Przedmowa

Rok 2016 był pod wieloma względami trudny, ale pojawiały się także oznaki poprawy. Rozpoczęliśmy go w atmosferze niepewności, a zakończyliśmy z najstabilniejszą sytuacją gospodarczą od czasu kryzysu.

O ile jednak w sferze gospodarki niepewność zmalała, o tyle w sferze polityki – wzrosła. Byliśmy świadkami serii wydarzeń geopolitycznych, które jeszcze latami będą kształtować otoczenie, w jakim działamy. W niniejszym raporcie opisano, jak EBC radził sobie w tych niespokojnych czasach.

Na początku 2016 roku obawiano się ponownego spowolnienia gospodarczego na świecie, czego odzwierciedleniem była duża zmienność na rynkach finansowych. Istniało niebezpieczeństwo, że powrót inflacji do docelowego poziomu jeszcze bardziej się opóźni, a ponieważ i tak była już ona bardzo niska, pojawiło się poważne ryzyko deflacji. Podobnie jak w 2015 roku Rada Prezesów była zdecydowana realizować swój cel z użyciem wszystkich instrumentów, jakimi dysponuje.

W marcu zastosowaliśmy więc kilka nowych środków dla wzmocnienia bodźców monetarnych: jeszcze bardziej obniżyliśmy podstawowe stopy procentowe, zwiększyliśmy skalę programu skupu aktywów z 60 mld do 80 mld euro miesięcznie, po raz pierwszy zaczęliśmy skupować również obligacje przedsiębiorstw oraz rozpoczęliśmy nową serię ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących.

Jak opisano w raporcie, środki te pomogły skutecznie złagodzić warunki finansowania i podtrzymać ożywienie gospodarcze, a w ostatecznym rozrachunku – umożliwiły stopniowy powrót inflacji do poziomu bliższego naszemu celowi.

Ponieważ nasze działania przynosiły efekty, w grudniu postanowiliśmy kontynuować program skupu aktywów przez kolejnych dziewięć miesięcy, aby przedłużyć jego korzystne oddziaływanie na warunki finansowania i zapewnić trwały powrót inflacji do poziomu poniżej 2%. Jednocześnie jednak zmniejszyliśmy miesięczną kwotę skupu do pierwotnej wysokości 60 mld euro. Wynikało to z pozytywnych rezultatów naszych wcześniejszych działań: wzrostu zaufania w gospodarce strefy euro i ustąpienia ryzyka deflacji.

Jednak oprócz korzystnych efektów polityka pieniężna zawsze ma skutki uboczne. W 2016 roku to one właśnie często znajdowały się w centrum uwagi. Dlatego w raporcie odnosimy się do niektórych wątpliwości i obaw dotyczących niezamierzonych konsekwencji naszych działań.

Jedną z poruszanych kwestii są efekty dystrybucyjne, szczególnie w odniesieniu do nierówności. Wykazujemy, że w perspektywie średnioterminowej polityka pieniężna przynosi pozytywne efekty dystrybucyjne przez zmniejszenie bezrobocia, na czym najbardziej korzystają uboższe gospodarstwa domowe. Tworzenie miejsc pracy należy przecież do czynników najskuteczniej niwelujących nierówności.

Kolejnym źródłem obaw jest rentowność banków, zakładów ubezpieczeniowych i funduszy emerytalnych. Wyjaśniamy, jaki wpływ na instytucje finansowe wywiera niski poziom stóp procentowych i jak sobie one z nim radzą. Pokazujemy także, że zdolności adaptacyjne banków zależą od ich modelu biznesowego.

W raporcie odnosimy się również do innych wyzwań, z jakimi sektor finansowy musiał się zmierzyć w 2016 roku. Szczególną uwagę zwracamy na problem kredytów zagrożonych, sposoby jego rozwiązania i wciąż istniejące przeszkody. Osobnym tematem są nowe technologie i innowacje w sektorze finansowym: omawiamy ich możliwy wpływ na strukturę i funkcjonowanie tego sektora oraz znaczenie dla organów nadzorczych i regulacyjnych.

Oczywiście raport dotyczący 2016 roku nie byłby kompletny, gdyby nie wspomniano w nim o politycznych wstrząsach, jakie nastąpiły w tym okresie, a w szczególności – decyzji Wielkiej Brytanii o wyjściu z Unii Europejskiej. Przedstawiamy więc ocenę Brexitu z punktu widzenia EBC. Podkreślamy w niej przede wszystkim, jak ważne jest zachowanie integralności wspólnego rynku oraz jednolitości dotyczących go przepisów i ich stosowania.

Niepewność polityczna prawdopodobnie utrzyma się także w 2017 roku. Jesteśmy jednak przekonani, że ożywienie gospodarcze będzie trwać nadal, wspierane przez naszą politykę pieniężną. Mandat EBC jest jasny: mamy utrzymać stabilność cen. W ten sposób przeszliśmy z powodzeniem przez rok 2016 i do tego celu będziemy dążyć również w 2017.

Frankfurt nad Menem, kwiecień 2017

Mario Draghi

Prezes

Gospodarka strefy euro, polityka pieniężna EBC i europejski sektor finansowy w 2016 roku

Gospodarka strefy euro

Globalna sytuacja makroekonomiczna

W 2016 roku gospodarka strefy euro działała w trudnym otoczeniu. Wzrost zarówno w gospodarkach zaawansowanych, jak i we wschodzących gospodarkach rynkowych był skromny w ujęciu historycznym i obfitował w okresy zwiększonej niepewności i krótkotrwałego nasilenia zmienności na rynkach finansowych, zwłaszcza po referendum w Wielkiej Brytanii w sprawie członkostwa tego kraju w UE z czerwca i wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych z listopada 2016. Inflacja na świecie była ograniczona ze względu na zmniejszający się wpływ wcześniejszych spadków cen ropy i wciąż duże nadwyżki wolnych mocy produkcyjnych.

Globalny wzrost gospodarczy utrzymał się na umiarkowanym poziomie

Gospodarka światowa w roku 2016 nadal stopniowo odrabiała straty z lat ubiegłych, nieco wolniej niż w roku poprzednim, co było konsekwencją spowolnienia tempa wzrostu w gospodarkach zaawansowanych. Tempo wzrostu gospodarki przyspieszyło dopiero w drugiej połowie roku, zwłaszcza we wschodzących gospodarkach rynkowych. Ogólnie, globalny wzrost PKB kształtował się poniżej poziomu sprzed kryzysu (zob. wykres 1).

W 2016 miały miejsce istotne wydarzenia polityczne, które zwiększyły niepewność co do perspektyw gospodarczych. W czerwcu 2016 wynik brytyjskiego referendum wywołał niepewność co do perspektyw gospodarczych Wielkiej Brytanii, niemniej bezpośredni wpływ tego wydarzenia na finanse i gospodarkę okazał się krótki i umiarkowany. Pod koniec roku wynik wyborów w Stanach Zjednoczonych przyniósł dużą zmianę oczekiwań w związku z przyszłą polityką nowej administracji waszyngtońskiej, co wywołało kolejny okres zwiększonej niepewności.

Zaawansowane gospodarki odnotowywały dalszy wzrost, choć o niższej stopie niż rok wcześniej. Warunki finansowania były wciąż akomodacyjne, a ulegająca poprawie sytuacja na rynkach pracy wspierała aktywność gospodarczą. Tempo wzrostu we wschodzących gospodarkach rynkowych również było umiarkowane przez cały rok, przy czym perspektywy znacząco zmieniły się na lepsze w drugiej połowie roku. Dwa czynniki miały szczególne znaczenie: stopniowo narastające spowolnienie gospodarki chińskiej i postępujące złagodzenie głębokich recesji w dużych gospodarkach nastawionych na eksport surowców. Mimo to, tempo wzrostu pozostało ograniczone z powodu napięć geopolitycznych, nadmiernego lewarowania, podatności na odwrócenie przepływów kapitałowych, a w przypadku eksporterów surowców – ze względu na powolne dostosowywanie się do niższych marż.

