako zabezpieczenie przez instytucję kredytową będącą emitentem^[23]. W przypadku papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami dłużnicy, do których odnoszą się odpowiednie roszczenia, muszą mieć swoją siedzibę głównie w strefie euro.

Oceny ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności

W związku z programami skupu w sektorze prywatnym Eurosystem na bieżąco przeprowadza odpowiednie oceny ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności w odniesieniu do szerokiej sfery zakupów. System monitorowania wykorzystuje określone wskaźniki ryzyka. Te oceny i procedury są zgodne z zasadą proporcjonalności, która nakazuje poddawać ryzykowne aktywa bardziej dogłębnej analizie. W uzasadnionych przypadkach mogą mieć zastosowanie dodatkowe środki zarządzania ryzykiem, również zgodnie z zasadą proporcjonalności. Obejmują one w szczególności ograniczenia lub zawieszenie skupu oraz w wyjątkowych przypadkach nawet sprzedaż aktywów, co wymaga każdorazowej oceny Rady Prezesów.

Zasady ustalania opłat

Zasady ustalania opłat dla APP i PEPP zapewniają dokonywanie zakupów po cenach rynkowych w celu zminimalizowania zakłóceń rynku i ułatwienia osiągnięcia efektywności ryzyka. Zasady te uwzględniają dostępne ceny rynkowe, jakość tych cen i wartości godziwe. Przeprowadzane są również kontrole cen ex post w celu stwierdzenia, czy ceny transakcyjne odzwierciedlały ceny rynkowe w momencie transakcji.

Skup kwalifikowanych instrumentów dłużnych o ujemnej stopie zwrotu do terminu zapadalności jest dopuszczalny we wszystkich programach zakupu aktywów, w tym – w niezbędnym zakresie – aktywów o dochodowości do zapadalności poniżej stopy oprocentowania depozytu.

Benchmarki

Benchmarki stosuje się w celu zbudowania zdywersyfikowanego portfela i ograniczania ryzyka. Benchmarki dla programów skupu w sektorze prywatnym opierają się na kapitalizacji rynkowej szerokiej grupy aktywów możliwych do nabycia, tj. na nominalnych nierozliczonych kwotach kwalifikowanych aktywów, które spełniają wymogi dotyczące ryzyka. W przypadku zakupów papierów wartościowych sektora publicznego w ramach PSPP i PEPP, alokacja zakupów do poszczególnych jurysdykcji odbywa się przy zastosowaniu klucza kapitałowego EBC w oparciu o stan zapasów. Jednocześnie zakupy w ramach PEPP są dokonywane w sposób elastyczny, umożliwiając zmiany poziomu zakupów w czasie, w zależności od klasy aktywów i jurysdykcji.

Limity

W odniesieniu do APP obowiązują ramy limitów. Ustalanie limitów udziału emisji i emitenta^[24] uwzględnia politykę pieniężną oraz aspekty operacyjne, prawne i z zakresu zarządzania ryzykiem. Limity są precyzyjnie dostosowane do klasy aktywów, z rozróżnieniem na aktywa sektora publicznego i aktywa sektora prywatnego. Po ogłoszeniu PEPP Rada Prezesów dała jasno do zrozumienia, że jeśli niektóre z przyjętych ograniczeń utrudni działania Eurosystemu mające na celu wypełnienie jego mandatu, Rada Prezesów rozważy ich rewizję, tak by podjęte działania były adekwatne do poziomu ryzyka.

Limity udziału emisji PSPP i emitenta stosuje się w celu zabezpieczenia funkcjonowania rynku i kształtowania cen, ograniczenia koncentracji ryzyka oraz zagwarantowania, że Eurosystem nie stanie się dominującym wierzycielem rządów strefy euro. Limit udziału emisji dla obligacji ponadnarodowych kwalifikujących się do PSPP wynosi 50% wartości emisji danego aktywa. Dla wszystkich innych obligacji kwalifikujących się do PSPP limit udziału emisji ustalono na poziomie 33% nierozliczonej kwoty emisji, z zastrzeżeniem indywidualnej weryfikacji, mającej zapobiec posiadaniu przez Eurosystem mniejszości blokującej w celu zastosowania klauzuli wspólnego działania. W innych przypadkach limit udziału emisji wynosi 25%. Limit emitenta dla podmiotów ponadnarodowych wynosi 50% nierozliczonej kwoty kwalifikowanych aktywów wyemitowanych przez daną instytucję; dla innych emitentów spełniających kryteria kwalifikacji wynosi on 33%.

W przypadku ABSPP, CBPP3 i CSPP udziały emisji w portfelu Eurosystemu nie mogą przekroczyć 70%. W CSPP niższe limity udziału emisji mają zastosowanie w określonych przypadkach, na przykład w odniesieniu do aktywów emitowanych przez przedsiębiorstwa publiczne, które są traktowane zgodnie z PSPP. Oprócz tych limitów udziału emisji stosuje się również limity emisji dla CBPP3 i CSPP. W szczególności w przypadku CSPP limity te są określane na podstawie alokacji opartej na benchmarku, związanej z kapitalizacją rynkową grupy emitentów, w celu zapewnienia zróżnicowanej alokacji zakupów. Ponadto niższe limity mogą być stosowane wówczas, gdy wyniki oceny ryzyka kredytowego i procedur należytej staranności, opisanych powyżej, potwierdzą zasadność stosowania takich limitów.

3 Europejski sektor finansowy mierzy się z podwyższonym ryzykiem w związku z pandemią

W roku 2020 rozprzestrzenianie się pandemii COVID‑19 wywarło znaczny wpływ na środowisko stabilności finansowej. Pandemia była nie tylko sytuacją kryzysową dotyczącą zdrowia publicznego, ale doprowadziła również do gwałtownego wzrostu podatności na zagrożenia stabilności finansowej na wszystkich rynkach i w różnych sektorach. Banki centralne, rządy i inne organy przyjęły szeroko zakrojone strategiczne środki wsparcia, które pomogły w opanowaniu bezpośrednich zagrożeń dla stabilności finansowej. Średnioterminowa podatność na zagrożenia pozostała podwyższona, przy czym główne obawy budzą rosnąca wrażliwość na korekty cen aktywów, rosnące wyzwania związane z obsługą zadłużenia przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i rządów, dalsze osłabienie rentowności banków, a także ryzyko kredytowe i ryzyko utraty płynności przez instytucje pozabankowe. W tych warunkach EBC podjął działania mające na celu złagodzenie wstrząsów finansowych wynikających z pandemii. W szczególności środki polityki makroostrożnościowej skupiały się na utrzymaniu przepływu kredytu do gospodarki, natomiast środki mikroostrożnościowe w ramach nadzoru bankowego EBC koncentrowały się na łagodzeniu skutków kryzysu i wspieraniu odporności europejskiego sektora bankowego. W roku 2020 EBC nadal uczestniczył w rozwiązywaniu problemów strukturalnych, między innymi przyczyniał się do zakończenia budowy unii rynków kapitałowych i przezwyciężania coraz większych wyzwań, jakie ryzyko klimatyczne może stanowić dla systemu finansowego strefy euro.

3.1 Stabilność finansowa w roku 2020

Pandemia koronawirusa zwiększyła istniejące zagrożenia dla stabilności finansowej, które zostały rozpoznane przez EBC w poprzednich latach. Pandemia, niepewność co do jej przyszłego przebiegu oraz jej wpływ na perspektywy gospodarcze i zadłużenie państw, przedsiębiorstw i gospodarstw domowych były głównymi czynnikami wpływającymi na ryzyko dla stabilności finansowej w roku 2020. Oddziaływanie kryzysu na gospodarkę w krajach strefy euro było bardzo znaczące, przy niejednolitym wpływie na wzrost wartości dodanej w poszczególnych państwach i sektorach oraz wyraźnym wzroście zadłużenia przedsiębiorstw i państw, w szczególności w krajach o wcześniejszym wysokim poziomie zadłużenia. Nierównomierne ożywienie gospodarcze w poszczególnych sektorach i krajach zwiększyło ryzyko fragmentacji. Banki również stanęły w obliczu podwyższonego ryzyka, odzwierciedlającego perspektywę pogorszenia się jakości aktywów w związku ze spadkiem aktywności gospodarczej. Poza sektorem bankowym fundusze inwestycyjne, w tym fundusze rynku pieniężnego, w marcu odnotowały odpływy środków o skali ostatnio obserwowanej podczas globalnego kryzysu finansowego, co spotęgowało zawirowania na rynku. Fundusze stawały się coraz bardziej narażone na masowy odpływ środków, ponieważ w ostatnich latach inwestowały w bardziej ryzykowne i niepłynne aktywa, czemu sprzyjało środowisko niskiej rentowności. Ubezpieczyciele również starali się zwiększyć swoje zyski w szczególnie trudnym otoczeniu, charakteryzującym się niskimi stopami procentowymi i rosnącą liczbą roszczeń wynikających z pandemii.

W perspektywie krótkoterminowej zagrożenia dla stabilności finansowej wynikające z pandemii zostało ograniczone poprzez ogromne i szybkie wsparcie strategiczne. Znaczenie środków polityki pieniężnej w ograniczaniu wpływu pandemii na stabilność gospodarczą i finansową sprawia, że zarządzanie wycofywaniem się z tego wsparcia jest równie ważne. W roku 2020 EBC określił 4 kluczowe zagrożenia dla stabilności finansowej strefy euro w horyzoncie czasowym dwóch lat, które omówiono w publikowanym co pół roku przez EBC „Financial Stability Review” (zob. rysunek 1):

• Po pierwsze wzrost cen aktywów i ponowne podjęcie ryzyka sprawiło, że niektóre rynki stały się bardziej podatne na korekty. Po marcowych zawirowaniach zauważalne, choć nierównomierne, odbicie na rynkach finansowych latem stanowiło kontrast dla słabych fundamentów gospodarczych, przy czym inwestorzy potencjalnie przywiązywali większą wagę do bardziej ograniczonych zagrożeń gospodarczych w miarę upływu roku i wdrażania środków wsparcia polityki gospodarczej. W szczególności prężna działalność niektórych rynków akcji wywołała pewne obawy związane z oderwaniem od fundamentów gospodarczych. Spready kredytowe powróciły do poziomów sprzed pandemii w całym zakresie ratingów i wydawały się wąskie w świetle perspektyw gospodarczych, w szczególności w segmencie obligacji przedsiębiorstw o wysokiej rentowności.
• Po drugie wzrosła podatność na zagrożenia w niefinansowym sektorze prywatnym i publicznym. W reakcji na pandemię rządy w całej strefie euro zastosowały szeroki wachlarz środków wsparcia budżetowego, co wiązało się ze znacznymi deficytami budżetowymi w roku 2020. W tym samym czasie przedsiębiorstwa korzystały z linii kredytowych i emitowały duże ilości obligacji, aby zaspokoić potrzeby w zakresie płynności. Wyższe poziomy długu państwowego i zadłużenia przedsiębiorstw mogą zatem w przyszłości ponownie wywołać obawy związane ze zdolnością do obsługi zadłużenia. Dzięki rządowym programom wspierania dochodów bilanse gospodarstw domowych w niewielkim stopniu odczuły wpływ pandemii. Jednakże nagłe zakończenie tych programów mogłoby doprowadzić do zmniejszenia zdolności gospodarstw domowych do obsługi zadłużenia oraz dalszego osłabienia i tak już słabych podstaw funkcjonowania przedsiębiorstw. W roku 2020 wzrosło również ryzyko korekty cen na rynkach nieruchomości mieszkaniowych i komercyjnych, przy coraz bardziej widocznych oznakach zawyżenia cen w strefie euro jako całości oraz nagłym i trwałym spadku aktywności na rynku nieruchomości komercyjnych.
• Po trzecie banki w strefie euro stanęły w obliczu rosnących obaw dotyczących jakości aktywów, utrzymujących się problemów strukturalnych i ciągłej presji na rentowność. Oczekiwano, że rentowność banków utrzyma się na niskim poziomie i tylko bardzo stopniowo powróci do poziomu sprzed wybuchu pandemii. Ponadto w ciągu roku zaobserwowano pierwsze oznaki pogorszenia jakości aktywów, które ostatecznie przełożą się na straty kredytowe i kredyty zagrożone.
• Po czwarte narastała podatność na zagrożenia w niebankowym sektorze finansowym, która była spowodowana podejmowaniem większego ryzyka. Po powrocie napływu środków do funduszy inwestycyjnych strefy euro zmniejszył się ich udział w portfelach aktywów płynnych i zwiększyło się ich zaangażowanie w dług przedsiębiorstw o dłuższym terminie zapadalności i niższym ratingu. Spowodowało to narażenie funduszy inwestycyjnych na duże odpływy środków w przypadku ewentualnych przyszłych zawirowań. Jednocześnie ubezpieczyciele stanęli w obliczu wyzwań związanych z rentownością, wynikających z niższego wolumenu ubezpieczeń i wyższych rezerw na roszczenia, wynikających zarówno z pandemii, jak i stosunkowo dużej liczby katastrof naturalnych w roku 2020.

Możliwość jednoczesnego wystąpienia tych zagrożeń i ich ewentualnego nasilenia dodatkowo zwiększają ryzyko dla stabilności finansowej.

W roku 2020 EBC zwrócił również uwagę na inne zagrożenia wykraczające poza horyzont krótko- i średnioterminowy, które mogą mieć negatywny wpływ na sektor finansowy, w szczególności na zagrożenie stabilności finansowej wynikające ze zmian klimatu (zob. ramka 3) i ryzyko operacyjne wynikające z podatności na zagrożenia cybernetyczne.

3.2 Celem polityki makroostrożnościowej złagodzenie procykliczności sektora bankowego i wspieranie ożywienia gospodarczego

Zagrożenia w systemie finansowym, które mogą powodować ryzyko systemowe, można eliminować dzięki działaniom o charakterze makroostrożnościowym. Rozporządzenie SSM przyznaje EBC w tym zakresie ważną rolę i nadaje mu szczególne uprawnienia. Jego zadaniem jest ocena przyszłych działań makroostrożnościowych na rzecz banków, przewidzianych w unijnych aktach prawnych i przyjętych przez organy krajowe w państwach objętych jednolitym mechanizmem nadzorczym (Single Supervisory Mechanism, SSM). EBC posiada także uprawnienie do uzupełniania tych działań krajowych. W reakcji na wybuch pandemii koronawirusa na początku roku 2020 organy krajowe w państwach strefy euro, w porozumieniu z EBC, podjęły istotne działania w zakresie polityki makroostrożnościowej, by zapewnić stabilność finansową i złagodzić skutki gospodarcze wstrząsu spowodowanego pandemią.

Proaktywna polityka makroostrożnościowa na rzecz wspierania gospodarki i zachowania stabilności finansowej

Europejski Bank Centralny przyjął proaktywne podejście i podjął szybkie działania w dziedzinie polityki makroostrożnościowej, tym samym istotnie przyczyniając się do budowania gospodarki realnej i jednocześnie zapewniając utrzymanie stabilności finansowej. Zachęcił on i wspierał działania makroostrożnościowe odpowiednich władz w krajach uczestniczących w jednolitym mechanizmie nadzorczym, udostępniając kapitały banków, by pokrywać straty i wspierać akcję kredytową na rzecz gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Organy krajowe uwolniły ponad 30 mld EUR w ramach wymogów w zakresie bufora kapitałowego^[30], głównie poprzez pełne lub częściowe rozwiązanie antycyklicznego bufora kapitałowego (ang. countercyclical capital buffer, CCyB).

Zapewnienie przydatności buforów kapitałowych jest istotne dla skuteczności polityki makroostrożnościowej. W tym celu EBC zachęcał banki, żeby do prowadzenia akcji kredytowej i pokrywania strat wykorzystywały bufory kapitałowe i płynnościowych, co pomogło ustabilizować sytuację gospodarki realnej. Przydatność buforów została dalej wzmocniona decyzją pozwalającą bankom działanie poniżej wymogu połączonego bufora co najmniej do końca roku 2022 bez automatycznego podejmowania działań nadzorczych. Ponadto EBC podkreślił, że nie będzie wymagał od banków rozpoczęcia uzupełniania buforów kapitałowych, zanim nie nastąpi szczyt uszczuplenia kapitału, w każdym razie nie przed końcem roku 2022.

Patrząc perspektywicznie, istnieje większa świadomość, że w perspektywie średniookresowej wydaje się pożądane przywrócenie równowagi pomiędzy wymogami strukturalnymi a kapitałowymi w celu stworzenia przestrzeni dla polityki makroostrożnościowej. Wydarzenia, które miały miejsce w ciągu roku 2020, pokazały, że – poza ogólnym poziomem kapitału bankowego – bufory podlegające rozwiązaniu, które zgromadzono w okresie koniunktury, są ważne dla wspierania procesu pokrywania strat i prowadzenia akcji kredytowej w okresie dekoniunktury. Od wybuchu pandemii koronawirusa przestrzeń do prowadzenia polityki makroostrożnościowej była ograniczona, przy czym CCyB, który podlega pełnemu rozwiązaniu, stanowił tylko niewielką część kapitału bankowego w strefie euro (0,11% wobec współczynnika kapitału podstawowego Tier I (CET1) wynoszącego 14,9%)^[31]. Ten czynnik głównie odzwierciedlał powolne odbudowanie cyklu finansowego w następstwie kryzysu finansowego i kryzysu zadłużenia publicznego. W przyszłości, kiedy sytuacja się unormuje, uzasadnione może być dokonanie przeglądu zasad ramowych dla bufora w celu oceny, czy przywrócenie równowagi pomiędzy wymogami strukturalnymi a kapitałowymi może przyczynić się do zagwarantowania, że dostępna jest dostateczna elastyczność w formie buforów podlegających rozwiązaniu w reakcji na pogorszenie koniunktury gospodarczej.

Wreszcie, co nie mniej ważne, ECB nadal usprawniał działania w dziedzinie komunikacji kwestii z zakresu polityki makroostrożnościowej, podnosząc poziom świadomości opinii publicznej przez przekazywanie w sposób bardziej przejrzysty informacji o bieżącej pracy banku oraz podejściu do tych kwestii^[32]. W wydaniu „Financial Stability Review” z listopada 2020 znajdowała się ramka, w której przedstawiono przyszłościową perspektywę makroostrożnościową dotyczącą uzupełniania buforów kapitałowych. Oprócz przemówień, komunikatów prasowych i innych publikacji, w tym publikacji okolicznościowych, EBC kontynuował wydawanie w cyklu półrocznym biuletynu makroostrożnościowego, w którym przedstawiał postępy w zakresie analiz i ocen analitycznych aktualnych zagadnień makroostrożnościowych. Bazując na doświadczeniu zdobytym w czasie kryzysu, ostatnie wydanie roku 2020 poświęcono makroostrożnościowym buforom kapitałowym, przedstawiając spostrzeżenia na temat wpływu akcji kredytowej, możliwych przeszkód w kwestii przydatności buforów oraz znaczenia przestrzeni makroostrożnościowej. Bank nadal publikował również na swojej stronie internetowej przegląd obecnie realizowanych działań makrostrożnościowych w krajach objętych Nadzorem Bankowym EBC.

Decyzje w zakresie polityki makroostrożnościowej w roku 2020

Zgodnie ze swoim mandatem prawnym w roku 2020 EBC dokonał oceny powiadomień organów krajowych ze strefy euro o 116 decyzjach w zakresie polityki makroostrożnościowej, które dotyczyły instrumentów mających na celu przeciwdziałanie cyklicznemu i strukturalnemu ryzyku systemowemu oraz instrumentów zastosowanych w ramach art. 458 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych (Capital Requirements Regulation, CRR). Liczba ta obejmuje także powiadomienia z banku centralnego Bułgarii i banku centralnego Chorwacji otrzymane w ostatnim kwartale roku po nawiązaniu ścisłej współpracy 1 października 2020. Większość tych powiadomień była związana z określeniem antycyklicznych buforów kapitałowych lub identyfikacją globalnych instytucji o znaczeniu systemowym (G‑SII) i innych instytucji o znaczeniu systemowym (O‑SII) oraz do kalibracji odnośnych buforów kapitałowych. Rada Prezesów EBC nie wyraziła sprzeciwu wobec żadnej z tych decyzji, o których organy krajowe powiadomiły EBC w ciągu roku.

Po wybuchu pandemii koronawirusa celem wielu zastosowanych środków, o których powiadamiano EBC, było złagodzenie wpływu wstrząsu wywołanego pandemią na stabilność systemu finansowego i gospodarki realnej. A zatem organy krajowe kilku państw zdecydowały się na rozwiązanie niektórych buforów kapitałowych zgromadzonych w poprzednich latach.

Z siedmiu krajów strefy euro, które uruchomiły antycykliczne bufory kapitałowe, 6 zdecydowało się na rozwiązanie CCyB w całości lub częściowo oraz na unieważnienie ogłoszonych uprzednio podwyżek bufora. Celem tego działania było umożliwienie bankom wykorzystanie uwolnionego kapitału do dalszego wspierania gospodarki realnej poprzez udzielanie kredytu gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom, oraz do okrywania potencjalnych strat kredytowych. W okresie tworzenia tego raportu Luksemburg i Słowacja były tymi krajami strefy euro, które utrzymywały dodatnie wskaźniki CCyB.

W kwestii instrumentów makroostrożnościowych, ukierunkowanych na inne rodzaje ryzyka, EBC ocenił decyzje organów krajowych o O‑SII, buforach ryzyka systemowego (SyRB) oraz działaniach o charakterze makroostrożnościowym wynikających z art. 458 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych. W odpowiedzi na wstrząs wywołany wybuchem pandemii koronawirusa kilka krajów zdecydowało się na rozwiązanie SyRB, w całości lub w części, i na dostosowanie buforów O‑SII dla tych banków, które w innych przypadkach miałyby ograniczone możliwości wykorzystania środków w ramach SyRB, biorąc pod uwagę interakcje miedzy tymi dwoma wymogami określonymi w art. 131 dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych.

Na koniec niektóre kraje zdecydowały się przesunąć termin stopniowego wprowadzenia lub wprowadzenia ogłoszonych działań, w tym na przykład stopniowego wprowadzania buforów O‑SII oraz wprowadzenia zapowiedzianego środka wynikającego z art. 458 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych.

Współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego

Europejski Bank Centralny nadal udzielał wsparcia analitycznego, statystycznego, logistycznego i administracyjnego Sekretariatowi Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), który jest odpowiedzialny za jej bieżące funkcjonowanie. ERRS odpowiada za sprawowanie nadzoru makroostrożnosciowego nad systemem finansowym, przeciwdziałaniu ryzyku systemowemu i jego ograniczaniu.

Rok 2020 upłynął pod znakiem pandemii koronawirusa. Reagując na zmieniający się rozkład ryzyka, ERRS przeszła na tryb kryzysowy w kwietniu i maju 2020 i zwiększyła częstotliwość posiedzeń, na których omawiane są kwestie związane z działalnością Rady. ESBC aktywnie uczestniczył i włączał się w działania podejmowane przez ERRS, przeciwdziałające rozprzestrzenianiu się pandemii oraz w bieżące określanie i monitorowanie potencjalnego ryzyka systemowego, a także udzielał ogólnego wsparcia działaniom Rady. Na przykład ESBC aktywnie uczestniczył w pracach Rady, których rezultatem było przyjęcie środków dotyczących: a) wpływu – na system finansowy – systemów gwarancji kredytowych i innych środków fiskalnych, których celem jest ochrona gospodarki realnej; b) braku płynności rynku i jej następstw dla podmiotów zarządzających aktywami i ubezpieczycieli; c) wpływu procyklicznych obniżek ratingów obligacji na rynki i podmioty całego systemu finansowego; d) ogólnosystemowych ograniczeń w zakresie wypłat dywidendy, skupu akcji własnych i innych wypłat oraz e) ryzyka płynności wynikającego z wezwań do uzupełnienia depozytów zabezpieczających. Dodatkowo ESBC uczestniczył razem z ERRS w dyskusji na temat kwestii związanych z długoterminową strategią unijnego sektora bankowego w obliczu pandemii koronawirusa. Celem tych prac było dokonanie przeglądu różnych wyzwań, przed którymi decydenci mogą stanąć w przyszłości.

Latem, po stopniowym powrocie do regularnego cyklu polityki, EBC nadal współpracował z Sekretariatem ERRS w zakresie prac związanych z monitorowaniem skutków działań fiskalnych dla stabilności finansowej, by chronić gospodarkę realną w obliczu pandemii koronawirusa. W czerwcu 2020 powołano grupę ekspertów pod patronatem Rady Generalnej ERRS. Zadaniem grupy jest regularne, ogólnounijne monitorowanie skutków, jakie dla stabilności finansowej mają środki tymczasowe wdrażane przez rządy w reakcji na pandemię koronawirusa, ze szczególnym naciskiem na skutki o charakterze transgranicznym i międzysektorowym.

Europejski Bank Centralny nadal uczestniczył w opracowaniu wskaźników ryzyka dla instytucji niebankowych. Prace te obejmowały przygotowanie piątego wydania „EU Non-bank Financial Intermediation Risk Monitor”, który stanowi przegląd sytuacji w tym sektorze, ze szczególnym naciskiem na ocenę potencjalnych zagrożeń dla stabilności finansowej.

Ponadto EBC współpracował z ERRS nad opracowaniem i wdrożeniem metody dotyczącej przygotowania studium wpływu różnych scenariuszy zmian klimatu na unijny sektor finansowy. W czerwcu 2020 ERRS opublikowała raport, w którym przedstawiła również analizę różnych metodologii, ocenę dostępności danych, a także przegląd rodzajów ekspozycji instytucji finansowych, które mają być analizowane podczas badania ryzyka związanego ze zmianą klimatu.

Ponadto EBC aktywnie uczestniczył w pracach europejskiej grupy ds. systemowego ryzyka cybernetycznego ERRS, która opracowała ramy analityczne dla oceny takiego ryzyka.

Europejski Bank Centralny przewodniczył także grupie zadaniowej, która miała przygotować zalecenie ERRS w celu osiągnięcia postępu na drodze do przyjęcia Identyfikatora podmiotu prawnego (LEI) w Unii Europejskiej. Prace zakończyły się pomyślnie we wrześniu 2020 przyjęciem zalecenia ERRS w sprawie identyfikowania podmiotów prawnych.

Na koniec ECB przewodniczył Grupie Zadaniowej ERRS ds. testów warunków skrajnych, która przygotowała niekorzystne scenariusze dla testów warunków skrajnych w roku 2021 Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) i Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (European Insurance and Occupational Pensions Authority, EIOPA). W tym celu kilka dyrekcji generalnych EBC zapewniło grupie zadaniowej ERRS decydujące wsparcie techniczne i wsparcie w obszarze modelowania.

Bardziej szczegółowe informacje na temat ERRS można znaleźć na jej stronie internetowej i jej Raportach rocznych.

3.3 Działania mikroostrożnościowe podejmowane w celu zapewnienia dobrej kondycji poszczególnych banków

W roku 2020 w gronie członków jednolitego mechanizmu nadzorczego powitano 2 nowe kraje. Bułgaria i Chorwacja stały się pierwszymi krajami niebędącymi członkami strefy euro, które przystąpiły do Europejskiego Nadzoru Bankowego, zgodnie z zasadami ścisłej współpracy przewidzianymi w rozporządzeniu SSM dla krajów niebędących członkami strefy euro. Na podstawie decyzji Rady Prezesów o nawiązaniu ścisłej współpracy^[33] z bankiem centralnym Bułgarii^[34] i bankiem centralnym Chorwacji^[35] liczba istotnych instytucji objętych bezpośrednim nadzorem EBC wzrosła po dodaniu pięciu banków w Bułgarii i ośmiu banków w Chorwacji w październiku 2020^[36]. EBC odpowiada też za nadzór systemowy nad mniej istotnymi instytucjami i wspólnymi procedurami dla wszystkich nadzorowanych podmiotów w tych dwóch krajach. Zarówno bank centralny Bułgarii, jak i bank centralny Chorwacji jest reprezentowany w Radzie ds. Nadzoru EBC, a ich przedstawiciele mają takie same prawa i obowiązki jak inni członkowie, z prawem głosu włącznie.

W roku 2020 Nadzór Bankowy EBC przekształcił się w bardziej dojrzałą i przejrzystą organizację. Nadzór nad poszczególnymi bankami zreorganizowano zgodnie z ich modelami biznesowymi, a reorganizację wsparły zespoły ekspertów ds. ryzyka lub ekspertów merytorycznych. Wprowadzono drugą linię obrony – funkcję ryzyka nadzorczego – by przeprowadzać planowanie strategiczne, podczas gdy funkcja nadzoru na miejscu stała się strukturalnie niezależna. Nowa struktura organizacyjna przesunęła się w kierunku nadzoru skoncentrowanego w większym stopniu na ryzyku, jednocześnie zapewniając spójność wyników nadzorczych. Reorganizacja wzmocniła zarówno rolę EBC jako nadzorcy działającego z rozwagą, skutecznie i przejrzyście, jak i współpracę z właściwymi organami krajowymi w ramach Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego.

Dążąc do poprawy przejrzystości, EBC po raz pierwszy opublikował zagregowane dane w podziale na model biznesowy i informacje z poszczególnych banków na temat wymogów w ramach filaru II (P2R), to znaczy rok wcześniej niż to było wymagane w zmienionym rozporządzeniu w sprawie wymogów kapitałowych. Celem publikacji poszczególnych informacji na temat wymogów w ramach filaru II było ukazanie stanu banków europejskich i – jednocześnie – umożliwienie im porównanie swojej sytuacji z podobnymi bankami oraz zapewnienie większej przejrzystości inwestorom.

Ponadto ECB rozpoczął publiczne konsultacje w sprawie projektu przewodnika o podejściu nadzorczym do konsolidacji w sektorze bankowym. Ten przewodnik powinien zwiększyć przejrzystość i przewidywalność działań nadzorczych oraz pomóc instytucjom kredytowym konstruować projekty, które są zrównoważone pod względem ostrożnościowym.

Na poziomie globalnym koronawirus okazał się bezprecedensowym wstrząsem, ale dzięki aktywnej roli jednolitego mechanizmu nadzorczego w ostatnich latach banki europejskie weszły w kryzys, mając znacznie bardziej mocniejsze pozycje kapitałowe i płynnościowe, a także aktywa o znacznie lepszej jakości. EBC zareagował szybko, przyjmując pakiet nadzorczych środków pomocowych, by umożliwić bankom pokrycie strat i udzielanie kredytów podmiotom gospodarki realnej. Na przykład EBC zachęcił nadzorowane podmioty do pełnego wykorzystania buforów kapitałowych i płynnościowych, w tym wytycznych filara II, sygnalizując rynkom, by nie nakładały kar na banki za korzystanie z dostępnej elastyczności^[37]. Elastyczność nadzorczą dotyczącą traktowania kredytów zagrożonych wprowadzono w szczególności po to, by pozwolić bankom w pełni skorzystać z gwarancji i moratoriów wprowadzonych w życie przez władze publiczne^[38]. Podejście przyjęte przez EBC w stosunku do cyklu przeglądu i oceny nadzorczej w roku 2020 było pragmatyczne (tj. uproszczone)^[39]. Nowe podejście zmniejszyło obciążenia nadzorowanych banków, zachowując jednocześnie klarowny i precyzyjny obraz ich dobrej kondycji. Ponadto na tym etapie banki zachęcano do złagodzenia procykliczności uwzględnionej w ich modelach tworzenia rezerw na pokrycie strat kredytowych zapisanych w MSSF 9 oraz – jeśli jeszcze tego nie zrobiły – do stosowania przejściowego kalendarza MSSF 9 dostępnego w ramach rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych^[40]. EBC przedłużył także terminy realizacji niektórych środków nadzorczych niemających kluczowego znaczenia i wniosków o dane, a także terminy wdrożenia środków zaradczych wynikających z inspekcji w siedzibie organizacji i badań modeli wewnętrznych.

Po przeanalizowaniu podatności na zagrożenia banków europejskich w czasie pierwszych tygodni kryzysu związanego z COVID‑19 EBC dokonał przeglądu niektórych swoich decyzji. Przykładowo wstępne zalecenie dla banków w sprawie wypłat dywidend oraz skupu akcji własnych przedłużono do 1 stycznia 2021. Następnie EBC wezwał banki do powstrzymania się od wypłat dywidend lub zredukowania ich w terminie do 30 września 2021. Ponadto by ułatwić realizację polityki pieniężnej, EBC zezwolił bankom na wyłączenie pewnych ekspozycji wobec banku centralnego z łącznej ekspozycji mierzonej wskaźnikiem dźwigni^[41].

Informacje o nadzorczych środkach pomocowych przekazano skutecznie i przejrzyście bankom i opinii publicznej za pośrednictwem różnych kanałów komunikacji, w tym pism, dialogu nadzoru ze wspólnymi zespołami nadzorczymi, zakładki Często zadawane pytania, komunikatów prasowych, wpisów na blogach i przemówień.

Na początku kryzysu związanego z COVID‑19 Europejski Bank Centralny rozszerzył elastyczność operacyjną na te podmioty, które przygotowywały się na wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, ale potem nawiązano i nasilono dialog w zakresie nadzoru. Wiele banków albo zrobiło znaczny postęp albo było na dobrej drodze do osiągnięcia swoich docelowych modeli operacyjnych w okresie po wyjściu Wielkiej Brytanii z UE, co umożliwia tym bankom dokonywanie transakcji, księgowania i zarządzania ryzykiem w UE w sposób zapewniający ostrożne zarządzanie ryzykiem i skuteczny nadzór. EBC nadal sygnalizował, że banki muszą być przygotowane na wszelkie możliwe rezultaty na końcu okresu przejściowego. Znaczną uwagę organów nadzoru zwrócono również na zapewnienie, by nadzorowane banki osiągnęły swoje docelowe modele operacyjne w uprzednio uzgodnionych terminach. To zagwarantowałoby, że pozostałe średniookresowe zagrożenia związane z wyjściem Wielkiej Brytanii z UE byłyby eliminowane w sposób spójny i skuteczny.

Na koniec po przeprowadzeniu publicznych konsultacji EBC zakończył przygotowywanie Przewodnika metodologii oceny, który pokazuje, jak EBC ocenia modele ryzyka kredytowego kontrahenta banków z wymogami nadzorczymi. Jest to istotne dla banków, które ubiegają się o rozszerzenie lub zmianę swoich wewnętrznych modeli, a także dla stałego procesu monitorowania przez EBC tych modeli lub monitorowanie badań modeli wewnętrznych. EBC przyjął też i opublikował wytyczne na temat progów istotności dla przeterminowanych zobowiązań kredytowych dla mniej istotnych instytucji, co gwarantuje spójność z zasadami mającymi zastosowanie do istotnych instytucji^[42].

Więcej szczegółowych informacji na temat Nadzoru Bankowego EBC znaleźć można na jego stronie internetoweji w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej w 2020.

3.4 Wkład EBC w przygotowanie inicjatyw w zakresie polityki europejskiej

Dziesięciolecie znaczących reform w sferze regulacyjnej po globalnym kryzysie finansowym przyczyniło się do zagwarantowania, że system finansowy jest dobrze przygotowany, by stawić czoło wstrząsom wywołanym przez pandemię COVID‑19. Mimo znacznych postępów nadal istnieją wyzwania natury prawnej i instytucjonalnej, którym trzeba sprostać, zanim europejskie banki będą mogły działać w prawdziwie zintegrowanych ramach, na czym skorzystają odbiorcy usług finansowych. Potrzeba też dalszych działań na rzecz rozwoju rynków kapitałowych i – równocześnie – wzmocnienia ram regulacyjnych i nadzorczych dla niebankowego sektora finansowego. Rok 2020 był także czasem bezprecedensowych działań Unii Europejskiej w obszarze polityki gospodarczej. W lipcu 2020 przywódcy państw UE uzgodnili, że po raz pierwszy w historii Unia przeprowadzi wspólną emisję długu w odpowiedzi na wspólny wstrząs gospodarczy. Ramka 4 przedstawia przegląd szerszych działań UE podjętych, by przeciwdziałać kryzysowi, i ich następstw dla gospodarki realnej i dla sektora finansowego.

Dokończenie budowy unii bankowej

W odpowiedzi na pismo przewodniczącego grupy roboczej wysokiego szczebla ds. europejskiego systemu gwarantowania depozytów (European Deposit Insurance Scheme, EDIS) do przewodniczącego Eurogrupy EBC nadal uczestniczył w debacie o dokończeniu budowy unii bankowej na forach europejskich.

Na posiedzeniu w końcu listopada 2020 Eurogrupa osiągnęła przełomowe porozumienie w sprawie zmienionego Traktatu ustanawiającego europejski mechanizm stabilności oraz wczesnego wprowadzenia wspólnego mechanizmu ochronnego dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

W tym kontekście EBC nadal uczestniczył w przygotowaniu, wspólnie z Komisją Europejską i Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, sprawozdań monitorujących związanych z ograniczaniem ryzyka (zob. wydanie czerwcowe i wydanie listopadowe). W listopadowym raporcie znalazły się również analizy pozycji kredytów zagrożonych oraz minimalnego wymogu dźwigni w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowanych (ang. minimum requirements for own funds and eligible liabilities, MREL). Na podstawie tego raportu i po pozytywnej ocenie ograniczenia ryzyka Eurogroupa uzgodniła wczesne wprowadzenie wspólnego mechanizmu ochronnego.

Oprócz tego EBC wspierał debatę na temat transgranicznej integracji grup bankowych. W związku z tym we wspólnym wpisie na blogu dwaj członkowie kierownictwa EBC przedstawili konkretne propozycje, jak wspierać efektywną alokację zasobów płynności w grupach bankowych, dając jednocześnie gwarancje organom krajów przyjmujących^[43].

Jeśli chodzi o zmiany ramowych zasad zarządzania kryzysowego, EBC wspierał wysiłki na rzecz zapewnienia, że przewidują one najlepsze narzędzia, by zajmować się mniejszymi bankami przyjmującymi depozyty. EBC opowiadał się za usprawnieniem ramowych zasad dotyczących środków wczesnej interwencji, by ułatwić ich praktyczne wdrożenie^[44]. EBC podkreślił również znaczenie gwarantowania, że banki które uznano za będące na progu upadłości lub zagrożone upadłością, mogą – w rozsądnym terminie – opuścić rynek bankowy. Nadal prowadzone będą prace dotyczące polityki zarządzania kryzysowego. W tym zakresie warto zauważyć, że Komisja Europejska zainicjowała przegląd ram zarządzania kryzysowego w banku oraz ubezpieczenia depozytów.

Przyspieszenie budowy unii rynków kapitałowych

W roku 2020 EBC wezwał – w obliczu wielu wyzwań dla UE – do wznowienia wysiłków na rzecz przyspieszenia budowy rynków kapitałowych^[45]. Obejmują one finansowanie odbudowy po okresie pandemii COVID‑19, zapewnianie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, wzmocnienie międzynarodowej roli euro i zajęcie się konsekwencjami wyjścia Wielkiej Brytanii z UE dla usług finansowych, co podkreślono w publikacji EBC „Financial Stability Review” w listopadzie 2020.