Tempo wzrostu handlu na świecie w 2016 roku było stosunkowo niskie, przy wzroście wolumenu importu światowego wynoszącym zaledwie 1,7% rocznie w porównaniu z 2,1% w roku poprzednim. Istnieją poszlaki wskazujące na to, że pewne zmiany strukturalne, które w przeszłości pobudzały handel – takie jak spadające koszty transportu, liberalizacja handlu, rozbudowa globalnych łańcuchów wartości oraz rozwój rynku finansowego – nie będą stanowiły wsparcia dla handlu w średnim horyzoncie czasowym. W związku z tym, w przewidywalnej przyszłości handel światowy prawdopodobnie nie będzie rósł szybciej niż globalna aktywność gospodarcza.

Warunki finansowania na świecie były korzystne przez cały rok. Banki centralne w głównych gospodarkach zaawansowanych przyjęły postawę akomodacyjną, przy czym bank centralny Wielkiej Brytanii, bank centralny Japonii i EBC kontynuowały ekspansywną politykę pieniężną. System Rezerwy Federalnej Stanów Zjednoczonych powrócił do normalizacji swojej polityki pieniężnej podnosząc docelowy zakres stopy funduszy federalnych o 25 pkt bazowych w grudniu 2016. Rynki finansowe generalnie wykazały się odpornością, pomimo okresów zwiększonej niepewności wywołanej przez wydarzenia polityczne. Pod koniec roku rentowności długoterminowych obligacji amerykańskich wzrosły znacząco. Wciąż jest niejasne, czy wzrost ten odzwierciedla szybszy wzrost i oczekiwania inflacyjne, czy też raczej nagły wzrost premii terminowej dla amerykańskich długoterminowych obligacji skarbowych. Większość rynków wschodzących korzystała z poprawy zewnętrznych warunków finansowania aż do wyborów prezydenckich w USA w listopadzie. Jednakże w późniejszym okresie uprzedni wzrost przepływów kapitałowych do gospodarek wschodzących zaczął słabnąć, wzrosły spready obligacji skarbowych i presja na waluty w wielu krajach.

Nieustający wpływ nadwyżek wolnych mocy produkcyjnych na inflację na świecie

W 2016 roku całkowita inflacja na świecie nadal znajdowała się pod wpływem niskich cen ropy naftowej i wciąż znacznej nadwyżki mocy produkcyjnych (zob. wykres 2). Roczna inflacja zasadnicza w krajach OECD pod koniec roku zaczęła stopniowo rosnąć i osiągnęła poziom 1,1% w porównaniu do 0,6% w 2015, natomiast roczna inflacja bazowa OECD (z wyłączeniem cen żywności i energii) wzrosła nieznacznie do 1,8% (zob. wykres 1).

Ceny ropy naftowej odbiły się z niskiego poziomu 33 USD za baryłkę pod koniec stycznia 2016 do 55 USD za baryłkę pod koniec grudnia tego roku. Zmniejszenie inwestycji ze strony amerykańskich firm naftowych i nagły wzrost liczby globalnych zaburzeń dostaw ropy w pierwszej połowie roku podwyższyły ceny^[1]. Pod koniec roku ceny ropy kształtowały się w znacznej mierze pod wpływem strategii podażowej OPEC. Po decyzji z 30 listopada o obniżeniu wydobycia przez członków OPEC w pierwszej połowie 2017 o 1,2 mln baryłek dziennie, cena ropy naftowej Brent wzrosła. Wzrostowi temu sprzyjało również porozumienie między OPEC i niektórymi producentami spoza organizacji o dalszej redukcji wydobycia (o 0,6 mln baryłek dziennie) zawarte 10 grudnia.

W roku 2016 ceny surowców innych niż ropa naftowa wzrosły, jednakże notowania wykazywały odwrotną dynamikę jeśli chodzi o ceny żywności i metali. Ceny towarów rolnych wzrosły z powodu złej pogody w pierwszej połowie roku, a spadły latem z powodu obfitych zbiorów pszenicy i zbóż. Ceny metali w pierwszej połowie roku były niskie, ponieważ Chiny ogłosiły nową politykę ochrony środowiska zmniejszającą zużycie metali. W miarę poprawy perspektyw w związku z nowymi inwestycjami infrastrukturalnymi w Chinach i Stanach Zjednoczonych, ceny metali częściowo nadrobiły poprzednie spadki.

Reasumując, wolno zmniejszające się luki popytowe w zaawansowanych gospodarkach, umiarkowany spadek dużych nadwyżek mocy produkcyjnych w kilku wschodzących gospodarkach rynkowych i zanikający efekt uprzednich spadków cen ropy naftowej oraz innych surowców wywarły nieznaczną presję na wzrost inflacji na świecie w drugiej połowie 2016.

Wzrost odnotowano w głównych gospodarkach

W Stanach Zjednoczonych w 2016 roku odnotowano spowolnienie aktywności gospodarczej. Po umiarkowanej ekspansji w pierwszej połowie roku, wzrost realnego PKB przyspieszył w drugiej połowie. Wzrost był napędzany głównie przez zakupy konsumenckie, wzrost zatrudnienia i lepsze bilanse gospodarstw domowych. Czynniki spadkowe takie jak dostosowanie zapasów i zmniejszające się inwestycje w sektorze energii, które stłumiły wzrost w pierwszej połowie roku, pod koniec roku przestały odgrywać rolę, co przyczyniało się do większej aktywności gospodarczej. Ogólnie wzrost PKB spadł z 2,6% w 2015 do 1,6% w 2016. Dynamika rynku pracy była nadal silna, z dalszym spadkiem stopy bezrobocia do 4,7% i przyspieszeniem wzrostu płac pod koniec roku. Inflacja kształtowała się znacznie poniżej celu Federalnego Komitetu Otwartego Rynku (FOMC). Ogólnie, w 2016 roczna inflacja cen konsumpcyjnych osiągnęła 2,1%, podczas gdy inflacja bazowa cen konsumpcyjnych (z wyłączeniem cen żywności i energii) wzrosła do 2,2%.

Polityka pieniężna zachowała w 2016 roku charakter wysoce akomodacyjny. W grudniu FOMC wykonał posunięcie, którego od dawna spodziewały się rynki finansowe i zdecydował się podnieść docelowy zakres stopy funduszy federalnych o 25 pkt bazowych do 0,5-0,75%. Charakter polityki fiskalnej w roku fiskalnym 2016 był nieco ekspansywny, natomiast deficyt fiskalny nieznacznie wzrósł do poziomu 3,2% PKB w wyniku zwiększonych wydatków na opiekę zdrowotną i wyższe płatności odsetek od pożyczek w ujęciu netto.

W Japonii odnotowano w 2016 roku wyraźny wzrost gospodarczy wywołany przez akomodacyjną politykę monetarną i fiskalną, łatwiejsze warunki finansowania i trudniejszy rynek pracy. Roczna dynamika wzrostu PKB w ujęciu średnim w 2016 spadła do 1,0% z poziomu 1,2% w roku poprzednim. Bezrobocie zmniejszyło się do 3,1% ale wzrost płac był nadal niewielki. Roczna inflacja cen konsumpcyjnych (CPI) spadła w 2016 poniżej zera do -0,1%, głównie odzwierciedlając spadające globalne ceny surowców i silniejszego jena. Preferowana miara inflacji bazowej banku centralnego Japonii (tzn. CPI z wyłączeniem cen żywności nieprzetworzonej i energii) spadła nieco w porównaniu z ubiegłym rokiem i wyniosła 0,6% w roku 2016. We wrześniu bank centralny Japonii wprowadził poluzowanie jakościowe i ilościowe w połączeniu z kontrolą krzywej dochodowości. Zobowiązał się też do zwiększenia bazy monetarnej do momentu aż stopa inflacji przekroczy poziom przyjęty ze względu na stabilność cen oraz do trwałego kształtowania tej stopy powyżej tego poziomu w przewidywalny i stabilny sposób.