Europejski Bank Centralny z zadowoleniem powitał nowy plan działania na rzecz utworzenia unii rynków kapitałowych Komisji Europejskiej opublikowany w roku 2020 i podkreślił potrzebę konkretnych działań, rzeczywistej woli politycznej i ambicji w celu osiągnięcia znaczącego postępu. EBC zwrócił uwagę na strategiczne priorytety, by pobudzić rynki kapitałowe, w tym te mające na celu zwiększenie finansowania udziałowego dla podtrzymania wzrostu i innowacji^[46]. Priorytety te dotyczą harmonizacji w docelowych obszarach zasad upadłościowych dla przedsiębiorstw i podatku u źródła oraz przetwarzania zdarzeń korporacyjnych w domenie posttransakcyjnej. Postęp na drodze do osiągnięcia konwergencji nadzoru, w tym proponowanie środków wzmacniających koordynację nadzoru lub bezpośredni nadzór sprawowany przez Europejskie Urzędy Nadzoru, będzie niezbędny dla zapewnienia spójnego stosowania jednolitego zbioru przepisów w całej Unii Europejskiej. W dodatku inicjatywy dotyczące edukacji finansowej lub możliwości oszczędzania na emeryturę pomogłyby obywatelom skorzystać z dobrodziejstw unii rynków kapitałowych.

EBC nadal aktywnie uczestniczył w budowaniu unii rynków kapitałowych, wspierając rozwój i integrację ogólnoeuropejskich infrastruktur rynków finansowych (zob. rozdział 4.3).

Zmiana ramowych zasad ostrożnościowych dla instytucji niebankowych

W czasie marcowych zawirowań na rynku doszło do znaczących napięć w części niebankowego sektora finansowego, w tym w funduszach rynku pieniężnego i niektórych funduszach inwestycyjnych. Wprawdzie jeden z celów programu budowy unii rynków kapitałowych przewiduje większą rolę pośrednictwa finansowego dla niebankowych instytucji finansowych w finansowaniu gospodarki, jednak istotną kwestią pozostaje skuteczne monitorowanie tego sektora.

Zwiększenie odporności niebankowego sektora finansowego w sposób, który odzwierciedla perspektywę makroostrożnościową, jest nieodzowne, by w odpowiedni sposób eliminować ryzyko systemowe, które może pojawiać się w tym sektorze. A zatem w roku 2020 EBC nadal opowiadał się za reformami regulacji makroostrożnościowych niebankowego sektora finansowego i intensywnie uczestniczył w dyskusjach na temat kwestii technicznych prowadzonych na forach unijnych i międzynarodowych.

Odnośnie do ramowych zasad ostrożnościowych dla sektora bankowego EBC popierał propozycję Komisji Europejskiej dokonywania – w reakcji na pandemię COVID‑19 – ukierunkowanych zmian w przepisach rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych. ECB uznał ją za uzupełnienie jej zabezpieczających mechanizmów nadzorczych i przedstawił swoje poglądy w opinii prawnej. EBC w szczególności poparł zmiany w odniesieniu do postanowień przejściowych dotyczących łagodzenia wpływu przepisów MSSF 9 na fundusze własne, tymczasowego przedłużenia preferencyjnego traktowania kredytów zagrożonych gwarantowanych przez rządy krajowe i inne podmioty publiczne oraz przesunięcia terminu stosowania bufora wskaźnika dźwigni dla banków globalnych o znaczeniu systemowym.

Oprócz tego EBC sugerował korekty do mechanizmu tymczasowego wyłączenia pewnych ekspozycji banku centralnego z obliczania wskaźnika dźwigni, a celem sugestii było zwiększenie skuteczności działań w zakresie polityki pieniężnej stosowanych w celu łagodzenia gospodarczego wpływu pandemii COVID‑19 i wsparcia akcji kredytowej banków na rzecz gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Ponadto zgodnie ze standardem Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego EBC podkreślił potrzebę większej elastyczności właściwych organów w ocenie wewnętrznych modeli ryzyka rynkowego w celu utrzymania zdolności instytucji kredytowych do zapewniania płynności rynkowej oraz prowadzenia działalności animatora rynku, wspierając tym samym gospodarkę realną.

4 Sprawne funkcjonowanie infrastruktury rynkowej i płatności

Zapewnienie sprawnego funkcjonowania systemów płatności jest jednym z podstawowych zadań Eurosystemu. Jest ono ściśle związane z obowiązkami Eurosystemu w obszarze polityki pieniężnej i stabilności finansowej. Eurosystem odgrywa główną rolę w rozwoju, obsłudze i nadzorowaniu infrastruktur rynkowych oraz rozwiązań ułatwiających bezpieczny i skuteczny przepływ płatności, papierów wartościowych i zabezpieczeń w Europie. Działa on również jako katalizator integracji i innowacji na rynku płatności i papierów wartościowych.

4.1 Usługi systemu TARGET

Usługi systemu TARGET świadczone w ramach Eurosystemu obejmują trzy usługi rozrachunku: TARGET2 – system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym (ang. real-time gross settlement system, RTGS) dla transakcji płatności w euro związanych z operacjami polityki pieniężnej Eurosystemu, jak również transakcji międzybankowych i transakcji handlowych; TARGET2-Securities (T2S) – jednolita, ogólnoeuropejska platformę rozrachunku papierów wartościowych oraz TARGET Instant Payment Settlement (TIPS) – system rozrachunku płatności natychmiastowych, pozwalający dostawcom usług płatniczych zaproponować swoim klientom dokonywanie przelewów środków finansowych w czasie rzeczywistym, całodobowo, przez cały rok.

Ponad 1000 banków korzysta z systemu TARGET2 by zainicjować transakcje w walucie euro w imieniu własnym lub w imieniu swoich klientów. Za pośrednictwem systemu TARGET2 można uzyskać dostęp do 44 000 banków na całym świecie, w tym do ich oddziałów i spółek zależnych. W 2020 system TARGET2 przetwarzał średnio 345 006 płatności dziennie o średniej dziennej wartości 1,7 bln EUR.

Z powodu znaczących zmian w środowisku płatności w ostatniej dekadzie wynikających z rozwoju technologii, nowych wymogów regulacyjnych i zmieniających się wymagań użytkowników, Eurosystem planuje zastąpić TARGET2 systemem T2, składającym się z nowego komponentu RTGS oraz komponentu centralnego zarządzania płynnością, który zoptymalizuje zarządzanie płynnością w ramach wszystkich usług systemu TARGET. T2 będzie wykorzystywał zawarty w normie ISO 20022 sposób wymiany komunikatów i ułatwiał realizowanie płatności w wielu walutach.

W świetle wyzwań związanych z pandemią COVID‑19 i zmianą harmonogramu globalnej migracji płatności transgranicznych do ISO 20022 przez SWIFT, po dyskusji z europejską społecznością finansową realizacja tego projektu Eurosystemu została przeniesiona z 2021 na rok 2022. W 2020 projekt wszedł w fazę wewnętrznych testów oprogramowania, zwaną „testami akceptacyjnymi Eurosystemu”. Pod koniec roku 2020 został opublikowany podręcznik pt. „Real Time Gross Settlement User Handbook”.

T2S jest wynikiem inicjatywy mającej na celu rozwiązanie problemu wysoce rozdrobnionego krajobrazu rozrachunku papierów wartościowych w Europie. Zakończył on skomplikowane procedury rozrachunków transgranicznych i trudności wynikające z różnic w praktykach rozrachunkowych w poszczególnych krajach.

Obecnie platforma T2S łączy 21 centralnych depozytów papierów wartościowych (CDPW) z 20 rynków europejskich, umożliwiając rozrachunek papierów wartościowych w euro i koronach duńskich. W roku 2020 platforma przetwarzała średnio 687 476 transakcji dziennie o średniej dziennej wartości 672,53 mld EUR^[47]. Od początku marca do połowy kwietnia niepewność na rynku wywołana pandemią COVID‑19 spowodowała nadzwyczajny wzrost wolumenów przetworzonych transakcji, z najwyższym poziomem 1 088 815 transakcji rozliczonych 16 marca.

W listopadzie 2020 w ramach T2S wprowadzono funkcję mechanizmu sankcji w celu wspierania CDPW w przestrzeganiu ich obowiązków wynikających z zasad dyscypliny rozrachunku określonych w rozporządzeniu CDPW. Testowanie tej nowej, złożonej funkcji będzie kontynuowane w 2021 w ramach przygotowań do wejścia w życie odpowiednich przepisów rozporządzenia w lutym 2022.

Do TIPS, uruchomionego w listopadzie 2018, pod koniec 2020 podłączonych było 9 rynków strefy euro, co oznacza, że za pośrednictwem tego systemu można uzyskać dostęp do ponad 3800 dostawców usług płatniczych. W lipcu 2020 EBC ogłosił podjęcie istotnych kroków w celu zapewnienia ogólnoeuropejskiego zasięgu płatności natychmiastowych za pośrednictwem TIPS do końca 2021. Ponadto, wykorzystując to, że system TIPS może obsługiwać różne waluty, bank centralny Szwecji oraz Eurosystem podpisały umowę, na mocy której od maja 2022 bank centralny Szwecji będzie oferować użytkownikom w Szwecji nową usługę płatności natychmiastowych w koronach szwedzkich (RIX‑INST) opartą na platformie TIPS. W 2020 bank centralny Danii złożył wniosek o przystąpienie do T2 i wyraził zainteresowanie przystąpieniem do TIPS najpóźniej do roku 2025.

W 2020 zatwierdzono przyszłą politykę cenową dla T2 i dokonano przeglądu polityki cenowej dla TIPS.

W odniesieniu do funkcjonowania infrastruktury rynkowej Eurosystemu w czasie kryzysu COVID‑19, nie wystąpiły żadne poważne incydenty operacyjne związane z tą sytuacją. W ciągu roku miały jednak miejsce incydenty operacyjne wynikające z innych przyczyn, które wymagały podjęcia działań następczych w celu uniknięcia ich ponownego wystąpienia. Po incydencie w systemie TARGET2, który miał miejsce 23 października 2020 EBC zapowiedział przeprowadzenie niezależnego przeglądu, który uwzględni również inne incydenty, jakie miały wpływ na usługi systemu TARGET w 2020. Główne ustalenia przeglądu zostaną przekazane uczestnikom rynku i podane do publicznej wiadomości do drugiego kwartału 2021.

Poza trzema usługami rozrachunku Eurosystem opracowuje nową usługę w systemie TARGET Services, a mianowicie System Zarządzania Zabezpieczeniami w Eurosystemie (ang. Eurosystem Collateral Management System, ECMS). Celem jest zapewnienie jednolitego systemu zarządzania zabezpieczeniami zdolnego do zarządzania aktywami wykorzystywanymi jako zabezpieczenie w operacjach kredytowych Eurosystemu dla wszystkich jurysdykcji strefy euro. W 2020 zakończyła się faza specyfikacji projektu. Data uruchomienia projektu została przesunięta na listopad 2023 w związku z decyzją o przedłużeniu o rok czasu realizacji projektu T2 w odpowiedzi na obawy uczestników rynku, że obecne niekorzystne otoczenie utrudni ich przygotowania.

4.2 Nadzór i rola banku centralnego emitującego walutę bazową

Dążąc do zapewnienia bezpieczeństwa i skuteczności infrastruktur rynków finansowych i płatności, Eurosystem ustanawia cele w postaci konkretnych regulacji nadzorczych, standardów, wytycznych i rekomendacji oraz realizuje swoje zadania nadzorcze gromadząc informacje, oceniając je pod kątem celów nadzorczych, a także wspierając zmiany, jeśli to konieczne.

W 2020 Eurosystem kontynuował nadzór nad systemowo istotnymi systemami płatniczymi (SIPS), oceniając bieżące funkcjonowanie systemów i wprowadzane zmiany, a także poziom ich odporności na zagrożenia cybernetyczne. Oprócz systemów TARGET2, EURO1, STEP2‑T i CORE(FR), system zarządzania rozliczeniami Mastercard (ang. Mastercard Clearing Management System) został zidentyfikowany jako SIPS. W ramach konsultacji publicznych rozpoczęto przegląd rozporządzenia SIPS w celu wyraźnego określenia kryteriów pozwalających ustalić, który z banków centralnych Eurosystemu powinien zostać wyznaczony jako właściwy organ sprawujący nadzór nad SIPS.

Eurosystem kontynuował również nadzór nad systemami płatności innymi niż SIPS, w tym nad systemami płatności natychmiastowych i schematami płatniczymi. Mając na celu określenie zasad nadzoru systemowego nad elektronicznymi instrumentami płatniczymi, schematami płatniczymi i uzgodnieniami dotyczącymi płatności w sposób bardziej efektywny, przyszłościowy i zharmonizowany, EBC opublikował do publicznej konsultacji projekt nowych ram nadzoru systemowego Eurosystemu nad elektronicznymi instrumentami płatniczymi, schematami płatniczymi i uzgodnieniami dotyczącymi płatności (ang. Eurosystem oversight framework for electronic payment instruments, schemes and arrangements (PISA)).

Opierając się na ciągłym procesie monitorowania oszustw związanych z kartami płatniczymi, Eurosystem opublikował szósty raport nadzorczy w sprawie oszustw związanych z kartami płatniczymi. Raport wykazał, że oszustwa kartowe w latach 2014−2018 nadal były zdominowane przez transakcje zdalne, tj. oszustwa internetowe oraz oszustwa dokonywane za pośrednictwem poczty i telefonu.

Eurosystem nadal promował odporność infrastruktur rynków finansowych na zagrożenia cybernetyczne, wspierając utworzenie inicjatywy wymiany informacji i danych wywiadowczych na temat incydentów cybernetycznych CIISI-EU (ang. cyber incident information sharing platform, CIISI‑EU) oraz trwające przyjmowanie i wdrażanie ram TIBER-EU.

W odniesieniu do rozrachunku papierów wartościowych, po pierwszej kompleksowej ocenie nadzorczej uruchomionej platformy T2S, dokonano oceny postępów osiągniętych przez operatora systemu w usuwaniu uchybień stwierdzonych w niektórych obszarach. Ponadto wdrożenie mechanizmu sankcji wspierającego T2S w CDPW oceniono w kontekście zasad dyscypliny rozrachunku określonych w rozporządzeniu CDPW (zob. również podrozdział 4.1).

W odniesieniu do wyników operacyjnych nadzór Eurosystemu koncentrował się w szczególności na incydentach, które wystąpiły w Usługach TARGET w 2020, aktywnie współpracując z operatorem systemu w celu dokonania kompleksowej oceny tych incydentów i środków podejmowanych w celu uniknięcia ich ponownego wystąpienia. W nadchodzącym roku priorytetem w nadzorze Eurosystemu pozostanie koncentracja na wynikach operacyjnych.

Jeśli chodzi o wyniki osiągnięte podczas kryzysu COVID‑19, infrastruktury rynków finansowych nie odnotowały żadnych poważnych incydentów operacyjnych związanych z sytuacją pandemiczną. W pierwszej połowie 2020 odnotowano jednak sporadyczne problemy z łańcuchami dostaw związane ze stronami trzecimi z siedzibą na obszarach silnie dotkniętych pandemią, a także niewielkie opóźnienia w świadczeniu usług i mniejszą wydajność rozrachunków w szczytowym okresie pandemii ze względu na wyższy niż zwykle wolumen przetwarzanych transakcji.

Pandemia i związana z nią niestabilność rynku miały również wpływ na schematy płatności i rozrachunku. Wezwania partnerów centralnych (ang. CCP) do uzupełnienia depozytów zabezpieczających znacznie wzrosły. Dlatego uczestnicy rynku, którzy byli gorzej przygotowani do warunków skrajnych pod względem zarządzania płynnością, doświadczali niekiedy trudności związanych z płynnością.

Jako bank centralny emitujący euro, Eurosystem uczestniczy w udzielaniu zezwoleń na działalność CDPW oraz w regularnych przeglądach i ocenie tych instytucji na podstawie rozporządzenia CDPW. W 2020 Eurosystem uczestniczył w sześciu procesach udzielania zezwoleń i dwunastu procesach przeglądu i oceny. Eurosystem jest jedynym organem, który jest zaangażowany w udzielanie zezwoleń na działalność CDPW i dokonywanie przeglądów wszystkich CDPW w strefie euro oraz jako taki umożliwia osiągnięcie jednolitego podejścia do tych zadań, odgrywając w ten sposób kluczową rolę w zachowaniu bezpieczeństwa i wydajności rozrachunku papierów wartościowych.

W odniesieniu do partnerów centralnych Eurosystem jako bank centralny emitujący euro uczestniczył w działalności kolegiów organów nadzoru i grupach zarządzania kryzysowego. EBC połączył nowy Komitet Nadzoru CCP i Komitet Polityki CCP utworzone przez Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych i przyczynił się do opracowania nowych ram nadzoru CCP w ramach zmienionego rozporządzenia w sprawie infrastruktury rynku europejskiego (EMIR 2), w szczególności w kontekście brexitu. EBC przeanalizował również procykliczny wpływ wahań rynku na partnerów centralnych i uczestników rynku, co ma służyć jako podstawa bieżących dyskusji strategicznych. W związku z przyjęciem unijnych ram regulacyjnych dotyczących działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji CCP, Eurosystem rozpoczął prace przygotowawcze do pełnienia roli banku centralnego emitującego walutę bazową w kolegiach ds. restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. EBC będzie koordynować podejście Eurosystemu, ponieważ wszelkie plany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji dla poszczególnych CCP wymagają skoordynowanej oceny ryzyka systemowego.

4.3 Innowacje i integracja infrastruktury rynkowej i płatności

Sektor finansowy przechodzi aktualnie znaczną transformację, której siłą napędową są innowacje i cyfryzacja. Na rynku płatności detalicznych pojawiają się nowi uczestnicy rynku, nowe kanały dostępu do usług płatniczych oraz nowe sposoby inicjowania płatności. Nowe podmioty wchodzące na rynek spoza sektora finansowego i/lub spoza Europy stanowią wyzwanie dla podmiotów o ugruntowanej pozycji na rynku. Otwartość na światową konkurencję ma zasadnicze znaczenie dla wspierania innowacji, jednak nadmierna zależność od zagranicznych rozwiązań płatniczych i technologii stwarza ryzyko, że europejski rynek płatności stanie się bardziej podatny na zakłócenia zewnętrzne, takie jak zagrożenia cybernetyczne i mniej zdolny do wspierania jednolitego rynku i wspólnej waluty. Ponadto dostawcy usług płatniczych posiadający globalną siłę rynkową niekoniecznie muszą działać w najlepszym interesie europejskich interesariuszy.

W celu wykorzystania innowacyjnego potencjału cyfryzacji i sprostania rosnącym wyzwaniom dla europejskiej autonomii na rynku płatności Eurosystem opracował kompleksową strategię płatności detalicznych. Jej główne elementy obejmują rozpowszechnienie płatności natychmiastowych, opracowanie paneuropejskiego rozwiązania w zakresie płatności oraz zbadanie możliwości wprowadzenia cyfrowego euro (zob. ramka 5).

W celu udostępnienia płatności natychmiastowych wszystkim obywatelom i przedsiębiorstwom nie tylko na poziomie krajowym, ale w całej Europie, do schematu natychmiastowego przelewu SEPA musi przystąpić więcej dostawców usług płatniczych oraz należy zagwarantować jego pełny paneuropejski zasięg (zob. rozdział 4.1. dotyczący środków podejmowanych przez Eurosystem na rzecz zapewnienia paneuropejskiego zasięgu płatności natychmiastowych).

Eurosystem wspiera również działania mające na celu przezwyciężenie rozdrobnienia rozwiązań dla użytkowników końcowych w zakresie inicjowania płatności i realizacji płatności w punktach interakcji (tj. płatności w punktach sprzedaży i w handlu elektronicznym). W szczególności wspiera rozwiązania płatnicze, które spełniają pięć kluczowych celów sformułowanych w 2019: paneuropejski zasięg i bezproblemowe doświadczenia klientów, wygoda i niskie koszty, bezpieczeństwo i ochrona, europejska marka i zarządzanie oraz globalna akceptacja, ze szczególnym uwzględnieniem poprawy płatności transgranicznych, zwłaszcza tych przekraczających granice UE.

W roku 2020 EBC kontynuował również analizę kryptoaktywów, koncentrując się na skutkach emisji stablecoinów przez sektor prywatny dla polityki pieniężnej, stabilności finansowej, infrastruktury rynkowej i płatności oraz nadzoru bankowego. W świetle tej analizy EBC dąży do opracowania i wdrożenia kompleksowej odpowiedzi polityki pieniężnej mającej na celu złagodzenie potencjalnego negatywnego wpływu stablecoinów na sektor płatniczy i krajobraz finansowy UE, przy jednoczesnym umożliwieniu rozsądnym inicjatywom generowania korzyści dla europejskich konsumentów i przedsiębiorstw. EBC popiera działania społeczności międzynarodowej, w szczególności mapę drogową G20 opublikowaną przez Radę Stabilności Finansowej, zmierzającą do wprowadzenia szybszych, tańszych, bardziej przejrzystych i szerzej dostępnych płatności transgranicznych, często pozostających pod niekorzystnym wpływem nieefektywności i braku przejrzystości.

W celu wspierania dalszej integracji rynków finansowych w Europie w 2020 Eurosystem kontynuował działania na rzecz harmonizacji całego rynku w obszarze usług potransakcyjnych. W odniesieniu do harmonizacji zarządzania zabezpieczeniami, do połowy roku Komisja otrzymała plany dostosowawcze od wszystkich rynków europejskich objętych standardami jednolitego zbioru zasad zarządzania zabezpieczeniami dla Europy (ang. Single Collateral Management Rulebook for Europe (SCoRE)). Eurosystem rozpoczął także monitorowanie i ocenę postępów w przestrzeganiu standardów SCoRE. Zgodnie ze zmianą harmonogramu projektu ECMS (zob. podrozdział 4.1), data wdrożenia SCoRE została przesunięta z listopada 2022 na listopad 2023.

W 2020 Grupa doradcza EBC ds. infrastruktury rynku papierów wartościowych i zabezpieczeń nadal wspierała tworzenie unii rynków kapitałowych. W szczególności przedstawiła konkretne sugestie dla Forum Wysokiego Szczebla w sprawie unii rynków kapitałowych w odniesieniu do podatku zatrzymanego u źródła i procesów działań korporacyjnych.

5 Działania wspierające funkcjonowanie rynku i usługi finansowe świadczone na rzecz innych instytucji

W reakcji na sytuację nadzwyczajną związaną z pandemią COVID‑19 EBC utworzył w marcu i kwietniu 2020 kilka linii swapowych z innymi bankami centralnymi w celu zapewnienia płynności w głównych walutach międzynarodowych, a latem wprowadził kolejne linie swapowe i repo w celu zwiększenia płynności w euro. Nie interweniował na rynkach walutowych, o czym informują również dane kwartalne dotyczące interwencji walutowych EBC, które są publikowane od maja 2020.

Publikacja krótkoterminowej stopy procentowej dla euro (euro short‑term rate, €STR), stanowiąca wkład EBC w reformę referencyjnych stóp procentowych, pomyślnie zakończyła swój pierwszy rok funkcjonowania w październiku 2020. €STR stopniowo zastępuje stopę referencyjną dla jednodniowych depozytów rynku międzybankowego (Euro Overnight Index Average, EONIA). W roku 2020 EBC nadal prowadził wartościowy dialog z uczestnikami rynków finansowych za pośrednictwem swoich grup kontaktowych, a uzyskane informacje rynkowe pomogły w zwiększeniu efektywności i skuteczności realizacji polityki pieniężnej EBC.

W 2020 EBC nadal był odpowiedzialny za zarządzanie różnymi operacjami finansowymi w imieniu UE i pełnił ogólną rolę koordynującą wynikającą z ramowych zasad usług świadczonych w ramach Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami.

5.1 Zmiany w operacjach rynkowych

Linie płynnościowe w euro i w walutach obcych

Zapewniając dostępność finansowania w euro dla kontrahentów spoza strefy euro, umowy swapowe i umowy repo Eurosystemu^[48] pomagają EBC w realizacji celu stabilności cen, zapobiegają sytuacjom, w których niedobory płynności w euro poza strefą euro stają się zagrożeniem dla stabilności finansowej oraz wspierają wykorzystanie euro w globalnych transakcjach finansowych i handlowych^[49]. Przyczyniają się do sprawnej transmisji polityki pieniężnej w strefie euro poprzez zapobieganie ewentualnemu ograniczaniu oferty kredytowej w całej strefie euro lub jej części w wyniku zawirowań na rynkach finansowych, co jest korzystne dla całej gospodarki europejskiej i wszystkich obywateli Europy. Udostępnianie waluty obcej kontrahentom ze strefy euro łagodzi presję na globalnych rynkach finansowania, pomagając tym samym złagodzić wpływ tych napięć na podaż kredytów dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, zarówno w strefie euro, jak i za granicą.

Należy uznać, że linie swap i repo służą jako zabezpieczenie, które nie powinno konkurować z prywatnymi rynkami finansowania w zakresie dostarczania płynności w euro rezydentom spoza strefy euro ani ich zastępować. Jednakże samo istnienie zapobiegawczych uzgodnień dotyczących płynności może mieć uspokajający wpływ na rynki i pomóc w utrzymaniu uporządkowanych warunków rynkowych.

Porozumienia o liniach swapowych w grupie głównych banków centralnych zapewniają wzajemny dostęp do waluty każdego banku centralnego, chociaż w praktyce większość tych porozumień nie jest obecnie stosowana lub jest stosowana tylko w jednym kierunku. Dwustronne linie swapowe pomiędzy EBC i bankami centralnymi spoza strefy euro umożliwiają tym ostatnim dostarczanie euro do ich krajowych kontrahentów. Kwoty, o których mowa, są zazwyczaj ograniczone, a ryzyko związane z liniami swapowymi jest uznawane jako częściowo zmniejszone dzięki otrzymanym płatnościom. 15 marca 2020 w ramach skoordynowanej akcji z innymi głównymi bankami centralnymi: Kanady, Wielkiej Brytanii, Japonii, USA i Szwajcarii, EBC ogłosił, że będzie oferować tygodniowe operacje zasilające w płynność w USD z terminem zapadalności 84 dni (oprócz operacji jednotygodniowych) i obniży ceny wszystkich operacji w dolarach amerykańskich. Po tym ogłoszeniu EBC zaoferował operacje o terminie zapadalności 7 dni i 84 dni i dostosował częstotliwość tych operacji (codzienne, tygodniowe lub miesięczne) w zależności od sytuacji na rynku finansowym.

20 marca 2020 EBC ogłosił, że reaktywuje istniejącą dwustronną linię swapową z bankiem centralnym Danii i zwiększy jej wielkość do 24 mld EUR. W kwietniu uzgodnił również nowe dwustronne linie swapowe z bankiem centralnym Chorwacji i bankiem centralnym Bułgarii, które umożliwiają obu bankom centralnym udostępnienie euro kontrahentom krajowym, w każdym przypadku do pułapu 2 mld EUR.

W ciągu roku 2020 EBC ustanowił dwustronne linie umów repo z kilkoma bankami centralnymi spoza strefy euro (zob. tabela 2), a 25 czerwca uruchomił instrument repo Eurosystemu (EUREP), który tworzy ogólne ramy dostępne dla szerokiego grona banków centralnych spoza strefy euro. W ramach tego instrumentu banki centralne mogą pożyczać płynność w euro pod zastaw odpowiedniego zabezpieczenia, na które składają się denominowane w euro zbywalne dłużne papiery wartościowe wyemitowane przez rządy centralne strefy euro i instytucje ponadnarodowe.

Udział EBC w reformie referencyjnych stóp procentowych

EBC nadal odgrywał ważną rolę w reformie referencyjnych stóp procentowych w strefie euro działając dwutorowo: po pierwsze zapewniając solidny i wiarygodny benchmark – krótkoterminową stopę procentową w euro (€STR), a po drugie pobudzając inicjatywy rynkowe poprzez zapewnienie sekretariatu dla grupy roboczej ds. stóp procentowych w euro wolnych od ryzyka dla sektora prywatnego.

Stopa €STR została uruchomiona 2 października 2019. Stopa ta mierzy koszty hurtowych niezabezpieczonych pożyczek overnight w euro udzielanych przez banki znajdujące się w strefie euro i jest oparta w całości na codziennych poufnych informacjach statystycznych na temat transakcji na rynku pieniężnym, gromadzonych zgodnie z rozporządzeniem w sprawie sprawozdań statystycznych o rynku pieniężnym (ang. money market statistical reporting, MMSR).

Po rocznej publikacji stopy procentowej EBC dokonał przeglądu metodologii jej obliczania zgodnie z art. 15 ust. 2 wytycznych €STR, który zobowiązuje go do przeprowadzania co najmniej raz w roku przeglądu, czy zmiany na rynku bazowym wymagają zmian stopy procentowej i jej metodologii. W ramach przeglądu rozważono, czy stopa ta prawidłowo odzwierciedla dynamikę rynku bazowego, czy opiera się na wystarczającej ilości danych i czy jest bezstronna. Stwierdzono, że dzięki tej metodyce możliwa była prawidłowa wycena określonych odsetek bazowych oraz że podstawa wyceny niezabezpieczonych rynkowych kosztów pożyczek overnight jest nadal odpowiednia.

Biorąc pod uwagę solidność i reprezentatywność €STR, zachęca się uczestników rynku do stosowania tej stopy zarówno w produktach gotówkowych, jak i w instrumentach pochodnych, ponieważ EONIA przestanie obowiązywać 3 stycznia 2022. W celu zachęcenia do szerszego stosowania €STR, w tym w ramach rezerw na wypadek niewykonania zobowiązania w umowach opartych na stopie procentowej oferowanej w operacjach międzybankowych w euro (EURIBOR), EBC zdecydował się opublikować łączne średnie stopy procentowe €STR oraz łączny indeks^[50].

W międzyczasie grupa robocza ds. stóp w euro wolnych od ryzyka, której zadaniem jest a) ukierunkowanie uczestników rynku w ramach przechodzenia na €STR z powszechnie stosowanej stopy EONIA oraz b) rekomendowanie odpowiednich stóp rezerwowych dla EURIBOR, wniosła istotny wkład w planowanie awaryjne na wypadek scenariusza, w którym EURIBOR może przestać obowiązywać na stałe. Oczekuje się, że po dwóch seriach konsultacji publicznych na temat stóp awaryjnych EURIBOR i zdarzeń powodujących uruchomienie awaryjnego systemu EURIBOR, grupa robocza opublikuje w drugim kwartale 2021 zalecenia dotyczące najbardziej odpowiednich stawek awaryjnych EURIBOR dla poszczególnych klas aktywów oraz zestawu zdarzeń powodujących uruchomienie awaryjnego systemu EURIBOR, które miałyby być stosowane powszechnie. Zachęca się uczestników rynku do zapoznania się z zaleceniami i uwzględnienia ich w swoich planach awaryjnych.

Grupy kontaktowe ds. rynków

Rok 2020 przyniósł szczególne wyzwania i nieprzewidziany rozwój sytuacji na rynkach finansowych. W czasach podwyższonej niepewności, EBC bardzo cenił sobie zorganizowane interakcje z uczestnikami rynków finansowych, które odbywały się za pośrednictwem grup kontaktowych ds. rynków. Wielokrotnie zwoływano doraźne posiedzenia grupy kontaktowej ds. rynku obligacji, grupy kontaktowej ds. walutowych, grupy kontaktowej ds. rynku pieniężnego oraz grupy kierowników operacyjnych EBC w celu wymiany poglądów na temat bieżących wydarzeń na rynkach finansowych oraz funkcjonowania rynków. Uczestnicy rynku byli zachęcani do otwartego wyrażania swoich opinii w dyskusji i zgłaszali swoje obawy, co pomogło EBC zidentyfikować potencjalne punkty nacisku w systemie finansowym i ocenić jego odporność, w szczególności podczas wybuchu epidemii koronawirusa w Europie wiosną 2020. Zebrane spostrzeżenia okazały się pomocne w działaniach na rzecz zwiększenia efektywności i skuteczności realizacji polityki pieniężnej EBC.

Sprawozdawczość w zakresie interwencji walutowych

We wrześniu 2019 Rada Prezesów EBC podjęła decyzję o opublikowaniu dodatkowych danych dotyczących interwencji walutowych EBC. Począwszy od maja 2020 dane te są publikowane w formie tabeli na stronie internetowej EBC i w Hurtowni Danych Statystycznych. Są one aktualizowane co kwartał z opóźnieniem o jeden kwartał. Informacje publikowane w tabelach kwartalnych są również podsumowywane co roku w Raporcie rocznym EBC (zob. tabela 3). W przypadku, gdy w danym kwartale nie wystąpiła interwencja walutowa, jest to wyraźnie zaznaczone.

W 2020 EBC nie interweniował na rynku walutowym. Od wprowadzenia euro EBC interweniował na rynku walutowym dwukrotnie – w latach 2000 i 2011.

Ramy sprawozdawczości obejmują interwencje walutowe przeprowadzane przez EBC jednostronnie i w koordynacji z innymi organami, jak również interwencje „na krańcach pasma” w ramach europejskiego mechanizmu kursowego (ERM II).

5.2 Zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek przez UE

Europejski Bank Centralny odpowiada za zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania przez UE pożyczek w ramach instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej (ang. medium-term financial assistance, MTFA)^[51], europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (European Stabilisation Mechanism Instrument, EFSM)^[52] i europejskiego instrumentu tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE)^[53].

W roku 2020 EBC przetwarzał płatności odsetkowe od pożyczek udzielonych w ramach MTFA. Łączna kwota do zapłaty z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2020 wyniosła 200 mln EUR. W roku 2020, w związku z pożyczkami w ramach EFSM, EBC przetwarzał też różne inne płatności i płatności odsetkowe. Łączne saldo z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2020 wyniosło 46,8 mld EUR. EBC przetwarzał też wypłaty pożyczek dla państw członkowskich w ramach SURE w roku 2020. Kwota do zapłaty z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2020 wyniosła 39,5 mld EUR.

Podobnie EBC odpowiada za zarządzanie płatnościami wynikającymi z operacji w ramach europejskiego instrumentu stabilności finansowej (EFSF)^[54] i europejskiego mechanizmu stabilności (ESM)^[55]. W roku 2020, w związku z dwoma pożyczkami udzielonymi w ramach EFSF, EBC obsługiwał także różne płatności z tytułu odsetek i opłat.

Wreszcie EBC odpowiada za obsługę wszystkich płatności wynikających z umowy pożyczkowej zawartej z Grecją^[56]. Łączna kwota do zapłaty z tytułu tej umowy na dzień 31 grudnia 2020 wyniosła 52 193,75 mln EUR.

5.3 Usługi Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami

W roku 2020 Eurosystem w dalszym ciągu świadczył kompleksowe usługi zarządzania aktywami rezerwowymi klientów, denominowanymi w euro, w ramach programu ERMS (Eurosystem Reserve Management Services) wprowadzonego w 2005. Niektóre krajowe banki centralne należące do Eurosystemu oferują usługi finansowe w ramach tego programu – na jednolitych warunkach zgodnych z ogólnymi standardami rynkowymi – bankom centralnym, władzom monetarnym i agencjom rządowym spoza strefy euro oraz organizacjom międzynarodowym. EBC pełni rolę ogólnego koordynatora, monitoruje sprawność realizacji usług, promuje zmiany mające na celu poprawę ram prawnych oraz przygotowuje odpowiednie sprawozdania dla Rady Prezesów EBC.

Liczba rachunków klientów obsługiwanych w ramach ERMS na koniec roku 2020 wyniosła 260, w porównaniu z 273 na koniec roku 2019. Zagregowane zasoby ogółem (obejmujące aktywa pieniężne i papiery wartościowe) zarządzane w ramach ERMS zwiększyły się w roku 2020 o ok. 1,7% w stosunku do wartości z roku 2019.

W roku 2020 zaktualizowano ramy prawne ERMS w celu wzmocnienia zachęt dla transparentności raportowania i wymiany informacji w ramach Eurosystemu w kontekście świadczenia usług ERMS.

6 Więcej banknotów i najniższe w historii poziomy fałszerstw

Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne (KBC) ze strefy euro są odpowiedzialne za emisję banknotów euro wewnątrz strefy, zagwarantowanie dostępności gotówki i utrzymywanie zaufania społecznego do wspólnej waluty. Pomimo wpływu pandemii na spożycie i zwyczaje płatnicze, liczba banknotów euro w obiegu nadal znacząco rosła, natomiast liczba podrobionych banknotów, które wycofano z obiegu, spadła do nienotowanego w historii poziomu.

6.1 Stale wysokie zapotrzebowanie na banknoty euro

W roku 2020 liczba i wartość banknotów euro w obiegu wzrosły o ok. 10%. Na koniec roku w obiegu znajdowało się 26,5 miliardów banknotów euro o łącznej wartości 1435 mld EUR (zob. wykresy 21 i 22). Banknoty o nominale 50 euro stanowiły prawie połowę zarówno liczby, jak i wartości banknotów w obiegu. W połowie marca 2020, po uznaniu sytuacji związanej z COVID‑19 za pandemię, przez kilka tygodni obserwowany był bardzo silny wzrost popytu na gotówkę, zwłaszcza na nominały 200 euro i 100 euro, wraz ze wzrostem zapotrzebowania na posiadanie gotówki w ramach środków ostrożności. W kolejnych miesiącach nastąpił spadek liczby normalnych wypłat gotówki z KBC i wpłat gotówki przez instytucje kredytowe do KBC w związku z ograniczeniami w przemieszczaniu się oraz zmianami w sposobach dokonywania płatności, co prowadziło do redukcji wielkości cyklu gotówkowego o ok. 20% w kolejnych okresach roku 2020 w porównaniu do roku 2019. Niezależnie od tego w ciągu roku 2020 liczba banknotów w obiegu nadal rosła, głównie za sprawą podwyższonej niepewności oraz zwykłego impulsu do gromadzenia gotówki w sytuacjach kryzysowych.

Ostatnie badanie sugeruje, że udział banknotów euro będących w obiegu poza strefą euro kształtuje się pomiędzy 30% a 50% całkowitej wartości banknotów euro w obiegu. Badanie przedstawia dowody na to, że te banknoty są używane zarówno dla celów tezauryzacyjnych, jak i transakcyjnych.

Produkcję banknotów euro prowadzą wspólnie krajowe banki centralne ze strefy euro, które w roku 2020 odpowiadały łącznie za wyprodukowanie około 5,7 miliarda banknotów.

Łączna liczba monet euro w obiegu w roku 2020 wzrosła o 2% i na koniec roku wyniosła 138 miliardów sztuk. Wartość monet znajdujących się w obiegu wyniosła 30,0 mld EUR i była o 1,4% wyższa niż na koniec roku 2019.