W Wielkiej Brytanii sytuacja gospodarcza była dobra pomimo niepewności związanej z wynikiem referendum w sprawie członkostwa tego kraju w UE. W 2016 roku, zgodnie ze wstępnymi szacunkami, realny PKB wzrósł o 2,0%, głównie za sprawą dużego spożycia indywidualnego^[2]. Na rynkach finansowych najbardziej zauważalną reakcją na wynik referendum była duża deprecjacja funta sterlinga. Nastąpił wzrost inflacji z bardzo niskiego poziomu wyjściowego. Polityka pieniężna w 2016 pozostała akomodacyjna. W sierpniu Komitet Polityki Pieniężnej Banku Anglii obniżył stopę procentową o 25 pkt bazowych do 0,25%, rozszerzył swój program zakupu aktywów i uruchomił nowy program wsparcia akcji kredytowej (Term Funding Scheme), który ma wspierać efektywność kanału stopy procentowej. W listopadzie rząd przyjął nowe założenia fiskalne i zaplanował działania, zwłaszcza w sektorze mieszkaniowym oraz inwestycjach infrastrukturalnych, mające na celu podtrzymanie gospodarki w czasie transformacji.

W Chinach wzrost w 2016 roku ustabilizował się w wyniku wysokiego poziomu konsumpcji i wydatków infrastrukturalnych. Roczna dynamika wzrostu PKB spadła do 6,7% z poziomu 6,9% w roku poprzednim. Inwestycje w przetwórstwo przemysłowe były niskie, ale inwestycje w nieruchomości nieco wzrosły. Popyt na dobra importowane odbił się z niskiego poziomu z 2015 roku, ale pozostał niższy niż w przeszłości. Stosunkowo niski popyt zagraniczny zaważył na eksporcie, co z kolei negatywnie wpłynęło na import za pośrednictwem handlu przetwórczego (ang. processing trade). Roczna inflacja cen konsumpcyjnych wzrosła do 2%, podczas gdy inflacja cen producenta, która była ujemna od marca 2012, wzrosła do ‑1,4%.

Generalna stabilność efektywnego kursu euro

W roku 2016 nominalny efektywny kurs wymiany euro był zasadniczo stabilny (zob. wykres 3). Jednakże w ujęciu dwustronnym kurs euro zmieniał się w stosunku do innych głównych walut. W stosunku do dolara amerykańskiego kurs euro był zadziwiająco stabilny przez cały 2016 rok, jako że rentowności po obu stronach Atlantyku pozostawały bez zmian, jednak spadł pod koniec roku. Osłabienie się euro w stosunku do japońskiego jena było częściowo kompensowane aprecjacją w stosunku do funta szterlinga.

Duńska korona jest obecnie jedyną walutą pozostającą w europejskim mechanizmie kursów walutowych (ERM II). Była ona notowana na poziomie zbliżonym do jej kursu centralnego w ERM II, natomiast bank centralny Danii w styczniu 2016 podniósł swoje podstawowe stopy procentowe i w ujęciu netto w roku 2016 dokonał zakupu walut zagranicznych za walutę krajową. Bank centralny Czech kontynuował zakupy walut zagranicznych zgodnie z zapowiedzią interwencji na rynkach walutowych w celu uniknięcia aprecjacji kursu korony czeskiej powyżej pewnego poziomu. Podobnie bank centralny Chorwacji kontynuował interwencje na rynkach w ramach systemu płynnego kierowanego kursu walutowego. Bułgarski lew pozostał sztywno powiązany z euro. Euro pozostało generalnie stabilne w stosunku do franka szwajcarskiego, jak też forinta węgierskiego i rumuńskiego leja, ale umacniało się w stosunku do korony szwedzkiej i, w mniejszym stopniu, do polskiego złotego.

Sytuacja finansowa

W roku 2016 sytuację na rynkach finansowych strefy euro nadal w znacznym stopniu kształtowała akomodacyjna polityka pieniężna prowadzona przez EBC. Przyczyniła się ona do stopniowego spadku dochodowości obligacji skarbowych strefy euro w pierwszych trzech kwartałach roku. Jednak w następstwie czynników o charakterze globalnym pod koniec roku dochodowości obligacji skarbowych strefy euro odrobiły nieco straty odnotowane wcześniej w 2016 roku. Stopy procentowe rynku pieniężnego oraz koszty finansowania zewnętrznego dla przedsiębiorstw niefinansowych nadal spadały, osiągając historyczne minima. Nastąpiła dalsza poprawa warunków finansowania dla przedsiębiorstw niefinansowych i gospodarstw domowych.

Spadek stóp procentowych rynku pieniężnego strefy euro.

W 2016 roku stopy procentowe rynku pieniężnego kontynuowały spadki, głównie w związku z luzowaniem polityki pieniężnej przez EBC.

Działania z zakresu luzowania polityki pieniężnej omówione są bardziej szczegółowo w podrozdziale 2.1. Obniżka oprocentowania depozytu w banku centralnym na koniec dnia została płynnie i całkowicie przeniesiona na stopę EONIA, która z kolei ustabilizowała się na poziomie ok. -35 punktów bazowych (zob. wykres 4). Podobnie jak w przeszłości, EONIA rosła okresowo pod koniec miesiąca, ale te wzrosty były niższe niż notowane na początku 2015, kiedy to nadwyżka płynności zaczęła silnie rosnąć w miarę wprowadzania programu skupu aktywów (APP).

3-miesięczna i 6-miesięczna stopa EURIBOR spadły jeszcze bardziej poniżej zera. Spadek stóp EURIBOR następował wraz z dalszym luzowaniem polityki pieniężnej, przy dodatkowej presji spadkowej wynikającej ze wzrostu nadwyżki płynności. Wzrost nadwyżki płynności o ponad 500 miliardów euro w ciągu roku był głównie efektem zakupów dokonywanych w ramach programu APP oraz, w mniejszym stopniu, nowej serii ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO-II). Nadwyżka płynności osiągnęła poziom 1200 miliardów euro na koniec roku (zob. wykres 4).

W segmencie instrumentów zabezpieczonych rynku pieniężnego, oprocentowanie umów z udzielonym przyrzeczeniem odkupu (repo) również kontynuowało spadki, w ślad za cięciami podstawowych stóp procentowych EBC, w warunkach dużej płynności i poszukiwania wysokiej jakości zabezpieczeń. Rentowność transakcji repo zabezpieczonych aktywami wyemitowanymi przez niektóre kraje strefy euro kształtowało się przez większą część roku poniżej stopy depozytu w banku centralnym na koniec dnia, co odzwierciedlało popyt na wysoce płynne zabezpieczenia.

Kurs euro w kontraktach terminowych rynku pieniężnego osiągnął najniższy poziom po referendum na temat członkostwa w UE przeprowadzonego w Wielkiej Brytanii pod koniec czerwca w warunkach rosnących oczekiwań co do dalszego luzowania polityki pieniężnej EBC, ale pod koniec roku nastąpiło odwrócenie tendencji kursów terminowych wraz ze spadkiem rynkowych oczekiwań dalszych cięć podstawowych stóp procentowych, a nachylenie krzywej terminowej stopy EONIA zwiększyło się. Zwiększenie nachylenia krzywej w połączeniu ze wzrostem dochodowości obligacji skarbowych strefy euro odzwierciedlało kształtowanie się na świecie rentowności długookresowych, które najsilniej wzrosły w Stanach Zjednoczonych.