W roku 2020 instytucje kredytowe odprowadziły do KBC strefy euro 25,0 miliardów banknotów o łącznej wartości około 800 miliardów EUR. W celu zachowania wysokiej jakości banknotów w obiegu 12,0% (tj. 3,0 miliardy) tych banknotów zastąpiono nowymi banknotami.

6.2 Wykorzystanie środków pieniężnych przez obywateli

Badanie na temat wykorzystania środków pieniężnych w strefie euro

W roku 2019 EBC rozpoczął drugie badanie postaw konsumentów w strefie euro w zakresie płatności (SPACE), mające na celu określenie wykorzystania gotówki i bezgotówkowych instrumentów płatniczych. Badanie pokazało, że ponad 73% wszystkich płatności konsumenckich dokonywanych w punktach sprzedaży oraz zgłoszonych transakcji dokonywanych między osobami fizycznymi rozliczone było w gotówce. W ujęciu wartościowym płatności gotówkowe stanowiły 48% całkowitej wartości transakcji, zaś płatności kartami, których wartość zajęła kolejne miejsce, stanowiły 41%.

W badaniu stwierdzono, że dla 55% respondentów możliwość płacenia gotówką w przyszłości jest ważna lub bardzo ważna. Wyniki badania pokazały również, że 34% respondentów utrzymuje rezerwy gotówkowe albo do celów transakcyjnych, albo jako oszczędności.

Badanie przeprowadzone w lipcu 2020 w całej strefie euro wykazało, że pandemia COVID‑19 miała silny wpływ na zachowania płatnicze konsumentów, ponieważ 40% respondentów stwierdziło, że dokonało mniej płatności gotówką. Jako główny powód zmiany zachowań płatniczych wywołanej przez pandemię wymieniano działania zmierzające do podniesienia wygody korzystania z bezgotówkowych środków płatniczych.

Zapewnienie dostępności i akceptacji gotówki euro

W celu utrzymania zaufania do banknotów i monet euro oraz zachowania wolności wyboru konsumentów w zakresie metody płatności Rada Prezesów EBC przyjęła nową strategię w zakresie gotówki w roku 2020. Strategia Eurosystemu pod nazwą Gotówka 2030, którą opublikowano w grudniu 2020, określa priorytety i cele strategiczne, które będą realizowane w najbliższych latach, i ma na celu zapewnienie, aby wszyscy obywatele i firmy strefy euro miały nadal dobry dostęp do usług gotówkowych i żeby gotówka pozostała ogólnie akceptowanym środkiem płatniczym. Redukcja ekologicznego oddziaływania banknotów euro oraz dalszy rozwój innowacyjnych i bezpiecznych banknotów stanowią również ważne elementy, które zostaną uwzględnione.

Dla realizacji tych celów Eurosystem zaczął analizować geograficzny zasięg punktów usług gotówkowych instytucji kredytowych oraz zmiany standardowych opłat pobieranych przez instytucje kredytowe od ich klientów za wpłaty i wypłaty banknotów i monet. Ponadto EBC i krajowe banki centralne nawiązały ścisły dialog ze środowiskiem bankowym oraz innymi interesariuszami w cyklu gotówkowym na temat odpowiednich usług gotówkowych, ponieważ instytucje kredytowe będą nadal kluczowymi podmiotami w systemie detalicznej dystrybucji gotówki i w procesie sprawdzania autentyczności i jakości banknotów w obiegu. Po wybuchu pandemii EBC i krajowe banki centralne, w ścisłej współpracy ze wszystkimi interesariuszami, podjęły szczególne wysiłki, by zmierzyć się z wyzwaniami związanymi z blokadami i złagodzić ich zakłócający wpływ na krajowe cykle gotówkowe.

Niski wskaźnik przenoszenia koronawirusa za pośrednictwem banknotów

Od pojawienia się COVID‑19 EBC blisko współpracuje z kilkoma laboratoriami, aby ustalić, jaki wpływ na transmisję wirusa ma posługiwanie się gotówką. Ocenie poddano 2 powiązane, choć różne aspekty: po pierwsze długość czasu, przez który wirus może przetrwać na powierzchni banknotów i monet (przeżywalność); po drugie ilość wirusa, która może zostać przeniesiona z gotówki na dłoń osoby (przenoszenie). Wyniki tych testów potwierdzają opinie wyrażane wcześniej przez wiele uznanych organizacji, że ryzyko transmisji przez użycie gotówki jest niskie. Testy pokazały, że ilość wirusa potencjalnie przenoszonego przez użycie gotówki do płatności jest tak niskie, że ryzyko infekcji jest nieznaczne.

6.3 Fałszerstwo banknotów euro na poziomie najniższym w historii

W roku 2020 liczba fałszywych banknotów euro spadła do poziomu najniższego od roku 2003. Z obiegu wycofano ok. 460 000 sztuk falsyfikatów. W porównaniu z liczbą autentycznych banknotów euro w obiegu odsetek falsyfikatów osiągnął najniższy w historii poziom 17 sztuk na milion (zob. wykres 23).

Fałszerze produkują głównie banknoty o nominałach 20 euro i 50 euro, na które w roku 2020 przypadało łącznie dwie trzecie liczby wszystkich falsyfikatów wycofanych z obiegu. Banknoty 20 euro zastąpiły banknoty 50 euro jako najczęściej fałszowany nominał. Wzrósł odsetek falsyfikatów niskiej jakości. Łatwo je rozpoznać, ponieważ nie mają zabezpieczeń charakteryzujących banknoty lub mają jedynie niskiej jakości imitacje zabezpieczeń.

Pomimo spadku liczby falsyfikatów wysokiej jakości, EBC wciąż uczula obywateli, aby zachowali czujność, gdy otrzymują banknoty, i stosowali metodę „sprawdź dotykiem, pod światło i pod kątem” oraz zawsze zwracali uwagę na więcej niż jedno zabezpieczenie. Ponadto w ramach wspierania walki Eurosystemu z fałszerstwami stale prowadzone są szkolenia dla osób mających zawodowo do czynienia z gotówką, zarówno w Europie, jak i poza nią, oraz udostępniane są aktualne materiały informacyjne. Dążąc do osiągnięcia wspomnianego celu, EBC współpracuje także z Europolem, Interpolem i Komisją Europejską.

7 Statystyka

Europejski Bank Centralny z pomocą krajowych banków centralnych opracowuje, zbiera, zestawia oraz udostępnia różnego rodzaju statystyki oraz dane, które są potrzebne do wspierania polityki pieniężnej EBC oraz zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) związanych ze stabilnością finansową i innych zadań. Dane te są wykorzystywane również przez instytucje publiczne, międzynarodowe organizacje, uczestników rynków finansowych, media i zwykłych ludzi oraz pomagają EBC w zwiększeniu przejrzystości jego działań.

Niniejszy rozdział poświęcony jest temu, w jaki sposób można ograniczyć obciążenie sprawozdawcze banków przy zachowaniu jakości statystyk, nowej statystyce strefy euro oraz dostarczaniu danych i statystyk w czasie pandemii COVID‑19. Ramki poświęcone są zgodności krótkoterminowej stopy dla euro (€STR) z zasadami opracowanymi przez Międzynarodową Organizację Komisji Papierów Wartościowych (IOSCO) oraz przeglądowi międzynarodowych standardów statystycznych w zakresie zmian mających poważne znaczenie dla polityki i funkcji banków centralnych.

7.1 Strategia na rzecz sprawozdawczości – ograniczanie kosztów i poprawa jakości

W ramach swego wkładu do mającego się wkrótce ukazać studium wykonalności Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego dotyczącego zintegrowanego systemu sprawozdawczego dla banków, ESBC wyjaśnił swoją strategię zbierania danych od banków (zob. rysunek 3) i przedstawił propozycje zmniejszenia obciążeń sprawozdawczych banków w zakresie sprawozdawczości statystycznej, restrukturyzacyjno-likwidacyjnej i ostrożnościowej bez utraty tej części zawartości informacyjnej, która jest niezbędna do wykonywania zadań w obszarach polityki pieniężnej, prowadzenia restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz nadzoru^[57].

Można to osiągnąć poprzez:

• wspólny słownik danych standardowych oraz wspólny model danych dla informacyjnych wymogów statystycznych, restrukturyzacyjno-likwidacyjnych i ostrożnościowych;
• usprawnienia proceduralne, takie jak usunięcie powielanych wniosków o udostępnienie danych oraz lepszą wymianę danych między organami;
• ściślejszą współpracę między organami w Europie oraz między organami i sektorem bankowym w celu wypracowania wspólnego modelu danych i sprawniejszych procedur.

Europejski System Banków Centralnych zaproponował również synchronizację z pracami nad ramami zintegrowanej sprawozdawczości (IReF).

7.2 Nowa i rozszerzona statystyka strefy euro

W dniu 7 kwietnia 2020 EBC po raz pierwszy opublikował jednolitą statystykę bilansu płatniczego strefy euro oraz rachunków sektorowych strefy euro, ułatwiając tym samym połączone wykorzystanie obu tych baz danych dla celów analitycznych.

Efektywne kursy euro oraz zharmonizowane wskaźniki konkurencyjności, a także służące do ich wyliczania wskaźniki wielkości wymiany handlowej zostały zaktualizowane 1 lipca 2020.

W roku 2020 EBC opracował nowe narzędzia komunikacyjne ułatwiające dostęp do danych i wyników statystycznych przez zwykłych ludzi. Udostępnił pierwszą interaktywną i napisaną prostym językiem publikację cyfrową „Statystyka dla każdego: Pieniądz, kredyty i stopy procentowe banku centralnego”, łączącą grafiki, interaktywne wykresy i teksty w 23 językach unijnych. Statystyki strefy euro i poszczególnych krajów zawarte w publikacji są uaktualniane w czasie rzeczywistym o najnowsze publikowane dane. Wpis na blogu EBC opublikowany w Światowym Dniu Statystyki przez Isabel Schnabel, członka zarządu EBC, wyjaśnia strategiczną wartość wysokiej jakości danych i statystyk w kształtowaniu polityki EBC.

7.3 Dostarczanie danych i statystyk w czasie pandemii

Pandemia COVID‑19 przyniosła niespotykane wcześniej wyzwania dla decydentów, które wymagały monitorowania wskaźników zastępczych działalności gospodarczej o wysokiej częstotliwości publikacji oraz standardowych wskaźników statystycznych dla celów dostosowania odpowiedzi polityki monetarnej EBC w czasie rzeczywistym w okresie dużej niepewności. Pandemia postawiła przed podmiotami składającymi sprawozdania oraz podmiotami gromadzącymi dane statystyczne wiele poważnych i różnorodnych wyzwań.

Europejski Bank Centralny i Eurostat wspólnymi siłami określiły główne wyzwania dla sporządzania statystyki bilansu płatniczego, takie jak zawieszenie badań na przejściach granicznych, niższe wskaźniki reakcji i opóźnienia ze strony podmiotów przesyłających sprawozdania bezpośrednio, zwłaszcza przedsiębiorstw niefinansowych, oraz niższa jakość dostępowa i opóźnienia w dostępie do danych administracyjnych (np. zwrotów VAT) i rocznych sprawozdań finansowych. Dyskutowana była lista alternatywnych źródeł, które mogłyby być wykorzystane w celu ograniczenia luk, oraz stworzono podstawy ściślejszej współpracy i partnerstwa między podmiotami gromadzącymi dane.

W tym kontekście zasadnicze było zachowanie ciągłości działania w zakresie statystyk i danych nadzorczych ESBC i Europejskiego Systemu Statystycznego (ESS).

W kwietniu 2020 EBC dostosował niektóre wymogi sprawozdawcze i zaprosił KBC oraz podmioty sprawozdające do opracowania pragmatycznych rozwiązań w ramach obowiązujących ram prawnych, aby dane sprawozdawcze mieściły się w przedziale możliwym do przekazywania dla podmiotów sprawozdających, przy jednoczesnym zachowaniu jakości informacji statystycznych na takim poziomie, aby spełniały swój cel^[58]. EBC ściśle współpracował też z KBC, Eurostatem i krajowymi organami statystycznymi w opracowaniu wspólnego podejścia ograniczającego w odniesieniu do źródeł danych i metod oszacowań, aby zminimalizować spadek jakości oraz potencjalne problemy w zakresie porównywalności na poziomie krajów i regionów.

Elastyczność, którą umożliwiły bardziej uszczegółowione dane gromadzone przez EBC i krajowe banki centralne, okazała się pomocna przy opracowaniu szeregu działań strategicznych, przyjętych przez Radę Prezesów EBC, by przeciwdziałać skutkom pandemii. EBC dostosował również swój proces tworzenia danych tak, by móc odpowiednio kalibrować reakcję polityki EBC na przykład poprzez:

• przetwarzanie danych o kredytach gromadzonych od banków uczestniczących w ukierunkowanych dłuższych operacjach refinansujących;
• generowanie danych dziennych na temat emisji, wykupów i pozostających do spłaty zobowiązań z tytułu obligacji skarbowych w krajach strefy euro w ujęciu brutto w celu właściwego kalibrowania programów skupu aktywów EBC.

8 Priorytety badawcze EBC

Pandemia COVID‑19 miała również wpływ na działalność badawczą w roku 2020, przy czym badania koncentrowały się szczególnie na doskonaleniu narzędzi do oceny warunków gospodarczych w czasie rzeczywistym oraz ocenie wariantów strategicznych. Jednocześnie stale działające sieci badawcze oraz zespoły zadaniowe ds. badań kontynuowały prace. Na początku pandemii współpraca ze środowiskiem akademickim została ograniczona, lecz w drugiej połowie roku ponownie podjęto tę działalność.

8.1 Działania związane z COVID‑19

W wyniku pandemii COVID‑19 wzmożono wysiłki mające na celu doskonalenie narzędzi monitorowania warunków gospodarczych i finansowych w celu lepszej oceny zmian warunków w czasie rzeczywistym.

Przykładem może być opracowanie miesięcznych i tygodniowych wskaźników aktywności gospodarczej. O ile miesięczne wskaźniki są już standardowym narzędziem w prognozowaniu warunków gospodarczych w ostatniej dekadzie, obecnie zwiększono częstotliwość analiz do tygodniowej dzięki zastosowaniu różnych nowych danych, pochodzących po części ze źródeł internetowych (zob. ramka 8).

Podobnie udoskonalono wskaźniki napięć na rynkach finansowych, w celu cotygodniowej oceny fragmentacji finansowej w strefie euro. Wskaźniki te pokazują, że pandemia COVID‑19 początkowo doprowadziła do poważnej fragmentacji sektora finansowego, zbliżonej do poziomów notowanych w okresie globalnego kryzysu finansowego w 2008 oraz kryzysu długu publicznego w strefie euro w 2012^[59]. Jednak dzięki szybkiej reakcji polityki gospodarczej oraz odporności uzyskanej dzięki mechanizmom stabilizacji finansowej fragmentacja sektora finansowego strefy euro wróciła w połowie września 2020 do poziomów zbliżonych do tych obserwowanych przed kryzysem.

Kolejnym źródłem informacji było Consumer Expectations Survey (CES), nowe ankietowe badanie internetowe zainicjowane w roku 2020, które wciąż znajduje się na etapie pilotażowym. Badanie to regularnie dostarcza informacji na temat nastrojów i oczekiwań, konsumpcji oraz planów oszczędnościowych gospodarstw domowych oraz warunków na rynku pracy. Informacje te charakteryzuje wysoka terminowość i jednolitość w różnych państwach strefy euro, w szczególności w czterech największych gospodarkach^[60].

Nowe badanie okazało się bardzo przydatne w monitorowaniu sektora gospodarstw domowych w momencie wybuchu pandemii. Jedno z pytań dotyczyło skali konsekwencji finansowych pandemii. Odpowiedzi świadczą o zróżnicowaniu obaw gospodarstw domowych w różnych krajach (zob. wykres 24). Na przykład gospodarstwa domowe w Hiszpanii, oraz w mniejszym stopniu we Włoszech, donosiły o poważniejszych konsekwencjach finansowych niż gospodarstwa domowe w Niemczech i Holandii.

Ponadto badanie sugeruje, że gospodarstwa domowe, które są młode, osiągają niskie dochody, mają pracę tymczasową lub ograniczony dostęp do kredytu, są bardziej narażone na wstrząs wywołany pandemią COVID‑19. Gospodarstwa domowe, które borykają się z poważniejszymi problemami finansowymi, w stosunkowo większym stopniu ograniczają wydatki. Wydają również mniej na poczet przyszłych transferów, które mogą otrzymać w ramach rządowych programów wsparcia. Wyniki te mogą sugerować, że bardziej ukierunkowane i konkretne programy polityki fiskalnej mogą odegrać ważną rolę w stabilizowaniu warunków makroekonomicznych podczas pandemii.

8.2 Sieci badawcze

Stałe sieci badawcze w dalszym ciągu koordynowały prace badawcze w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) oraz utrzymywały relacje z naukowcami działającymi w środowiskach akademickich. Zwłaszcza 3 zespoły badawcze ESBC, zajmujące się polityką pieniężną, stabilnością finansową i kwestiami strukturalnymi gospodarek strefy euro zorganizowały warsztaty poświęcone najbardziej naglącym problemom w tych obszarach. W przyszłości zespoły badawcze planują priorytetowo traktować badania poświęcone wyzwaniom wynikającym ze słabego wzrostu gospodarczego, niskiej inflacji, zmiany klimatu i innowacji w dziedzinie technologii finansowych.

W roku 2020 grupa zadaniowa ds. polityki pieniężnej, regulacji makroostrożnościowych i stabilności finansowej zrealizowała liczne projekty dotyczące skutków polityki makroostrożnościowej. Jednym z kierunków badań była analiza wpływu środków makroostrożnościowych adresowanych do kredytobiorców na nierówności^[61]. Chociaż takie środki mogą potencjalnie zwiększyć nierówności, utrudniając zaciąganie kredytów osobom o niskich dochodach, mogą one również zmniejszać te nierówności w czasach kryzysu, łagodząc wpływ kryzysu na grupy znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji. Kolejna grupa projektów miała na celu zbadanie, w jaki sposób polityka makroostrożnościowa, poprzez jej oddziaływanie na stabilność finansową i stopę procentową równowagi, wpływa na transmisję polityki pieniężnej oraz w jaki sposób polityka pieniężna, poprzez wpływ na podejmowanie ryzyka przez pośredników finansowych, oddziałuje na potrzebę prowadzenia polityki makroostrożnościowej. Trzeci kierunek badań dotyczył korzyści wynikających z koordynacji polityki pieniężnej i makroostrożnościowej.

Sieć badawcza PRISMA (sieć badawcza analizy mikrodanych dotyczących ustalania cen) bada zachowania poszczególnych firm i sektora handlu detalicznego w zakresie ustalania cen przy użyciu zestawów mikrodanych kształtowania cen. W roku 2020 grupa badała częstotliwość zmian poszczególnych cen w celu lepszego zrozumienia procesów inflacyjnych, aktualizując dane dostarczone przez sieć badawczą ds. badań nad uporczywością inflacji (IPN – Inflation Persistence Network) na początku XXI wieku. Analizowano również dane będące podstawą obliczeń oficjalnych wskaźników cen konsumpcyjnych.