Wzrost dochodowości obligacji skarbowych państw strefy euro pod koniec roku

Ogółem w roku 2016 dochodowości obligacji skarbowych strefy euro kształtowały się poniżej poziomu z 2015, co odzwierciedlało trwający wpływ zakupów obligacji skarbowych strefy euro przez EBC oraz innych działań z zakresu polityki pieniężnej. Zarówno w strefie euro jak i w Stanach Zjednoczonych nastąpiła znaczna korekta dochodowości w związku z sytuacją na świecie (zob. wykres 5). Na początku roku wzrost niepewności co do prognoz globalnego wzrostu skutkował silnym spadkiem stóp procentowych wolnych od ryzyka. Wynik referendum w Wielkiej Brytanii spowodował dalsze obniżenie poziomu dochodowości zanim optymistyczne prognozy globalnej sytuacji oraz wynik wyborów prezydenckich w USA przyniosły wzrost dochodowości w strefie euro i w Stanach Zjednoczonych. Generalnie, ważona PKB średnia dochodowości 10-letnich obligacji skarbowych strefy euro spadła o około 30 pkt bazowych w 2016 i na koniec roku wyniosła około 0,9%. Zmiany spreadów obligacji skarbowych wewnątrz strefy euro były stosunkowo niewielkie, ale wykazywały pewne zróżnicowanie między krajami.

Ceny akcji w strefie euro pozostały zasadniczo niezmienione po okresowych spadkach

Rok 2016 rozpoczął się silnym spadkiem na światowych rynkach akcji spowodowanym rosnącym na świecie zaniepokojeniem sytuacją w Chinach (zob. wykres 6). Kiedy niepokoje ustały, rynki akcji w okolicy kwietnia powróciły do poziomów obserwowanych na początku roku. Podobną sytuację obserwowano podczas referendum w Wielkiej Brytanii, kiedy w ciągu kilku dni po referendum nastąpił gwałtowny spadek, który uległ odwróceniu w następnych miesiącach. W drugiej połowie roku, w związku z lepszymi prognozami, odnotowano znaczące wzrosty na rynkach akcji strefy euro. Pomimo stosunkowo dużych zmian w ciągu roku rynek akcji strefy euro pozostał na zasadniczo niezmienionym poziomie, przy wzroście szerokiego indeksu EURO STOXX o ok. 1%. Niewielki wzrost całego indeksu przesłonił spadek cen akcji sektora bankowego, na który negatywny wpływ wywarł między innymi portfel kredytów zagrożonych w księgach banków, oraz wciąż niskie dochody.

Akcje w Stanach Zjednoczonych w ciągu roku wykazywały podobne tendencje, ale osiągnęły w sumie lepsze wyniki, odnotowując blisko 10-procentowy wzrost w 2016. W grudniu 2016 główne indeksy giełdowe w Stanach Zjednoczonych osiągnęły najwyższy poziom w historii.

Przedsiębiorstwa niefinansowe skorzystały na niższych kosztach finansowania zewnętrznego

Działania w zakresie polityki pieniężnej podjęte w roku 2016 przełożyły się na łączne koszty nominalne finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw niefinansowych (NFC), które osiągnęły nowe historyczne minimum latem 2016 roku (zob. wykres 7). W szczególności ujemne oprocentowanie depozytu w banku centralnym na koniec dnia oraz nowe operacje TLTRO-II, które zostały ogłoszone w marcu, umożliwiły dalsze obniżenie kosztów kredytu bankowego dla przedsiębiorstw niefinansowych. Rozpoczęcie skupu denominowanych w euro obligacji na poziomie inwestycyjnym emitowanych przez przedsiębiorstwa niebankowe pochodzące ze strefy euro wraz z innymi elementami programu skupu aktywów, przyczyniło się do silnego spadku kosztów zadłużenia rynkowego poniżej poziomów odnotowanych w poprzednim roku, jak również poniżej oprocentowania kredytów bankowych. Jednak, jako że premia za ryzyko kapitałowe pozostała na wyższym poziomie, koszt kapitału własnego spadł w roku 2016 tylko nieznacznie. Wysoce akomodacyjna polityka pieniężna przyczyniała się do obniżania kosztów finansowania zewnętrznego, oraz do zróżnicowania kosztów finansowania zewnętrznego w zależności od kraju strefy euro i wielkości firmy.

Ustabilizowanie zewnętrznych przepływów finansowania w 2016 roku

W pierwszych trzech kwartałach 2016 przepływy finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw niefinansowych ustabilizowały się na poziomie zbliżonym do średniego poziomu obserwowanego w 2015 (zob. wykres 8). Z perspektywy długoterminowej, poprawie przepływów finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw niefinansowych w stosunku do niskich poziomów obserwowanych w 4 kw. 2014 nadal sprzyjały: a) dalsze spadki kosztów finansowania, b) złagodzenie warunków kredytowych, c) dalszy wzrost działalności gospodarczej oraz d) większa aktywność na rynku fuzji i przejęć. Do stworzenia sprzyjających warunków dostępu przedsiębiorstw niefinansowych do finansowania rynkowego przyczyniała się także akomodacyjna polityka pieniężna EBC. Zwłaszcza włączenie w czerwcu 2016 do programu skupu aktywów również obligacji korporacyjnych sprzyjało emisjom dłużnych papierów wartościowych w ciągu roku. Poprawa warunków kredytowych^[3] oraz niższe stopy procentowe prowadziły do niewielkiego wzrostu w korzystaniu przez przedsiębiorstwa niefinansowe z finansowania bankowego, podczas gdy kredyty i pożyczki spoza sektora MIF oraz z zagranicy znacznie spadły w ciągu roku. Akcje nienotowane oraz inne udziały pozostały największym składnikiem przepływów finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw niefinansowych, do czego przyczyniły się wysokie zyski z lat ubiegłych. Emisje akcji notowanych na giełdzie ograniczane były stosunkowo wysokim kosztem kapitału własnego. Ponadto ogólna poprawa dostępu przedsiębiorstw niefinansowych do finansowania zewnętrznego ograniczyła znacznie wzrost kredytu kupieckiego oraz pożyczek pomiędzy spółkami.

Szybszy wzrost majątku netto gospodarstw domowych

W pierwszych trzech kwartałach 2016 majątek netto gospodarstw domowych zwiększał się w rosnącym tempie (zob. wykres 9). Zwłaszcza trwające wzrosty cen nieruchomości mieszkaniowych spowodowały znaczne zyski kapitałowe w zasobach aktywów hipotecznych gospodarstw domowych. Wzrost cen akcji w roku 2016 prowadził do wzrostu wartości zasobów aktywów finansowych w rękach gospodarstw domowych oraz pozytywnie przyczyniał się do wzrostu majątku netto.

Koszt kredytów i pożyczek dla gospodarstw domowych strefy euro był najniższy w historii, jednak nadal różnił się w zależności od kraju oraz wymagalności kredytów, przy czym koszt kredytów długoterminowych spadł bardziej niż koszt kredytów krótkoterminowych. W roku 2016 obserwowano dalszą poprawę w zakresie kredytów bankowych zaciąganych przez sektor gospodarstw domowych.

Ożywienie gospodarcze na szeroką skalę

W roku 2016 nadal trwało napędzane popytem krajowym ożywienie gospodarcze w strefie euro, które rozpoczęło się na początku 2013 roku. Sądząc po czynnikach stymulujących działalność gospodarczą zdaje się, że obecne tempo wzrostu gospodarczego nabiera bardziej stabilnego charakteru (więcej informacji na ten temat zawarto w ramce 2). Jednocześnie działalność gospodarcza strefy euro była ograniczana przez słaby wzrost popytu zagranicznego w warunkach podwyższonych niepokojów na świecie. W rezultacie, średnioroczny wzrost wyniósł 1,7% w 2016 (zob. wykres 10). Jest to wartość nieznacznie niższa od dwuprocentowego wzrostu odnotowanego w 2015, który był rezultatem wyjątkowo silnego wzrostu PKB w Irlandii. Spożycie indywidualne rosło w tym samym tempie jak w 2015, podobnie jak wówczas napędzane rosnącymi dochodami do dyspozycji, podczas gdy tempo wzrostu inwestycji było nieco niższe niż w poprzednim roku mimo ożywienia w sektorze budowlanym. Równocześnie w 2016 odnotowano silniejszy wzrost spożycia publicznego, który pozytywnie wpływał na wzrost gospodarczy (zob. podrozdział 1.6 w rozdziale 1). Obserwowane ożywienie gospodarcze miało stosunkowo szeroki zasięg w krajach strefy euro.

Dalszy rozwój gospodarczy strefy euro

Wysoce akomodacyjne nastawienie polityki pieniężnej EBC w dalszym ciągu przekładało się na gospodarkę realną i wspierało popyt wewnętrzny. Poprawa dochodowości przedsiębiorstw i bardzo korzystne warunki finansowania również sprzyjały ożywieniu inwestycji. Ponadto utrzymujący się wzrost zatrudnienia, który wynikał częściowo z wcześniejszych reform strukturalnych, nadal napędzał ożywienie gospodarcze. Dodatkowym impulsem dla wzrostu gospodarczego w 2016 był stosunkowo niski poziom cen ropy naftowej. Natomiast zadłużenie sektora prywatnego i sektora publicznego, które w niektórych krajach utrzymywało się na wysokim poziomie, oraz związane z nim potrzeby delewarowania osłabiały popyt wewnętrzny. Również powolny postęp we wdrażaniu reform strukturalnych nadal osłabiał wzrost.

Spożycie indywidualne w strefie euro nadal rosło w roku 2016, przy czym średnioroczna stopa jego wzrostu kształtowała się na poziomie ok. 2,0%, co zasadniczo odpowiadało poziomowi z poprzedniego roku. Głównymi czynnikami napędzającymi wzrost spożycia indywidualnego były niskie ceny ropy naftowej, zwłaszcza na początku roku, oraz poprawa sytuacji na rynkach pracy strefy euro i wynikający z niej wzrost dochodów z pracy, który był wynikiem przede wszystkim zwiększenia liczby zatrudnionych a nie wyższych płac, co wpływało na wzrost ogółem nominalnych dochodów z pracy w 2016 roku. Niskie stopy procentowe korzystnie wpływały na spożycie indywidualne, ponieważ uzyskanie kredytu lub pożyczki było tańsze natomiast oszczędzanie stało się mniej opłacalne. Chociaż dochód odsetkowy netto gospodarstw domowych w strefie euro nieznacznie spadł w 2016, niższe stopy procentowe spowodowały przede wszystkim redystrybucję zasobów z gospodarstw domowych, w których oszczędności przeważają nad zadłużeniem (oszczędzający netto), do dłużników netto, którzy zazwyczaj mają wyższą skłonność do konsumpcji niż oszczędzający netto^[9].

Działania w zakresie polityki pieniężnej prowadzone w ostatnich latach przez EBC, w tym program skupu aktywów korporacyjnych ogłoszony w marcu 2016, pobudziły popyt i przyczyniły się do wzrostu inwestycji. W efekcie inwestycje przyczyniały się w znacznym stopniu do wzrostu gospodarczego odnotowanego w roku 2016, co odzwierciedlało poprawę zysków firm, mniejsze ograniczenie popytu i wzrost wykorzystania potencjału. Działania polityki pieniężnej podniosły poczucie bezpieczeństwa firm, ograniczyły płatności odsetkowe netto ponoszone przez nie oraz poprawiły warunki uzyskania finansowania, w tym dla małych i średnich przedsiębiorstw, przez co dalej przyczyniały się do wzrostu inwestycji przedsiębiorstw. Inwestycje w sprzęt transportowy przyczyniały się zwłaszcza do ożywienia inwestycji przedsiębiorstw. Tym niemniej niektóre czynniki, takie jak wydłużony okres spadku oczekiwań długoterminowego wzrostu, trwające korekty sum bilansowych przedsiębiorstw w związku z wysokim zadłużeniem i osłabieniem wymiany handlowej na świecie, mogły niekorzystnie wpływać na działalność inwestycyjną firm.

Wraz z ożywieniem na rynkach nieruchomości mieszkaniowych w strefie euro również inwestycje budowlane odnotowały poprawę, choć z niskiego poziomu wyjściowego. Ożywienie na rynkach nieruchomości mieszkaniowych odzwierciedlało wyższy popyt, na który pozytywny wpływ miał wzrost dochodów realnych, korzystne stawki oprocentowania kredytów hipotecznych i warunki kredytowe, co było związane z podjętymi działaniami z zakresu polityki pieniężnej, oraz zachęty fiskalne w niektórych krajach. Ponadto rentowność alternatywnych form inwestycji gospodarstw domowych pozostała niska, co stanowiło dodatkową zachętę do inwestycji mieszkaniowych. Ożywienie na rynku mieszkaniowym objęło wiele krajów strefy euro.

Osłabienie w otoczeniu zewnętrznym w 2016 roku wywarło negatywny wpływ na tempo wzrostu gospodarczego, który był silniejszy niż opóźnione efekty znaczącej deprecjacji euro w latach 2014-2015 (zob. podrozdział 1.1 w rozdziale 1). Eksport ze strefy euro do Stanów Zjednoczonych, Azji (z wyjątkiem Chin) i wschodzących gospodarek rynkowych pozostał niski w 2016. Jednocześnie partnerzy handlowi w Europie i Chinach dobrze znieśli niekorzystne tendencje i w coraz większym stopniu przyczyniali się do wzrostu eksportu strefy euro. W 2016 umocnił się handel wewnątrz strefy euro, odwzorowując przyspieszenie wzrostu popytu wewnętrznego.

Z perspektywy sektorowej, w 2016 obserwowano wzrost produkcji w większości sektorów (zob. wykres 11). Wartość dodana brutto, która w drugim kwartale 2015 przekroczyła szczytową wartość sprzed kryzysu odnotowaną w pierwszym kwartale 2008, wzrosła średnio o ok. 1,7% w 2016. W roku 2016 roku wzrost wartości dodanej w przemyśle (z wyłączeniem budownictwa) spadł do ok. 1,6%, natomiast sektor usług rozwijał się w tempie 1,8%, które nieco przekraczało tempo wzrostu obserwowane w 2015 roku. Równocześnie coraz szybsze było tempo wzrostu wartości dodanej w budownictwie, które wynosiło ok. 2,0% i było najwyższe od 2006 roku, choć sama wartość dodana była wciąż jeszcze dużo niższa niż przed kryzysem. Potwierdza to coraz bardziej pozytywne tendencje w sektorze budowlanym, po długim okresie spadków lub niskiego wzrostu, który rozpoczął się w roku 2008.

Dalszy wzrost zatrudnienia w strefie euro

W roku 2016 nastąpiło dalsze ożywienie rynków pracy (zob. wykres 12). W trzecim kwartale 2016 roku, liczba osób zatrudnionych w strefie euro była o 1,2% wyższa niż w odpowiednim kwartale 2015, czyli była ponad 3% wyższa od ostatniego dużego spadku odnotowanego w drugim kwartale 2013. Jednak zatrudnienie było nadal o 0.5% niższe niż jego najwyższy poziom przed kryzysem, obserwowany w pierwszym kwartale 2008. W ujęciu sektorowym wzrost zatrudnienia nastąpił głównie w sektorze usług, oraz – choć w mniejszym stopniu – w przemyśle z wyłączeniem budownictwa, podczas gdy zatrudnienie w budownictwie zasadniczo nie uległo zmianie.

W pierwszych trzech kwartałach 2016 liczba przepracowanych godzin ogółem rosła w tempie zbliżonym do tempa wzrostu zatrudnienia. Roczny wzrost produktywności na zatrudnionego pozostał niski, wyniósł średnio około 0,4% kwartalnie przez pierwsze 3 kwartały 2016, w porównaniu z roczną stopą wzrostu wynoszącą 1,0% w 2015 (która jednak wzrosła w związku z korektą PKB w Irlandii).