Sieć ds. finansów i konsumpcji gospodarstw domowych opublikowała wyniki trzeciej (2017) rundy badania dotyczącego finansów i konsumpcji gospodarstw domowych (Household Finance and Consumption Survey, HFCS) w marcu 2020. Podczas gdy mediana majątku netto gospodarstw domowych strefy euro pozostawała zasadniczo stabilna w latach 2014−2017, gospodarstwa domowe odnotowały ogólne zwiększenie poziomu dochodów, ze wzrostem mediany dochodów o 4,1%. Ponadto koncentracja majątku netto w rękach najbogatszych gospodarstw domowych w strefie euro pozostała w tym okresie niezmieniona, a najbardziej zadłużone gospodarstwa domowe w strefie euro mogły zaobserwować złagodzenie presji finansowej. Zgromadzone dane przyczynią się również do zrozumienia zróżnicowania transmisji polityki pieniężnej i problemów finansowych gospodarstw domowych.

ESBC utrzymuje również relacje z niezależnymi sieciami badawczymi, takimi jak sieć badawcza ds. badań nad konkurencyjnością (CompNet) – centrum badań i analizy polityki w zakresie konkurencyjności i produktywności. W roku 2020 CompNet zorganizował dwie wirtualne konferencje, odpowiednio z centralnym bankiem Słowenii i EBC. Pierwsza konferencja poświęcona była zrównoważonemu rozwojowi, wynikom przedsiębiorstw i strategiom konkurencyjności w małych otwartych gospodarkach. Druga dotyczyła wpływu pandemii COVID‑19 na handel międzynarodowy i przepływy kapitału oraz konsekwencje tych wydarzeń dla przedsiębiorstw europejskich. CompNet opublikowała również wyniki nowych badań nad produktywnością pt. „Firm Productivity Report 2020”.

8.3 Konferencje i publikacje

W pierwszej połowie roku pandemia zakłóciła współpracę, a wiele cyklicznych konferencji zostało odwołanych lub przełożonych. Dotyczyło to m.in. forum EBC na temat bankowości centralnej, które miało odbyć się w Sintrze na przełomie czerwca i lipca, a odbyło się w formie wirtualnej w listopadzie. Działalność konferencyjną wznowiono w drugiej połowie roku w formie wirtualnej, jak w przypadku dorocznej konferencji badawczej EBC i konferencji na temat polityki pieniężnej. Obie konferencje poświęcone były możliwym strategiom działania w odpowiedzi na COVID‑19. Ponadto zaprezentowano na nich innowacyjne badania związane z transmisją polityki pieniężnej i strukturami rynków finansowych.

W ramach serii „ECB Working Paper Series” w roku 2020 opublikowano w sumie 161 artykułów. Ponadto w ramach serii publikacji EBC „Occasional Paper Series”, „Statistics Paper Series” i „Discussion Paper Series” przedstawiono wyniki wielu badań, koncentrujących się na kwestiach strategii i metodologii. Liczne badania EBC zaowocowały również publikacją artykułów w czasopismach akademickich, a część materiałów przeznaczono dla szerszego grona odbiorców, w tym 13 artykułów opublikowanych w „Research Bulletin” EBC.

9 Działania i obowiązki prawne

Niniejszy rozdział przedstawia orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawach związanych z EBC, informacje na temat opinii EBC oraz przypadków nieprzestrzegania obowiązku konsultowania z EBC projektów aktów prawnych z zakresu jego kompetencji, a także omawia monitorowanie przez EBC przestrzegania zakazu finansowania ze środków banku centralnego i zakazu uprzywilejowanego dostępu.

9.1 Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące EBC

19 grudnia 2019 i 21 października 2020 TSUE wydał w wyniku apelacji 2 wyroki dotyczące poufności wyników obrad Rady Prezesów (odpowiednio, sprawa C‑442/18 P i C‑396/19 P). Sprawy te zostały zainicjowane przez 2 wnioski o publiczny dostęp do decyzji Rady Prezesów o zawieszeniu dostępu instytucji kredytowej (Banco Espírito Santo) do instrumentów kredytowych polityki pieniężnej. EBC odmówił dostępu do części protokołu Rady Prezesów, w której zapisano kwotę kredytu udzielonego Banco Espírito Santo za pośrednictwem operacji polityki pieniężnej, m.in. na podstawie art. 10 ust. 4 Statutu ESBC i EBC oraz art. 4 ust. 1 lit. a) tiret pierwsze decyzji EBC/2004/3. W wyniku apelacji TSUE zaakceptował argumenty EBC i uchylił zakwestionowaną część wyroków Sądu Unii Europejskiej. Oba wyroki ustanowiły ważne precedensy w zakresie publicznego dostępu do wyników obrad Rady Prezesów. Według TSUE, wyniki obrad, podobnie jak same obrady, są poufne i pozostają poufne, o ile Rada Prezesów nie zdecyduje o podaniu całości lub części tych wyników do wiadomości publicznej. Ujawnienie wyników jej obrad jest „wyłączną kompetencją przyznaną Radzie Prezesów”. Uzasadnienie EBC dla odmowy ujawnienia dokumentów zawierających wyniki postępowania, powołujące się na to, że wnioskowany dokument stanowi część protokołu, jest wystarczające. Odmowa ujawnienia wyniku obrad nie podlega dodatkowemu warunkowi udowodnienia przez EBC, w jaki sposób ujawnienie to „naruszyłoby ochronę interesu publicznego”.

8 lipca 2020 Sąd UE wydał swoje pierwsze 4 wyroki w sprawie decyzji EBC dotyczących sankcji. W sprawie T‑203/18 (VQ przeciwko EBC) Sąd odrzucił wszystkie zarzuty przedstawione przez stronę skarżącą. W szczególności orzekł, że EBC nie naruszył zasady proporcjonalności poprzez nałożenie sankcji i opublikowanie informacji o karze. Sąd ponadto wyjaśnił, że ramy prawne ustanawiają zasadę publikacji decyzji o sankcjach bez zachowania anonimowości również przed upływem czasu na wniesienie skargi o stwierdzenie nieważności. W 3 pozostałych sprawach (T‑576/18, T‑577/18 i T‑578/18) Sąd stwierdził częściową nieważność 3 decyzji EBC o nałożeniu sankcji na Crédit Agricole S.A. i 2 z jej jednostek zależnych. Sąd stwierdził, że skarżący naruszyli art. 26 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 575/2013, który należy interpretować jako wymagający od instytucji kredytowej uzyskania zezwolenia właściwych organów przed zaklasyfikowaniem jej instrumentów kapitałowych do instrumentów w kapitale podstawowym Tier I. Niemniej Sąd unieważnił sankcje na podstawie tego, że kwestionowane decyzje nie przedstawiały wystarczająco szczegółowo metody, którą EBC zastosował, żeby ustalić wysokość nałożonych kar. Skarżący wnieśli odwołanie od tych orzeczeń do TSUE (sprawy C‑456/20 P, C‑457/20 P i C‑458/20 P).

17 grudnia 2020 TSUE oddalił w całości odwołanie wniesione przez Fabio De Masi i Yanisa Varoufakisa od wyroku Sądu (C‑342/19 P). Ten ostatni wyrok z 12 marca 2019 potwierdził, że EBC był uprawniony do oparcia swojej decyzji o nieprzyznaniu publicznego dostępu do zewnętrznej opinii prawnej uzyskanej w 2015 w drodze wyjątku dotyczącego „przestrzeni do rozważań”, zgodnie z art. 4 ust. 3 akapit pierwszy decyzji EBC/2004/3 (2004/258/WE). TSUE orzekł, że wyjątek dotyczący „przestrzeni do rozważań” nie ogranicza się do dokumentów dotyczących określonego procesu decyzyjnego, lecz powiązał go z zasadą niezależności banku centralnego określoną w art. 130 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Sąd przypomniał, że EBC musi być zdolny do skutecznego realizowania celów określonych w jego zadaniach poprzez niezależne wykonywanie określonych uprawnień nadanych mu w tym celu przez Traktat i Statut ESBC. Ponadto potwierdził, że jeden dokument może być objęty kilkoma wyjątkami określonymi w decyzji EBC/2004/3 oraz że wyjątek dotyczący doradztwa prawnego zgodnie z art. 4 ust. 2 tiret drugie decyzji EBC/2004/3 nie jest specyficzną regulacją (lex specialis) w stosunku do relatywnie szerokiego wyjątku dotyczącego „przestrzeni do rozważań”. Wreszcie TSUE wyjaśnił, że wyjątek dotyczący „przestrzeni do rozważań” nie wymaga od EBC uznania, że ujawnienie omawianego dokumentu poważnie podważyłoby jego proces decyzyjny.

17 grudnia 2020 Trybunał, orzekający jako wielka izba, ogłosił w postępowaniu o uchybienie wszczętym przez Komisję Europejską (C-316/19), że dokonując jednostronnego zatrzymania dokumentów związanych z wykonywaniem zadań ESBC i Eurosystemu w pomieszczeniach banku centralnego Słowenii w lipcu 2016, Słowenia uchybiła swojemu obowiązkowi poszanowania nietykalności archiwów Unii Europejskiej na podstawie art. 2 i 22 protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów Unii. Z uwagi na wysoce zintegrowany system, w którym działał EBC, Trybunał uznał, że w zakres archiwów EBC wchodzą wszystkie dokumenty sporządzane, rozpatrywane i przekazywane przez EBC lub krajowe banki centralne (KBC) w związku z wykonywaniem zadań ESBC lub Eurosystemu bez względu na to, czy są one w posiadaniu EBC, czy KBC. Z tego względu władze krajowe nie mogą, bez uprzedniego uzgodnienia z EBC, zatrzymywać takich dokumentów w pomieszczeniach KBC. Ponadto Trybunał ogłosił, że nie podejmując właściwej współpracy z EBC w celu usunięcia niezgodnych z prawem skutków tego uchybienia, Słowenia nie wypełniła również obowiązku lojalnej współpracy.

9.2 Opinie EBC i przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii

Artykuły 127 ust. 4 i 282 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stawiają wymóg zasięgania opinii EBC w sprawie każdego projektowanego aktu UE lub projektu regulacji krajowych w dziedzinach podlegających jego kompetencji. Wszystkie wydane przez EBC opinie są publikowane na stronie internetowej EUR-Lex. Opinie EBC w sprawie projektów unijnych aktów prawnych są również ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. W 2020 Europejski Bank Centralny wydał 6 opinii na temat projektów unijnych aktów prawnych i 31 opinii w sprawie projektów regulacji krajowych wchodzących w zakres jego kompetencji.

Odnotowano 5 przypadków nieprzestrzegania obowiązku zasięgania opinii EBC na temat projektów aktów prawnych^[63], z których 4 dotyczyły prawa krajowego, a 1 prawa unijnego. Cztery przypadki uznaje się za oczywiste i ważne. Dwa z tych przypadków dotyczą słoweńskich aktów prawnych dotyczących odroczonych spłat kredytów oraz działań płynnościowych na rzecz wyjścia gospodarki słoweńskiej z pandemii COVID‑19. Przypadki te uznano za oczywiste i ważne ze względu na ich potencjalny wpływ na KBC, na pozycję kapitałową i poziom płynności słoweńskich instytucji kredytowych, na operacje polityki pieniężnej Eurosystemu oraz na przestrzeganie zakazu finansowania ze środków banku centralnego na podstawie art. 123 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Kolejny przypadek dotyczył włoskiego projektu aktu prawnego dotyczącego mechanizmu refundacji za zakupy dokonane za pomocą elektronicznych środków płatniczych oraz został uznany za oczywisty i ważny ze względu na jego wpływ na środki płatnicze, a zwłaszcza gotówkę. Przypadek prawa unijnego dotyczył rozporządzenia w sprawie ustanowienia europejskiego instrumentu tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE), jaka wystąpiła w związku z pandemią COVID‑19 oraz został uznany za oczywisty i ważny ze względu na jego potencjalny wpływ na EBC i KBC w związku z zarządzaniem kredytami SURE. EBC jest całkowicie świadomy trybu pilnej konieczności, jakiego wymagało przeprowadzenie procesu legislacyjnego w 2 przypadkach słoweńskich i w przypadku unijnego instrumentu SURE ze względu na sytuację nadzwyczajną wynikającą z pandemii, w tym w przypadku SURE ze względu na potrzebę szybkiego wdrożenia instrumentu SURE będącego jednym z 3 krótkoterminowych zabezpieczeń uzgodnionych przez Eurogrupę.

EBC wydał opinie na temat projektów dotyczących zmian w ramach ostrożnościowych i sekurytyzacyjnych w reakcji na pandemię COVID‑19 oraz przygotowaną z własnej inicjatywy opinię dotyczącą zarządzania przez EBC i KBC kredytami w ramach SURE. EBC wydał opinię o projekcie unijnym dotyczącym wyłączenia pewnych benchmarków walut państw trzecich i wyznaczenia benchmarków zastępczych dla niektórych likwidowanych benchmarków. Ponadto wydał opinie o projekcie unijnym dotyczącym kwestii kursów wymiany franka CFA i franka komoryjskiego oraz mianowania nowego członka Zarządu EBC.

EBC wydał opinie na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących krajowych banków centralnych, m.in. na temat: proponowanej kompleksowej reformy banku centralnego Szwecji; instytucjonalnej i finansowej niezależności banku centralnego Chorwacji; zmian w kryteriach mianowania Prezesa i członków Zarządu banku centralnego Portugalii oraz procedury mianowania członków organów decyzyjnych banku centralnego Holandii; reform Rady Nadzorczej banku centralnego Estonii i Rady Ogólnej banku centralnego Szwecji; bliskiej współpracy między EBC oraz, odpowiednio, bankiem centralnym Chorwacji i bankiem centralnym Bułgarii w ramach Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego; roli banku centralnego Estonii w sytuacjach obronnych i wyłączenia członków Rady banku centralnego Łotwy z poboru do wojska; roli banku centralnego Chorwacji w obliczaniu krajowej stopy referencyjnej średniego kosztu finansowania chorwackiego sektora bankowego; roli banku centralnego Irlandii jako podmiotu prowadzącego rejestry beneficjentów rzeczywistych dla pewnych podmiotów finansowych; roli banku centralnego Hiszpanii w nadzorowaniu przestrzegania wymagań rejestracyjnych dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu przez dostawców usług walut wirtualnych; roli banku centralnego Grecji w zapewnianiu przestrzegania określonych wymagań wynikających z jednolitego obszaru płatności w euro (SEPA); roli banku centralnego Holandii w Komitecie Stabilności Finansowej Holandii; zapewnienia awaryjnego wsparcia płynnościowego dla podmiotów niebankowych przez bank centralny Litwy; przekazania krótkoterminowych środków finansowych przez bank centralny Rumunii do Bankowego Funduszu Gwarancyjnego Depozytów; zbierania i udostępniania danych przez bank centralny Danii; uprawnienia syndyków masy upadłościowej i likwidatorów instytucji kredytowych do posiadania środków na kontach w banku centralnym Łotwy; oraz finansowania przez bank centralny Grecji, bank centralny Włoch, bank centralny Malty i bank centralny Austrii zobowiązań odpowiednich państw członkowskich wobec Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

EBC wydał opinie na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących nadzoru makroostrożnościowego instytucji kredytowych, m.in. jedną opinię na temat bliskiej współpracy między EBC a bankiem centralnym Chorwacji w ramach Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego; 2 opinie na temat bliskiej współpracy z bankiem centralnym Bułgarii; oraz opinię na temat wymogów kapitałowych wobec certyfikatów udziałowych wystawionych przez instytucję kredytową w Luksemburgu.

EBC wydał opinie na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących sposobów płatności, m.in na temat limitów gotówkowych płatności pocztowych w Belgii; na temat zapewnienia minimalnego poziomu obsługi gotówkowej na Węgrzech i w Szwecji; oraz na temat limitów płatności gotówkowych dla specjalistów w Danii.

EBC wydał opinie na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących regulacji systemu bankowego i finansowego oraz stabilności finansowej, m.in. na temat: wsparcia przez państwo systemu gwarancji depozytów w Luksemburgu; zniesienia specjalnej opłaty od wybranych instytucji finansowych na Słowacji; identyfikacji i raportowania przez instytucje finansowe przydziału kwot zdeponowanych na rachunkach oszczędnościowych w Belgii; oraz działań ograniczających ryzyko makroostrożnościowe dotyczące kredytów mieszkaniowych w Niemczech.

EBC wydał opinię na temat projektu bułgarskiego aktu prawnego dotyczącego oficjalnego kursu wymiany lewa bułgarskiego w ramach mechanizmu kursowego II (ERM II).

EBC wydał opinię na temat projektów austriackich aktów prawnych dotyczących sprawozdań statystycznych z bilansu płatniczego.

9.3 Przestrzeganie zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu

Zgodnie z art. 271 lit. d Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zadanie monitorowania krajowych banków centralnych państw członkowskich UE w zakresie przestrzegania zakazów określonych w artykułach 123 i 124 Traktatu oraz w rozporządzeniach Rady (WE) nr 3603/93 i 3604/93 powierzono Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Artykuł 123 zabrania EBC i krajowym bankom centralnym udzielania kredytów w rachunku bieżącym i wszelkich innych rodzajów kredytu instytucjom rządowym bądź instytucjom i organom UE, a także nabywania na rynku pierwotnym instrumentów dłużnych emitowanych przez te instytucje. Artykuł 124 zakazuje podejmowania jakichkolwiek działań, które nie wynikają z przesłanek ostrożnościowych, a które umożliwiałyby instytucjom rządowym oraz instytucjom i organom UE uprzywilejowany dostęp do instytucji finansowych. Komisja Europejska, równolegle z Radą Prezesów EBC, monitoruje przestrzeganie powyższych postanowień przez państwa członkowskie UE.

Europejski Bank Centralny monitoruje także dokonywane przez banki centralne państw UE na rynku wtórnym zakupy instrumentów dłużnych emitowanych przez krajowy sektor publiczny, sektor publiczny innych państw członkowskich UE oraz instytucje i organy UE. Zgodnie z preambułą rozporządzenia Rady (WE) nr 3603/93 nabycie instrumentów dłużnych sektora publicznego na rynku wtórnym nie może być wykorzystane do obejścia art. 123 Traktatu. Transakcje te nie powinny stać się formą pośredniego finansowania sektora publicznego.

Monitorowanie prowadzone przez EBC w roku 2020 potwierdziło, że artykuły 123 i 124 Traktatu były na ogół respektowane.

Monitorowanie wykazało, że w 2020 większość KBC stosowała zasady oprocentowania depozytów sektora publicznego, które były w pełni zgodne z limitami oprocentowania. Jednak kilka KBC powinno dopilnować, aby stopa oprocentowania depozytów sektora publicznego nie przewyższyła tych limitów.

Europejski Bank Centralny będzie kontynuował monitorowanie zaangażowania banku centralnego Węgier w Giełdę Papierów Wartościowych w Budapeszcie, gdyż zakup większościowego pakietu udziałów w tej giełdzie przez bank centralny Węgier w listopadzie 2015 wciąż może budzić obawy co do finansowania ze środków banku centralnego.

Redukcja przez bank centralny Irlandii aktywów związanych z Irish Bank Resolution Corporation w ciągu 2020 roku poprzez sprzedaż długoterminowych obligacji o zmiennym oprocentowaniu jest znaczącym krokiem w kierunku koniecznego całkowitego zbycia tych aktywów. Dalsza sprzedaż prowadzona w odpowiednim tempie zmniejszyłaby ponadto utrzymujące się poważne obawy związane z finansowaniem ze środków banku centralnego.

10 EBC w kontekście unijnym i międzynarodowym

W 2020 EBC utrzymywał ścisłą współpracę z partnerami europejskimi i międzynarodowymi. Szczególną uwagę zwrócono na komunikację w kontekście odpowiedzialności przed Parlamentem Europejskim celem wyjaśnienia bezprecedensowych środków podjętych w związku z pandemią COVID‑19. EBC konstruktywnie angażował się w dialog w ramach grupy G20 i aktywnie uczestniczył w dyskusjach w Międzynarodowym Funduszu Walutowym (MFW), w szczególności na temat skutków pandemii. Kontynuował również współpracę z bankami centralnymi gospodarek rynków wschodzących.