W roku 2016 stopa bezrobocia nadal spadała, osiągając w grudniu 9,6%, co było najniższą wartością obserwowaną od połowy 2009. Spadek bezrobocia, który rozpoczął się w drugiej połowie 2013 był widoczny we wszystkich grupach wiekowych i w przypadku obu płci. W roku 2016, stopa bezrobocia wyniosła średnio 10,0%, w porównaniu ze średnią stopą wynoszącą 10,9% w 2015 i 11,6% w 2014. Jednak ogólne miary spowolnienia na rynku pracy pozostały wysokie.

Kształtowanie się cen i kosztów

W 2016 ogólna inflacja w strefie euro, mierzona wskaźnikiem HICP, odzwierciedlała w zasadzie wpływ cen energii. Jej poziom wynikał z niskich lub nawet ujemnych stóp inflacji w pierwszych miesiącach 2016 roku, ale także późniejszych trendów wzrostowych w miarę osłabiania negatywnych skutków wpływu cen energii. Inflacja bazowa, mierzona wskaźnikiem HICP, tj. inflacja z wyłączeniem cen energii i żywności, nie wykazywała oznak trendów wzrostowych i wahała się pomiędzy 0,7% a 1,0% w ciągu roku.

Ogólna inflacja wynikająca głównie z cen energii

W 2016 ogólna inflacja HICP w strefie euro wyniosła średnio 0,2%, co stanowi wzrost w porównaniu z 0,0% w 2015. Głównym czynnikiem kształtującym poziom inflacji HICP były zmiany ceny energii (zob. wykres 13). Wiosną inflacja zasadnicza była ujemna, ale później stopniowo wzrastała. Do grudnia 2016 wzrosła o ponad 1,25 pkt proc. w porównaniu z niskim poziomem w kwietniu.

Z kolei różne alternatywne miary inflacji bazowej nie wykazywały wyraźnych oznak trendów wzrostowych (zob. wykres 14). Inflacja HICP z wyłączeniem cen energii i żywności wahała się pomiędzy 0,7% a 1% w ciągu 2016 roku. Brak jakiegokolwiek wzrostu dynamiki inflacji bazowej po części wynikał z negatywnych skutków pośrednich gwałtownych spadków cen ropy i innych surowców, które uwidoczniają się z opóźnieniem. Zasadniczo wewnętrzne presje cenowe – szczególnie te wynikające ze wzrostu płac – utrzymywały się na niskim poziomie (więcej informacji, zob. ramka 3).

Bardziej szczegółowa analiza głównych składników inflacji HICP wskazuje, że inflacja cen energii przyczyniła się do spadku inflacji bazowej w 2016 średnio o ‑0,5 pkt proc. Wynikało to głównie z kształtowania się cen ropy wyrażonych w euro, które przede wszystkim wywierają wpływ na ceny konsumpcyjne paliw płynnych. Znajdują one również odbicie w cenach konsumpcyjnych gazu, ale wpływ ten jest mniej bezpośredni i następuje z większym opóźnieniem^[14].

Inflacja cen żywności ponownie spadła do średnio 1,0% w 2016 po okresie wzrostów w 2015, do 1,4% osiągniętym w czwartym kwartale 2015 roku. Spadek ten oraz wahania cen w ciągu roku wynikały głównie z kształtowania się cen żywności nieprzetworzonej, w szczególności cen owoców i warzyw, i zasadniczo odzwierciedlały skutki przejściowe, takie jak gwałtowne wzrosty cen związane z pogodą w lipcu i sierpniu oraz późniejsza znaczna obniżka cen we wrześniu i w październiku. Natomiast inflacja cen żywności przetworzonej w zasadzie utrzymała się na niezmienionym poziomie w ciągu całego roku.

Roczne tempo zmian cen towarów przemysłowych z wyłączeniem energii w styczniu i lutym wzrosło do 0,7% , następnie spadło i począwszy od sierpnia utrzymywało się na poziomie 0,3%. Na spadek ten wpłynęły ceny dóbr trwałego i półtrwałego użytku; 2 składniki artykułów przemysłowych z wyłączeniem energii o najwyższym udziale składników pochodzących z importu, które w większym stopniu reagują na wzrost nominalnego efektywnego kursu walutowego euro, jaki rozpoczął się wiosną 2015. Ceny dóbr nietrwałego użytku w zasadzie utrzymywały się na stałym poziomie.

W tym kontekście presje związane z transmisją cen w 2016 były nadal słabe. W 2015 znacznie zmniejszyła się roczna dynamika zmian cen importu, a od początku 2016 jest ona ujemna, co w znacznym stopniu odzwierciedla bezpośredni wpływ wzrostu nominalnego efektywnego kursu walutowego euro (zob. wykres 15). Jeżeli chodzi o czynniki wewnętrzne, inflacja cen producenta w branży nieżywnościowych dóbr konsumpcyjnych w ciągu całego roku wahała się w okolicy zera. Kształtowanie się cen producenta w branży dóbr zaopatrzeniowych wskazuje na szczególny wpływ cen ropy i innych surowców na wcześniejszych etapach łańcucha cenowego, a także późniejszy wpływ (mierzony cenami dóbr konsumpcyjnych) na dalszych etapach.

Przez cały rok 2016 inflacja cen usług wahała się wokół 1,1%, to jest znacznie poniżej jej średniej długoterminowej. Pozycje składnika "usługi" w inflacji HICP są zwykle pochodzenia krajowego, co oznacza, że ceny usług powinny być ściślej związane ze zmianami popytu krajowego i kosztu siły roboczej w poszczególnych krajach. Ograniczone zmiany odzwierciedlają więc znaczne spowolnienie na rynkach produkcji i pracy w strefie euro.

Dalsze ograniczenie wewnętrznej presji kosztowej

Wewnętrzna presja kosztowa wynikająca z kosztów pracy w pierwszych trzech kwartałach 2016 utrzymywała się na niskim poziomie.

Średni wzrost przeciętnego wynagrodzenia i jednostkowych kosztów pracy w strefie euro w pierwszych trzech kwartałach 2016 wynosił odpowiednio 1,3% i 0,9% (zob. wykres 16). Niewielka poprawa w zakresie jednostkowych kosztów pracy w 2016 w porównaniu z rokiem 2015 odzwierciedlała głównie zmniejszenie wzrostu produktywności pracy przy jednoczesnym utrzymaniu słabego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia. Czynniki wyjaśniające osłabioną presję na wzrost płac obejmują nadal duży zastój na rynku pracy, wprowadzane w ostatnich latach na rynkach pracy reformy strukturalne, które skutkowały zwiększoną elastycznością dostosowań płac w dół w niektórych krajach strefy euro oraz niską inflację^[15].

Wewnętrzna presja kosztowa wynikająca z kształtowania się zysków (mierzonych jako nadwyżka operacyjna brutto) w 2016 nieco się zmniejszyła w porównaniu z rokiem 2015. Może to wskazywać na poprawę warunków wymiany handlowej związaną z niskimi cenami ropy naftowej, która była wiodącym czynnikiem wzrostu zysków w 2015. Pozytywne tendencje w wymianie handlowej stopniowo zanikały wraz z utrzymywaniem się wzrostu cen ropy naftowej od niskich poziomów osiągniętych na początku 2016^[16]. W konsekwencji zysk na jednostkę produkcji był głównym czynnikiem wywołującym niewielki spadek rocznej stopy wzrostu deflatora PKB w okresie od czwartego kwartału 2015 do trzeciego kwartału 2016.