10.1 Odpowiedzialność EBC

W czasie pandemii COVID‑19 EBC był w stanie podjąć zdecydowane działania strategiczne, między innymi dzięki temu, że mógł działać w pełni niezależnie. Niezależność ta została przyznana EBC w drodze demokratycznego procesu i umożliwia mu wykonywanie jego zadań bez krótkoterminowych nacisków politycznych^[64]. Niezależność zależy z kolei od skutecznych mechanizmów odpowiedzialności, które zapewniają, że EBC wypełnia swój mandat. EBC nieustannie dąży do zapewnienia skutecznych praktyk w zakresie odpowiedzialności oraz wyjaśniania swoich działań obywatelom w całej Europie i ich przedstawicielom w Parlamencie Europejskim. Praktyki te wykroczyły zatem poza wymogi określone w art. 284 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Uzupełnieniem tych działań jest kontrola sądowa przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Kiedy w momencie wybuchu pandemii EBC podjął bezprecedensowe działania, prezes EBC przeprowadziła doraźną wymianę poglądów z przedstawicielami Komisji Gospodarczej i Monetarnej Parlamentu Europejskiego (ECON). Były to działania dodatkowe w stosunku do regularnych wysłuchań przed tą samą komisją, które odbyły się w 2020, podczas których prezes omówiła również w jasny sposób kluczowe kryteria zapewniające skuteczne praktyki w zakresie odpowiedzialności. EBC i Parlament Europejski uzgodnili, że będą ściślej współpracować w kontekście przeglądu strategii EBC.

Prezes EBC uczestniczyła również w debacie plenarnej na temat Raportu rocznego EBC za rok 2018 w lutym 2020, a wiceprezes przedstawił ECON Raport roczny EBC za rok 2019 w maju 2020. W związku z tym wydarzeniem EBC opublikował swoją odpowiedź na uwagi Parlamentu Europejskiego przedstawione w rezolucji w sprawie Raportu rocznego EBC za rok 2018. Poza regularnymi posiedzeniami, w lutym 2020 członek Zarządu EBC Fabio Panetta wziął udział w Europejskim Tygodniu Parlamentarnym, aby przedyskutować pogłębianie i poszerzanie Unii Gospodarczej i Walutowej oraz w wymianie poglądów z ECON na temat międzynarodowej roli euro w lipcu 2020 i na temat cyfrowego euro w październiku 2020. W 2020 EBC odpowiedział także na 48 pisemnych pytań od posłów do Parlamentu Europejskiego, co stanowi znaczący wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim.

Najnowsze badania Eurobarometru wskazują, że 75% respondentów ze strefy euro popiera euro, a 40% ma zaufanie do EBC^[65]. Wyniki te pokazują, że zaufanie do EBC jest nadal wrażliwe na wyniki gospodarcze – w tym potencjalnie wyniki pozostające poza jego kontrolą – a także na potrzebę dalszego angażowania się EBC w konstruktywny dialog z Parlamentem Europejskim i obywatelami w celu wyjaśnienia swoich decyzji i wysłuchania ich obaw.

10.2 Współpraca międzynarodowa

G20

Wraz z nadejściem pandemii COVID‑19, grupa G20 zatwierdziła kompleksowy Plan działań koncentrujący się na polityce kryzysowej mającej na celu złagodzenie gospodarczych skutków kryzysu, ochronę światowego systemu finansowego i wsparcie biednych gospodarek. Wraz z Klubem Paryskim uzgodniła również tymczasową inicjatywę na rzecz zawieszenia obsługi długu (ang. Debt Service Suspension Initiative (DSSI)) dla najbiedniejszych krajów oraz zatwierdziła wspólne ramy regulowania długu po inicjatywie DSSI (ang. Common Framework for Debt Treatments beyond the DSSI). Zintensyfikowano również prace w dziedzinie infrastruktury i włączenia finansowego w związku z nowymi wyzwaniami, jakie przyniósł kryzys. W odniesieniu do kwestii związanych z sektorem finansowym i we współpracy z Radą Stabilności Finansowej grupa G20 opracowała raport na temat wpływu procykliczności agencji ratingowych na stabilność finansową, a także mapę drogową na rzecz usprawnienia globalnych rozwiązań w zakresie płatności transgranicznych. Grupa G20 przeprowadziła również dyskusje na temat globalnych stablecoinów, nad którymi dalsze prace przewidziano w 2021. Rozmowy na temat podatku cyfrowego będą kontynuowane w roku 2021.

Zagadnienia polityki pieniężnej związane z MFW oraz międzynarodową architekturą finansową

EBC nadal odgrywał aktywną rolę w dyskusjach dotyczących międzynarodowego systemu monetarnego i finansowego toczących się w MFW i na innych forach, wnosząc własną perspektywę do wspólnego stanowiska zajmowanego przez Unię Europejską lub kraje strefy euro. Dyskusje te koncentrowały się w dużej mierze na skutkach pandemii COVID‑19.

MFW odegrał kluczową rolę w reakcji społeczności międzynarodowej na kryzys, zwłaszcza jeśli chodzi o analizę sytuacji gospodarczej i finansowej. Bezzwłocznie zastosował również różne środki, w tym zapewnienie finansowania kryzysowego bezprecedensowej liczbie krajów, przyznanie nowych elastycznych linii kredytowych, umorzenie długów swoim najuboższym członkom oraz wprowadzenie nowego narzędzia udzielania pożyczek – krótkoterminowej linii płynnościowej. Pożyczki na czas kryzysu udzielane były w ramach istniejącej zdolności kredytowania MFW wynoszącej około 1 bln USD. Ta zdolność do udzielania pożyczek została utrzymana na najbliższe lata dzięki podwojeniu nowych porozumień pożyczkowych MFW, które weszły w życie 1 stycznia 2021 oraz nowej rundzie dwustronnych umów kredytowych. Jednakże zapotrzebowanie na środki MFW należy ściśle kontrolować. EBC opowiada się za wyposażeniem MFW, jako centrum globalnej sieci bezpieczeństwa finansowego, w odpowiednie zasoby.

W związku z wpływem pandemii na sytuację zadłużenia w wielu krajach, MFW znacznie zintensyfikował swój program prac związanych z zadłużeniem. Zainicjował dyskusję na temat poprawy międzynarodowej struktury rozwiązywania kryzysów zadłużenia i ogłosił plany dalszego przeglądu własnej polityki w zakresie długu państwowego. MFW kontynuował również przeprowadzany co 5 lat kompleksowy przegląd nadzoru – proces, który określi priorytety nadzoru na lata 2020−25 oraz przegląd Programu oceny sektora finansowego (ang. Financial Sector Assessment Program (FSAP)). Odnośnie do tego drugiego, raport Komitetu ds. Stosunków Międzynarodowych Europejskiego Systemu Banków Centralnych przyczynił się do międzynarodowej debaty i przedstawił zalecenia mające na celu zwiększenie atrakcyjności działań FSAP.

Międzynarodowa współpraca banków centralnych z krajami wschodzących gospodarek rynkowych

Pomimo bezprecedensowej sytuacji, EBC kontynuował współpracę z bankami centralnymi spoza UE, w szczególności poprzez istniejące dwustronne porozumienia z kluczowymi bankami centralnymi Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej oraz poprzez zorganizowaną współpracę z regionalnymi organizacjami banków centralnych i MFW. Współpraca ta odzwierciedla globalne zainteresowanie politykami, opiniami, ramami analitycznymi i procesami roboczymi EBC. Dyskusje zarówno na szczeblu personelu, jaki i na poziomie decydentów, dotyczyły podstawowych zadań EBC, a także kwestii technicznych i zarządzania. Szczególnie dużym zainteresowaniem cieszyły się tematy związane z COVID‑19, zmianami klimatu i cyfryzacją z perspektywy bankowości centralnej. Ponadto EBC nadal przyczyniał się do procesu rozszerzenia UE, jako instytucja unijna, poprzez ukierunkowane dyskusje z bankami centralnymi w krajach regionu Bałkanów Zachodnich, które mają perspektywę przystąpienia do UE.

11 Wzmocnienie komunikacji i kontaktów zewnętrznych

Wśród wielu skutków pandemii koronawirusa jednym z najbardziej wszechobecnych był bezprecedensowy poziom niepewności, nie tylko dla gospodarki i społeczeństwa jako całości, ale także dla każdego człowieka, powodując niepokój i często dezorientację. W takich okolicznościach wiarygodna, oparta na faktach, szybka i jasna komunikacja ze strony władz publicznych ma zasadnicze znaczenie dla dostarczania istotnych informacji i wzbudzania zaufania. W związku z tym, w roku 2020 EBC dostosował i zintensyfikował komunikację oraz kontakty zewnętrzne. Przekazywał rynkom i szerokiej opinii publicznej bezzwłoczne i łatwo dostępne informacje na temat swojej oceny perspektyw gospodarczych i uzgodnionych środków polityki pieniężnej. Co najważniejsze, EBC dołożył starań, by wyjaśnić powody swoich działań, ich zamierzony wpływ oraz konkretne korzyści dla obywateli, przedsiębiorstw, banków i rządów w strefie euro.

11.1 Komunikacja w warunkach pandemii

Pandemia zmusiła EBC do dostosowania się do nowych sposobów docierania do różnych grup odbiorców. Dzięki innowacyjnym formom przekazu EBC nadal silnie koncentrował się na komunikacji i dobrze informował swoich odbiorców. EBC zadbał o to, aby szczegóły techniczne jego działań były dobrze rozumiane przez rynki finansowe i ekspertów, a na wszelkie pytania udzielał szybkich odpowiedzi. Łatwo dostępne informacje na temat działań EBC zostały opublikowane na specjalnej stronie internetowej „corona hub”.

Jednym z głównych elementów nowego podejścia do komunikacji było przejście od spotkań osobistych do wydarzeń, seminariów i rozmów online. Z uwagi na to, że na początku pandemii członkowie Zarządu wygłaszali mniej przemówień i udzielali mniej wywiadów, EBC rozszerzył swój zestaw narzędzi komunikacyjnych, wprowadzając blog EBC. Blog zawiera spostrzeżenia dotyczące ostatnich decyzji w zakresie polityki pieniężnej i tendencji związanych z gospodarką strefy euro i poza nią. Autorami wszystkich artykułów są decydenci EBC. W 2020 opublikowano 19 wpisów na blogu, z których wiele dotyczyło reakcji EBC na kryzys. Podcast EBC, wprowadzony w 2019, jest kolejnym ważnym kanałem wykorzystywanym w celu dotarcia do szerszej publiczności. W 2020 zaproponowano 9 odcinków, których tematyka obejmowała wpływ pandemii na EBC, jego politykę i działania, rolę banków centralnych w walce ze zmianą klimatu oraz możliwość wprowadzenia cyfrowego euro.

Forum EBC na temat bankowości centralnej zorganizowane w 2020, poświęcone roli „banków centralnych w zmieniającym się świecie”, również przeniosło się do internetu. Nowy format obejmujący studio, elementy interaktywne i transmisję na żywo, przyciągnął więcej widzów i doprowadził do zwiększonego zaangażowania na kanałach mediów społecznościowych, przy czym szczególnym zainteresowaniem cieszyło się wystąpienie prezes EBC na temat polityki pieniężnej w sytuacji zagrożenia pandemią. Podobnie jak w latach poprzednich, konkurs dla młodych ekonomistów poszerzył dostęp do Forum i zwiększył zainteresowanie młodszych odbiorców.

Centrum dla zwiedzających EBC, które zwykle jest często odwiedzane przez uczniów i studentów, którzy chcą dowiedzieć się więcej o EBC i jego polityce, musiało zawiesić wizyty osobiste. W międzyczasie EBC udostępnił Centrum dla zwiedzających w internecie, oferując wirtualną wycieczkę. Wycieczka z wykorzystaniem okularów VR umożliwia jeszcze bardziej wyjątkowe i głębsze doświadczanie wirtualnego świata.

Kanały cyfrowe odegrały kluczową rolę w komunikacji podczas pandemii. Rozszerzenie oferty internetowej EBC, a także znaczna intensyfikacja działań na profilach społecznościowych EBC, prezes i innych członków Zarządu przyczyniły się do zwiększenia zasięgu EBC i podtrzymania większego zaangażowania obserwujących w sieci, których liczba interakcji z mediami społecznościowymi wyniosła 2,8 miliona. Specjalne formaty internetowe, takie jak dialog podczas Europejskiego Spotkania Młodzieży (European Youth Event), okazały się atrakcyjne w szczególności dla młodszych odbiorców. Podczas tego wydarzenia w maju 2020 zorganizowanego wspólnie z Parlamentem Europejskim, Prezes Christine Lagarde odpowiadała na pytania młodych Europejczyków dotyczące ich obaw związanych z karierą zawodową, przyszłością Europy, cyfryzacją i zmianą klimatu. Podobnie wysiłki EBC zmierzające do nawiązania współpracy z doświadczonymi organizacjami zewnętrznymi lub liderami opinii, takimi jak Finanzfluss, kanał na YouTube poświęcony wiedzy finansowej, pomogły EBC jeszcze bardziej zaangażować się w kontakty z młodszymi odbiorcami i zająć się ich problemami.

11.2 Komunikacja jako proces dwukierunkowy: EBC słucha

W ramach przeglądu swojej strategii EBC ocenia również swoje praktyki w zakresie komunikacji. Cele, strategia i decyzje EBC w zakresie polityki pieniężnej muszą być szeroko rozumiane i popierane przez zainteresowane strony. Z tego względu EBC postanowił dotrzeć nie tylko do ekspertów technicznych i analityków, ale także do szerszej publiczności. Zobowiązał się do wsłuchiwania się w oczekiwania obywateli Europy, aby lepiej zrozumieć ich problemy i potrzeby ekonomiczne oraz to, w jaki sposób EBC może na nie odpowiedzieć.

Gospodarzami pierwszego w historii wydarzenia EBC słucha w październiku 2020 byli prezes Christine Lagarde i główny ekonomista Philip R. Lane. To wirtualne wydarzenie zgromadziło 22 przedstawicieli z 18 organizacji społeczeństwa obywatelskiego, działających w 9 różnych sektorach, w tym w dziedzinie ochrony środowiska, zrównoważonego rozwoju, opieki społecznej, biznesu, religii, kultury i przejrzystości.

Uczestnicy włączyli się do rozmowy zdalnie z miejsc w 7 różnych krajach. Wydarzenie to składało się z 2 sesji: jedna dotyczyła wpływu polityki pieniężnej i komunikacji EBC, a druga – przyszłych wyzwań globalnych. Dyskusje były otwarte i szczere.

Podobne wydarzenia zorganizowane przez krajowe banki centralne w krajach strefy euro pozwoliły na lepsze zrozumienie obaw i oczekiwań mieszkańców wszystkich zakątków strefy euro.

W celu poznania poglądów i opinii szerokiego grona zainteresowanych, EBC uruchomił również internetowy portal „EBC słucha” (ECB Listens), którego celem jest lepsze zrozumienie opinii obywateli na temat gospodarki strefy euro i ich oczekiwań wobec EBC. W 2020 za pośrednictwem portalu zgłoszono prawie 4000 uwag na temat strategii polityki pieniężnej EBC.

Uwagi i informacje uzyskane z portalu „EBC słucha”, wydarzenia „EBC słucha” oraz wydarzeń organizowanych przez krajowe banki centralne zostaną uwzględnione w rozważaniach dotyczących przeglądu strategii w 2021.

Ponadto EBC rozpoczął serię seminariów internetowych z udziałem organizacji społeczeństwa obywatelskiego, z których pierwsze odbyło się we wrześniu 2020 i dotyczyło wpływu wirusa COVID‑19 na gospodarkę strefy euro oraz reakcji strategicznej EBC.

12 Odporność organizacyjna i zarządzanie

EBC stara się inspirować, rozwijać i angażować swoich pracowników. Pomimo dodatkowych wyzwań związanych z pandemią COVID‑19, w 2020 EBC nadal przyciągał i zatrudniał utalentowanych pracowników oraz wspierał ich stały rozwój, a także osiągnął dalsze postępy w pracach nad kilkoma inicjatywami i procesami dotyczącymi ludzi. W części zatytułowanej „Poznaj naszych ludzi” pracownicy EBC dzielą się swoimi doświadczeniami związanymi ze szczególnymi okolicznościami i wyzwaniami, z którymi przyszło im się zmierzyć w roku 2020.

EBC jest w pełni zaangażowany w przestrzeganie najwyższego poziomu standardów uczciwości i zarządzania. Ustanowienie w 2020 udoskonalonych ram zgłaszania nieprawidłowości wzmacnia zaangażowanie EBC w przestrzeganie wspólnych wartości i zachęca pracowników do otwartego wypowiadania się z zachowaniem pełnej poufności.

12.1 Uwalnianie potencjału doskonałości ludzi w nadzwyczajnych okolicznościach

Pandemia COVID‑19 postawiła przed EBC nowe wyzwania. W 2020 jego głównym priorytetem było zapewnienie zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, przy jednoczesnym wspieraniu ich w zachowaniu równowagi między obowiązkami zawodowymi i osobistymi oraz umożliwieniu im wykonywania ich pracy na najwyższym poziomie.

EBC podjął różne środki ostrożności, aby chronić swoich pracowników i zapewnić dalsze wypełnianie swojego mandatu. Na początku pandemii EBC poprosił swoich pracowników o zdalne wykonywanie pracy, z wyjątkiem osób, które muszą wykonywać kluczowe zadania w budynkach EBC. Dokonano również przesunięć niektórych pracowników do obszarów o funkcjach krytycznych, które wymagały dodatkowego wsparcia.

EBC stale dostosowywał swoje środowisko pracy, zasady i strategie, aby wspierać dobre samopoczucie pracowników, sprzyjać ich rozwojowi zawodowemu i promować środowisko sprzyjające integracji, zwłaszcza w tak wyjątkowych okolicznościach jak kryzys COVID‑19. Przykłady obejmują regularną komunikację i podnoszenie świadomości w ramach organizacji, zapewnienie zwiększonego wsparcia emocjonalnego poprzez doradztwo medyczne i psychologiczne, a także elastyczne godziny pracy i wsparcie w zakresie opieki nad dziećmi. EBC przedłużył również czasowo niektóre kontrakty, których termin zbliżał się do końca. Nowi pracownicy rozpoczynający pracę w EBC byli w większości wdrażani do pracy zdalnie.

Przez cały rok 2020 EBC kontynuował wysiłki na rzecz wspierania rozwoju kariery zawodowej. W styczniu 2020 wdrożono nowe ramy kariery, które ułatwiły pracownikom zmianę ról w organizacji, zarówno horyzontalnie, jak i poprzez awans na wyższe stanowiska. EBC zapewniał także pracownikom możliwości zdalnego rozwoju zawodowego, takie jak szkolenia i kursy prowadzone za pośrednictwem łącza wideo. W celu rozwijania zdolności przywódczych, które odgrywają kluczową rolę w zarządzaniu ludźmi w EBC, zainwestowano w zdalny coaching i doradztwo dla menedżerów i koordynatorów zespołów w zakresie radzenia sobie z kryzysem COVID‑19 i kierowania zespołami wirtualnymi lub hybrydowymi (wirtualnymi i pracującymi na miejscu). Pracownikom przekazano również wskazówki i najlepsze praktyki z innych organizacji, a na wewnętrznych platformach EBC utworzono specjalne miejsce, w którym pracownicy i kadra kierownicza mogli wymieniać poglądy i zadawać pytania.