Umocnienie długoterminowych oczekiwań inflacyjnych

W 2016 umocniły się długoterminowe oczekiwania inflacyjne oparte na badaniach ankietowych. Wyniki przeprowadzonej ankiety ekonomicznej (Survey of Professional Forecasters) wykazały we wszystkich 4 edycjach 2016 oczekiwania inflacyjne o 5‑letnim horyzoncie czasowym na poziomie 1,8%. Poziom długoterminowych oczekiwań inflacyjnych mierzony w ankiecie Consensus Economics z października 2016 wyniósł 1,9%. Po osiągnięciu w lipcu najniższego dotychczas poziomu, poprawiły się oczekiwania inflacyjne determinowane stopą 5-letniego swapa indeksowanego stopą inflacji za 5 lat. W ciągu całego roku jednak długoterminowe oczekiwania inflacyjne oparte na analizie rynku utrzymywały się na niższym poziomie niż oczekiwania mierzone za pomocą badań ankietowych.

Sytuacja monetarna i kredytowa

Niskie stopy procentowe i skutki polityki pieniężnej EBC w dalszym ciągu wspierały wzrost podaży pieniądza i kredytu. Wzrost podaży pieniądza ustabilizował się w 2016 na wysokim poziomie, przy czym wciąż obserwowano stopniowy wzrost akcji kredytowej.

Wzrost akcji kredytowej pozostał stosunkowo stabilny

W 2016 obserwowano dalszy wzrost szerokiego agregatu pieniężnego, pomimo pewnego spadku jego dynamiki M3 w drugiej połowie 2016 (zob. wykres 17). W grudniu 2016 roczna dynamika szerokiego agregatu M3 wyniosła 5,0%, w porównaniu z 4,7% na koniec 2015. Dynamika M3 była w dalszym ciągu napędzana najbardziej płynnymi składnikami agregatu, z uwagi na niski koszt alternatywny posiadania płynnych depozytów w środowisku bardzo niskich stóp procentowych i płaskiej krzywej dochodowości. Niestandardowe działania EBC, w szczególności program skupu aktywów (ang. APP), stanowiły dodatkowe istotne czynniki zmian sytuacji pieniężnej w strefie euro. Agregat M1 osiągnął wysoki wzrost dzięki przyrostowi depozytów overnight gospodarstw domowych i przedsiębiorstw niefinansowych, lecz obniżył się w stosunku do rekordowego poziomu odnotowanego w połowie 2015. Wyniósł on 8,8% w grudniu 2016, w porównaniu z 10,7% odnotowanym w grudniu 2015.

Jeżeli chodzi o pozostałe komponenty M3, niskie oprocentowanie mniej płynnych aktywów pieniężnych przyczyniło się do obserwowanego obecnie kurczenia się depozytów krótkoterminowych innych niż depozyty overnight (tj. M2 minus M1), co w dalszym ciągu hamowało przyrost M3. Stopa przyrostu instrumentów zbywalnych (tj. M3 minus M2), która w niewielkim stopniu wpływa na zachowanie M3, nieco wzrosła, do czego przyczynił się silny wzrost wartości jednostek uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego i wzrost wartości utrzymywanych portfeli krótkoterminowych dłużnych papierów wartościowych.

Kreacja pieniądza ponownie wspierana przez czynniki wewnętrzne

Kredyty dla podmiotów krajowych inne niż kredyty dla instytucji rządowych i samorządowych wspierały wzrost M3 w całym 2016 (zob. niebieskie kolumny na wykresie 18). Z jednej strony, odzwierciedlało to stopniowy wzrost dynamiki akcji kredytowej dla sektora prywatnego. Z drugiej strony, silnie ujemna dynamika długoterminowych zobowiązań finansowych MIF (z wyłączeniem kapitału i rezerw) w dalszym ciągu wspierała wzrost M3. Sytuacja ta wynika częściowo ze stosunkowo płaskiej krzywej dochodowości, w związku z działaniami EBC z zakresu polityki pieniężnej, co doprowadziło do obniżenia rentowności depozytów długoterminowych i obligacji bankowych. Pewną rolę odegrała również atrakcyjność ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących jako alternatywy dla długoterminowego rynkowego finansowania banków.

Zakupy dłużnych papierów wartościowych w kontekście programu zakupu papierów wartościowych wyemitowanych przez sektor publiczny (ang. public sector purchase programme – PSPP), miał pozytywny wpływ na dynamikę M3 (zob. czerwone kolumny na wykresie 18). Natomiast udział kredytów udzielanych instytucjom rządowym i samorządowym przez monetarne instytucje finansowe, z wyłączeniem Eurosystemu, był ujemny (zob. zielone kolumny na wykresie 18). Pozycja aktywów zagranicznych netto podmiotów MIF strefy euro (będąca symetrycznym odbiciem pozycji zobowiązań zagranicznych netto podmiotów niefinansowych, regulowanych za pośrednictwem banków) wciąż pozostawała głównym czynnikiem osłabiającym wzrost M3 w skali rocznej (zob. żółte kolumny na wykresie 18). Sytuacja ta wynikała w szczególności z odpływów portfelowych netto ze strefy euro oraz zmiany struktury portfela na korzyść instrumentów finansowych spoza strefy euro. Sprzedaż obligacji skarbowych przez nierezydentów związana z programem zakupu papierów wartościowych wyemitowanych przez sektor publiczny w istotny sposób przyczyniła się do tej tendencji, gdyż wpływy z tej sprzedaży były inwestowane w głównej mierze w instrumenty spoza strefy euro.

Dalszy umiarkowany wzrost dynamiki akcji kredytowej

Stopniowy wzrost dynamiki akcji kredytowej odzwierciedlał zmiany w zakresie kredytów dla sektora prywatnego (zob. wykres 17). Roczna dynamika kredytów MIF dla rezydentów strefy euro rosła przez cały 2016 osiągając poziom 4,7% w grudniu w porównaniu do 2,3% w grudniu 2015. Wzrost dynamiki był szczególnie widoczny w przypadku kredytów dla przedsiębiorstw. Dynamika kredytu bankowego dla przedsiębiorstw uległa zdecydowanej poprawie w stosunku do niskiego poziomu w pierwszym kwartale 2014. Do poprawy dynamiki kredytów przyczyniły się istotne spadki stóp procentowych kredytów i pożyczek bankowych, wspierane przez dalszy spadek kosztów finansowania bankowego, co było związane z niekonwencjonalnymi działaniami monetarnymi podjętymi przez EBC. Jednakże, konsolidacja bilansów banków oraz utrzymujący się wysoki poziom kredytów zagrożonych w niektórych krajach w dalszym ciągu ograniczają dynamikę akcji kredytowej.

Ponadto, zgodnie z wynikami badania ankietowego na temat akcji kredytowej w strefie euro ze stycznia 2017, zmieniający się popyt na kredyt we wszystkich kategoriach wspierał wzrost akcji kredytowej, natomiast standardy kredytowania przedsiębiorstw generalnie się stabilizują. Badanie wykazało, że istotnymi czynnikami popytu na kredyt były: ogólny niski poziom stóp procentowych, działania związane z połączeniami i przejęciami firm oraz ich restrukturyzacja, jak również poprawa koniunktury na rynku mieszkaniowym. W tym kontekście, program zakupu aktywów wywarł per saldo łagodzący wpływ na kryteria kredytowe, a w szczególności, na warunki umów kredytowych. Ponadto banki informowały, że dodatkowa płynność uzyskana dzięki temu programowi oraz programowi ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących TLTRO została wykorzystana na udzielenie kredytów oraz zastąpienie innych źródeł finansowania. Wskazywały one również, że ujemne oprocentowanie depozytów w EBC miało pozytywny wpływ na wielkość kredytowania/wielkość akcji kredytowej, przyczyniając się jednocześnie do zmniejszenia marż kredytów.

Spadek oprocentowania kredytów i pożyczek bankowych dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw do historycznie niskich poziomów

Akomodacyjny kurs polityki pieniężnej EBC, wzmocnienie bilansów oraz redukcja rozdrobnienia na rynkach finansowych przyczyniały się do spadku całkowitych kosztów finansowania banków, które ustabilizowały się w pobliżu historycznego minimum. Od czerwca 2014 banki przekładają spadek kosztów finansowania na niższe oprocentowanie kredytów i pożyczek bankowych (zob. wykres 19), które w drugiej połowie 2015 osiągnęło historycznie niskie poziomy. W okresie pomiędzy początkiem czerwca 2014 (początek łagodzenia warunków kredytowania przez EBC) a grudniem 2016 oprocentowanie kredytów i pożyczek bankowych dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych spadło o około 110 pkt bazowych. Ponadto, malały różnice pomiędzy krajami w oprocentowaniu kredytów zarówno dla przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych.