EBC pragnie być miejscem pracy sprzyjającym otwartości, szacunkowi, różnorodności i integracji społecznej, dlatego w 2020 kontynuował działania w tych obszarach. Promował zachowania integracyjne wśród pracowników, co było niezwykle istotne w środowisku pracy, które stało się w przeważającej mierze wirtualne. W zakresie równowagi płci w roku 2020 EBC przyjął nową strategię obejmującą nowe cele w zakresie równouprawnienia płci oraz zestaw środków towarzyszących, które mają wspierać różnorodność płci. Po raz pierwszy cele te obejmują zarówno decyzje o zatrudnieniu i awansie, jak i całkowity udział kobiet wśród pracowników EBC.

Pomimo pandemii COVID‑19, EBC kontynuował działania informacyjne na temat różnorodności i integracji. Przy wsparciu swoich sieci pracowniczych, EBC uczcił kilka ważnych wydarzeń w tym obszarze, takich jak Międzynarodowy Dzień Pamięci o Holokauście, Międzynarodowy Dzień Kobiet, Międzynarodowy Dzień Przeciw Homofobii, Bifobii, Interfobii i Transprofobii (IDAHOBIT), Międzynarodowy Dzień Walki z Dyskryminacją Rasową oraz Międzynarodowy Dzień Osób Niepełnosprawnych. W roku 2020 EBC przyjął także nową organizację pracowniczą pod nazwą Sieć Rodziców, której zadaniem jest zapewnienie większej świadomości organizacyjnej w zakresie tematów dotyczących rodziców oraz inspirowanie kultury organizacyjnej, polityki i usług, które najlepiej służą interesom oraz potrzebom obecnych i przyszłych rodziców.

W celu monitorowania samopoczucia pracowników i zrozumienia ich potrzeb oraz obaw w obecnym nadzwyczajnym otoczeniu, EBC postanowił przeprowadzać regularne krótkie badania nastrojów wśród pracowników, tzw. „pulse check”. Badania te będą kontynuowane przez cały czas trwania pandemii COVID‑19 i pozwolą EBC podjąć odpowiednie działania w celu wsparcia pracowników, utrzymania ich dobrego samopoczucia i zaangażowania oraz promowania kultury pracy sprzyjającej integracji społecznej.

12.2 Poznaj naszych ludzi

Massimo Antolini, doradca, Dyrekcja Generalna ds. Systemów Informatycznych

Pracuję w Sekcji Usług dla Użytkowników Końcowych, gdzie dostarczamy laptopy i telefony oraz zarządzamy nimi, a także zapewniamy komunikatory, narzędzia do współpracy i usługi wideokonferencyjne dla całego EBC, dzięki czemu pracownicy mogą pracować i pozostawać w kontakcie niezależnie od tego, gdzie się fizycznie znajdują. Pomagamy również członkom Zarządu i ich biurom w rozwiązywaniu wszelkich problemów związanych z IT.

Wraz z innymi zespołami Działu Infrastruktury i Usług Operacyjnych zapewniamy zdalny dostęp do wszystkich usług informatycznych EBC. Zdalny dostęp umożliwił pracownikom EBC przystosowanie się do pracy z domu od początku pandemii COVID‑19, zmniejszając tym samym ryzyko zarażenia w naszych placówkach. Chociaż technologia nie może całkowicie zastąpić korzyści płynących z fizycznej obecności i kontaktów osobistych, pomogła ona zapewnić ciągłość działania i podtrzymać odporność organizacyjną od początku ograniczeń związanych z koronawirusem.

Dla tych kolegów, którzy nadal pracują na miejscu, wyposażyliśmy również kilka sal konferencyjnych w ulepszony sprzęt do wideokonferencji i zawsze byliśmy do dyspozycji naszych użytkowników, zapewniając im stałe wsparcie. Starania te przyniosły już efekty: zarówno pracownicy, jak i członkowie Zarządu zdobyli nowe umiejętności i teraz z pewnością siebie korzystają z tej nowoczesnej infrastruktury podczas wirtualnych spotkań oraz różnych wydarzeń prasowych i międzyinstytucjonalnych wydarzeń wideo. Mniejsza liczba podróży pozwoliła na zorganizowanie jeszcze większej liczby wydarzeń, a EBC chyba nigdy wcześniej nie był tak przystępny i dostępny dla ogółu społeczeństwa jak w tym okresie.

Shani Kopolo, stażystka, Dyrekcja Generalna ds. Zasobów Ludzkich

Jestem świeżo upieczoną absolwentką studiów magisterskich na kierunku międzynarodowe zarządzanie zasobami ludzkimi na Uniwersytecie w Edynburgu. Pochodzę z Finlandii i Zambii, a dorastałam w Wiedniu, gdzie uczęszczałam do szkoły międzynarodowej. Mając kontakt z tak wieloma różnymi kulturami, byłam bardzo podekscytowana, że mogę dołączyć do personelu EBC. Jako stażystka w zespole Kultury Pracy w Dziale Zarządzania Talentami pracuję nad projektami związanymi m.in. z różnorodnością i integracją. Nasze inicjatywy mają na celu zapewnienie, aby EBC był miejscem pracy, w którym każdy pracownik czuje się ceniony, szanowany, uwzględniany i ma możliwość w pełni realizować się w pracy. Jest to zawsze ważny warunek, ale pandemia COVID‑19 nadała mu jeszcze większe znaczenie, czego doświadczyłam osobiście. Dołączenie do EBC w środku pandemii stanowiło pewne wyzwanie, jeśli chodzi o integrację z moim zespołem, zwracanie się o wskazówki i uczenie się, jak wszystko działa, ponieważ tradycyjne formy interakcji twarzą w twarz były po prostu niemożliwe. Jednakże możliwość prowadzenia rozmów wideo z moimi współpracownikami, zamiast wysyłania wiadomości e‑mail, była bardzo pomocna podczas wdrażania się do pracy. Mój zespół dołożył również wszelkich starań, aby mnie zaangażować, co pokazało mi, że nasza praca nad integracją w warunkach zdalnych jest niezbędna dla dobrego samopoczucia pracowników w tak wyjątkowych czasach, jak pandemia COVID‑19.

Julia Körding, główny ekspert ds. ryzyka finansowego, Dyrekcja ds. Zarządzania Ryzykiem

Dołączyłam do EBC w 2006 po zrobieniu doktoratu i po odbyciu stażu podoktorskiego z matematyki czystej, ponieważ chciałam nawiązać kontakt z realnym światem i poprawiać jakość życia ludzi. Moją codzienną motywację czerpię z celu EBC, jakim jest działanie na rzecz wszystkich mieszkańców Europy. Na początku 2020 pracowałam w Sekretariacie Dyrekcji Generalnej, gdzie koordynowałam posiedzenia Rady Prezesów oraz przygotowanie Raportu rocznego EBC za rok 2019. Kiedy potrzebne były zasoby do wsparcia reakcji EBC na pandemię COVID‑19, w kwietniu 2020 w trybie pilnym przeniosłam się do Dyrekcji ds. Zarządzania Ryzykiem. Dzięki mojemu wykształceniu matematycznemu pomagałam zespołowi w ocenie nowych źródeł oceny kredytowej i opracowywaniu odpowiednich środków ograniczających ryzyko. Celem tego działania jest umożliwienie bankom przedstawiania większej liczby kredytów jako zabezpieczenia operacji polityki pieniężnej, a tym samym zabezpieczenia finansowania gospodarki realnej. Przez wiele miesięcy spotykałam moich nowych kolegów tylko wirtualnie. Omawianie złożonych kwestii technicznych z domowego biura za pośrednictwem laptopa nie zawsze było łatwe, ale bycie częścią wspaniałego zespołu sprawiało, że było to bardzo satysfakcjonujące doświadczenie. Jestem dumna, że mogłam odegrać niewielką rolę w łagodzeniu wpływu pandemii na ludzi w całej strefie euro.

Belén Pérez Esteve, starszy ekspert ds. kontaktów zewnętrznych, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji

W celu wypełniania swojego mandatu w zakresie stabilności cen, EBC musi być zrozumiany przez uczestników rynku, ale także przez obywateli Europy. Jest to szczególnie istotne w czasach ekstremalnych okoliczności, takich jak pandemia koronawirusa. Jako członek zespołu ds. kontaktów zewnętrznych uczestniczę w wyjaśnianiu działalności EBC szerszej publiczności, organizując inicjatywy dla młodych Europejczyków. Ponieważ młodzi ludzie należą do jednej z grup najbardziej dotkniętych ekonomicznymi skutkami pandemii, w 2020 ciężko pracowaliśmy, aby zaoferować skuteczne alternatywy online dla planowanych wydarzeń fizycznych, a także innowacyjne formaty dostosowane do tej grupy odbiorców. Jednym z takich wydarzeń, które z powodu pandemii ostatecznie odbyło się wirtualnie, był internetowy dialog z Prezes Christine Lagarde podczas Europejskiego Spotkania Młodzieży, w ramach którego uczestnicy mogli bezpośrednio kierować do niej swoje pytania. Nasz zespół zorganizował również kilka wywiadów dla Finanzfluss, kanału na YouTube poświęconego wiedzy finansowej, a także kampanię w mediach społecznościowych z Europejskim Forum Młodzieży, aby głosy młodych Europejczyków zostały usłyszane podczas przeglądu strategii EBC. Nadążanie za trendami komunikacyjnymi i preferencjami odbiorców w erze cyfrowej i w czasie pandemii jest wyzwaniem, ale daje ogromną satysfakcję, gdy osiąga się cel, jakim jest zwiększenie świadomości tego, co robimy i dotarcie do nowych odbiorców.

Olivier Strube, główny ekspert ds. emisji banknotów, Dyrekcja ds. Banknotów

Odpowiadam za planowanie dostaw banknotów euro, przede wszystkim z 9 drukarni, w których są one produkowane, do 19 krajowych banków centralnych (KBC), które udostępniają je obywatelom. Miesięczny harmonogram dostaw na dany rok, dla wszystkich KBC, tworzę zazwyczaj z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem, na podstawie prognozowanego zapotrzebowania na gotówkę, za pomocą programu optymalizacyjnego służącego do efektywnego dopasowania podaży i popytu. W marcu 2020 przed pierwszą blokadą pandemiczną, wystąpił nieoczekiwanie wysoki popyt na banknoty, a następnie częściowe lub całkowite zamknięcie drukarni i centrów gotówki odpowiedzialnych za selekcję banknotów nadających się do ponownej emisji, co spowodowało niespodziewane zmniejszenie podaży banknotów. To rzadkie połączenie szoku popytowego i podażowego wymagało ode mnie całkowitego przeprojektowania harmonogramu dostaw i zainicjowania ponad 20 doraźnych transportów banknotów w całej Europie z naszych strategicznych rezerw banknotów. Musiałem ściśle monitorować zapasy i podaż banknotów oraz współpracować z KBC, aby zapewnić, że w żadnym kraju strefy euro nie wystąpią niedobory banknotów. Wewnętrznie opracowana aplikacja również pomogła nam zmierzyć się z tym wyzwaniem, ułatwiając prognozowanie różnych scenariuszy podaży/popytu. Odczułem prawdziwie europejskiego ducha, ponieważ wszystkie 19 KBC udzielało sobie wzajemnie praktycznej pomocy w tym trudnym okresie, aby zapewnić każdemu obywatelowi dostęp do gotówki w wymaganym czasie i miejscu.

Anne van der Graaf, uczestnik programu dla absolwentów, Dyrekcja Generalna ds. Operacji Rynkowych

Na drugim roku studiów, jako uczestnik programu dla absolwentów dołączyłam do Sekcji Rynków Obligacji Strefy Euro, a moim głównym zadaniem jest pomoc KBC we wdrażaniu zakupów dla sektora przedsiębiorstw w ramach programu skupu aktywów (APP) oraz programu interwencyjnego skupu w czasie pandemii (PEPP). Przyczyniam się bezpośrednio do zapewnienia, że nawet jeśli pandemia koronawirusa spowodowała ekstremalne okoliczności, przedsiębiorstwa nadal mogą znaleźć korzystne warunki finansowania. Mam to szczęście, że mogłam osobiście zdobyć doświadczenie w sali notowań w EBC. Ponieważ zwiększyły się ograniczenia dotyczące liczby osób mogących przebywać w biurze, pandemia koronawirusa znacząco zmieniła mój dzień pracy i musiałam monitorować rynki obligacji strefy euro z domu. Przytulny skądinąd pokój gościnny mojego mieszkania zamienił się w biuro, gdzie perkusja współlokatora obok mojego biurka pełni funkcję niezwykłego „mebla biurowego”.

Stefan Wredenborg, starszy kierownik zespołu i sekretarz Komitetu Stabilności Finansowej, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Makroostrożnościowej i Stabilności Finansowej

Ważną formą współpracy między EBC a krajowymi bankami centralnymi i organami nadzoru są struktury komitetowe. Jednym z nich jest Komitet Stabilności Finansowej, który w 2020 z powodu pandemii pracował intensywniej. Częściej odbywały się wirtualne spotkania w celu omówienia rozwoju sytuacji w zakresie stabilności finansowej i decyzji dotyczących polityki makroostrożnościowej. Objąłem stanowisko sekretarza komisji w 2020 i musiałem „ruszyć z kopyta” do pracy w mojej nowej roli; było to możliwe dzięki sprawnemu przekazaniu obowiązków przez mojego poprzednika, wspaniałym kolegom z zespołu sekretariatu oraz wskazówkom przewodniczącego komisji.

Był to rok pełen wyzwań, również dla członków komisji, ponieważ wszyscy musieliśmy przyzwyczaić się do nowych sposobów współpracy, jednocześnie radząc sobie ze zwiększonym obciążeniem pracą. Uważam, że udało nam się to osiągnąć dzięki duchowi współpracy, doskonałej analizie przeprowadzonej przez ekspertów z organów krajowych i EBC oraz wsparciu naszych służb informatycznych, które pomogły nam poradzić sobie z nową rzeczywistością wirtualną. Nieco paradoksalnie mam wrażenie, że jako komisja zbliżyliśmy się do siebie w tym roku, mimo że nie spotykaliśmy się fizycznie. Widok członków ze wszystkich krajów UE na spotkaniach wideo z biur domowych, a nie przy dużym stole, dał poczucie, że rzeczywiście jesteśmy razem w tym trudnym okresie. Niemniej jednak wszyscy tęskniliśmy za możliwością spotkania się osobiście od czasu do czasu i za możliwością nadrobienia zaległości w nieformalnych spotkaniach podczas przerw w obradach!

12.3 Wzmocnienie standardów etyki zawodowej i zarządzania

W celu ochrony etyki zawodowej EBC i promowania dobrego ładu korporacyjnego w 2020 wprowadzono ulepszone wewnętrzne zasady i politykę zgłaszania nieprawidłowości. Nowe ramy obejmują wewnętrzne narzędzie do prostego i bezpiecznego anonimowego zgłaszania potencjalnych naruszeń obowiązków zawodowych, niewłaściwego zachowania lub innych nieprawidłowości, a także możliwość ubiegania się przez sygnalistów i świadków o ochronę przed odwetem, zgodnie z najnowocześniejszymi standardami. Ponadto zakres tej polityki został rozszerzony na wszystkich urzędników wysokiego szczebla EBC. System informowania o nieprawidłowościach uzupełnia istniejący w EBC mechanizm zgłaszania naruszeń, który jest wykorzystywany przede wszystkim do zgłaszania na zewnątrz problemów związanych z nadzorem bankowym.

W EBC opracowano nowe inicjatywy i kampanie komunikacyjne, aby informować pracowników o zasadach i przepisach dotyczących etyki, a wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy przechodzą obowiązkowy program e‑learningowy „Być etycznym”. Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego odpowiedziało w 2020 na ponad 1900 zapytań dotyczących szerokiego zakresu tematów, przy czym liczba zapytań od pracowników bankowości centralnej i nadzoru bankowego była jednakowa. Prawie 60% zapytań dotyczyło prywatnych transakcji finansowych członków personelu, a w dalszej kolejności działalności zewnętrznej i kwestii konfliktu interesów (zob. wykres 25). Kontrole zgodności przeprowadzone przy wsparciu zewnętrznego usługodawcy potwierdziły ogólne przestrzeganie zasad dotyczących prywatnych transakcji finansowych przez pracowników EBC i członków organów EBC wysokiego szczebla.

Na poziomie Eurosystemu i jednolitego mechanizmu nadzorczego współpraca z krajowymi bankami centralnymi i właściwymi organami krajowymi była kontynuowana w ramach grupy zadaniowej najwyższych rangą osób ds. etyki i zgodności (ang. Ethics and Compliance Officers’ Task Force, ECTF) i koncentrowała się na dostosowaniu i spójności wytycznych dotyczących etyki obowiązujących w różnych instytucjach.

Na szczeblu międzynarodowym EBC został przyjęty do Sieci Etyki Organizacji Wielostronnych (ang. Ethics Network of Multilateral Organizations (ENMO)), forum stworzonego w celu wymiany informacji i doświadczeń, ułatwiania współpracy w kwestiach uczciwości będących przedmiotem wspólnego zainteresowania oraz promowania standardów praktyki. Przynależność do ENMO świadczy o zaangażowaniu EBC w problemy etyki i dobrego zarządzania.

Komitet Etyki EBC, zgodnie z jednolitym Kodeksem postępowania dla pracowników wysokiego szczebla Europejskiego Banku Centralnego, ocenił deklaracje o braku konfliktu interesów złożone przez członków Zarządu, Rady Prezesów i Rady Nadzorczej w celu ich opublikowania na stronach internetowych EBC. W roku 2020 Komisja Etyki wydała zwiększoną liczbę opinii, z których większość dotyczyła działań podejmowanych w ramach działalności osobistej oraz działalności po ustaniu zatrudnienia.

W celu dalszego zwiększenia przejrzystości Rada Prezesów postanowiła publikować na stronie internetowej EBC opinie wydawane przez Komitet Etyki, skierowane do obecnych i przyszłych członków Zarządu, Rady Prezesów i Rady Nadzorczej EBC w odniesieniu do przypadków konfliktu interesów oraz wykonywania pracy zarobkowej po zakończeniu mandatu.

W 2020 EBC odpowiedział na 67 wniosków obywateli UE o udzielenie dostępu do ponad 190 dokumentów (niektóre z nich zostały częściowo ujawnione).

Komitet ds. Audytu EBC^[69] przeprowadził trzyletni przegląd swojego mandatu i wprowadził dodatkowe postanowienia w odpowiedzi na postulaty Parlamentu Europejskiego i organizacji pozarządowych dotyczące dalszego wzmocnienia i ochrony niezależności jego członków. Komitet ds. Audytu EBC doradza Radzie Prezesów w zakresie kluczowych aspektów ładu korporacyjnego w EBC, obejmujących zarówno organy nadzoru w bankach centralnych i sektorze bankowym, jak również w Eurosystemie. Rada była regularnie informowana o środkach i inicjatywach podejmowanych przez EBC w celu przeciwdziałania ryzyku finansowemu i operacyjnemu wynikającemu z pandemii COVID‑19 i nadal zachęcała do terminowego wdrażania otwartych zaleceń pokontrolnych.

Roczny raport finansowy

https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/annual-accounts/html/ecb.annualaccounts2020~0508aea2f9.pl.html

Skonsolidowany bilans Eurosystemu na dzień 31 grudnia 2020

https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/balance/html/ecb.eurosystembalancesheet2020~0da47a656b.pl.html

Część statystyczna (dostępna jedynie w języku angielskim)

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ecb.ar_annex2020_statistical_section~ae79ac8ab8.en.pdf