Polityka fiskalna i reformy strukturalne

W roku 2016 deficyt fiskalny strefy euro nadal się zmniejszał, głównie dzięki niższym kosztom odsetkowym i korzystnej fazie cyklu gospodarczego. Natomiast kurs polityki fiskalnej w strefie euro był ekspansywny. Poziom długu publicznego w strefie euro wciąż spadał. Tym niemniej, w wielu krajach poziom długu jest wciąż wysoki, co wymaga kontynuowania wysiłków fiskalnych i bardziej prowzrostowej polityki fiskalnej w celu zdecydowanego obniżenia poziomu długu publicznego. Przyspieszenie wdrażania reform w otoczeniu biznesowym i regulacyjnym mogłaby przyczynić się do zwiększenia potencjału wzrostu w strefie euro. Ponadto, dla zwiększenia zatrudnienia potrzebne są gruntowne zmiany na rynku pracy.

Dalsza redukcja deficytów budżetowych w roku 2016

Zgodnie z projekcją ekspertów makroekonomicznych Eurosystemu z grudnia 2016 deficyt fiskalny instytucji rządowych i samorządowych strefy euro obniżył się z 2,1% PKB w 2015 do 1,8% PKB w 2016 (zob. wykres 20). Prognozy te były zasadniczo zgodne z zimową prognozą gospodarczą Komisji Europejskiej z 2017. Redukcja deficytu była wynikiem niższych płatności odsetkowych oraz korzystnej fazy cyklu gospodarczego, które z nawiązką zrównoważyły pogorszenie się pierwotnego salda budżetowego korygowanego cyklicznie. Ograniczenie deficytu fiskalnego strefy euro stanowiło odzwierciedlenie poprawy sald fiskalnych.

Kurs polityki fiskalnej w strefie euro, mierzony zmianą cyklicznie korygowanego salda pierwotnego, pomniejszoną o wpływ pomocy rządowej dla sektora finansowego, był w roku 2016 ekspansywny (zob. wykres 20)^[20]. Było to w dużej mierze wynikiem dyskrecjonalnych działań w zakresie polityki fiskalnej po stronie przychodów, takich jak obniżka podatków bezpośrednich w szeregu krajów strefy euro. Przyczyniał się do tego również stosunkowo dynamiczny wzrost płatności świadczeń socjalnych oraz konsumpcji pośredniej. Istnieją dowody na to, że wiele krajów wykorzystało część oszczędności odsetkowych na zwiększenie wydatków pierwotnych zamiast przeznaczyć je na redukcję zadłużenia lub tworzenie rezerw. Napływ uchodźców miał mniejszy wpływ na finanse publiczne niż rok wcześniej.

Wskaźnik długu publicznego w strefie euro w dalszych ciągu spadał

Wskaźnik długu publicznego do PKB w strefie euro po osiągnięciu najwyższych wartości w 2014 roku, w dalszym ciągu systematycznie się obniżał. Według projekcji makroekonomicznych ekspertów Eurosystemu z grudnia 2016 poziom zadłużenia spadł z 90,4% PKB w 2015 do 89,4% PKB w 2015. Do poprawy wskaźnika zadłużenia w roku 2016 przyczyniły się w mniej więcej równym stopniu trzy czynniki: a) korzystne zmiany w różnicach pomiędzy stopami procentowymi a stopami wzrostu gospodarczego, w sytuacji niskich stóp procentowych oraz ożywienia gospodarczego; b) pojawienie się niewielkich nadwyżek pierwotnych; oraz c) obniżenie relacji deficytu do zadłużenia (zob. wykres 21).

Jednakże w niektórych krajach, poziom długu publicznego jest wciąż wysoki i nadal rośnie. Jest to tym bardziej niepokojące, że wysoki poziom długu publicznego sprawia, że gospodarka jest bardziej narażona na wstrząsy makroekonomiczne i brak stabilności finansowej, i ogranicza możliwości wykorzystania polityki fiskalnej jako amortyzatora wstrząsów^[21]. Tak więc, kraje o wysokich wskaźnikach zadłużenia do PKB powinny wyraźnie obniżyć swoje wskaźniki zadłużenia publicznego, ścisłe wypełniając postanowienia Paktu Stabilności i Wzrostu. W obliczu wyzwań związanych ze starzeniem się społeczeństwa i rosnącymi kosztami leczenia i długoterminowej opieki zdrowotnej, w dłuższej perspektywie istotne wydaje się również wyeliminowanie zagrożeń dla długoterminowej obsługi długu. Raport Komisji Europejskiej na temat opieki zdrowotnej w roku 2016 wykazał konieczność przeprowadzenia szeregu kluczowych reform w krajach Unii Europejskiej w celu ograniczenia presji wydatków w dziedzinie zdrowia i długoterminowej opieki^[22].

Zróżnicowanie w postępach konsolidacji fiskalnej pomiędzy poszczególnymi krajami

Podczas gdy niektóre kraje strefy euro muszą podjąć dalsze wysiłki na rzecz konsolidacji fiskalnej w celu zapewnienia stabilności fiskalnej, inne kraje mają przestrzeń fiskalną, która mogą wykorzystać, pozostając w pełnej zgodności z postanowienia Paktu Stabilności i Wzrostu. Pakt Stabilności i Wzrostu daje pewną swobodę, mającą zagwarantować możliwość realizacji potrzeb w zakresie stabilności fiskalnej na poziomie krajowym. Pakt Stabilności i Wzrostu daje, na przykład, swobodę w przypadku inwestycji publicznych i kosztów reform strukturalnych.

Zakres przestrzeni fiskalnej i poziom jej wykorzystania różniły się w poszczególnych krajach. Niektóre kraje, jak na przykład Niemcy, wykorzystały dostępną przestrzeń fiskalną, aby, między innymi, zneutralizować istotny wpływ na budżet napływu imigrantów. Z kolei kraje nieposiadające przestrzeni fiskalnej musiały wdrożyć działania fiskalne aby zapewnić ścisłe wypełnienie postanowień Paktu Stabilności i Wzrostu. Niektóre kraje, takie jak Włochy, Łotwa i Litwa, również wykorzystały wyższy poziom deficytu zapewniony przed elastyczność postanowień Paktu Stabilności i Wzrostu w dziedzinie inwestycji publicznych, reform systemu emerytalnego i reform strukturalnych.

Aby jak najlepiej wykorzystać dostępną przestrzeń fiskalną, kraje powinny skierować swoje działania na dobrze przemyślane wydatki na inwestycje publiczne, które mogą w trwały sposób przyczynić się do wzrostu gospodarczego w średnim okresie. Mimo, że skala skutków makroekonomicznych jest niepewna, można spodziewać się, że inwestycje publiczne będą miały pozytywny wpływ na popyt i zwiększą potencjalną produkcję poprzez zwiększenie zasobów kapitału publicznego^[23].

Ponadto, aby wspierać stabilizację ekonomiczną, kraje powinny również dążyć do podejmowania bardziej prowzrostowych działań w ramach polityki fiskalnej. Obiecującym rozwiązaniem - po stronie wydatków - jest przegląd wydatków pozwalający na zidentyfikowanie uprawnień, które być może nie doprowadzą do zwiększenia świadczeń socjalnych, lecz pomogą wykorzystać pieniądze publiczne w bardziej efektywny sposób. Po stronie przychodów w wielu krajach potrzebne są reformy w kierunku bardziej sprzyjającego wzrostowi systemu podatkowego oraz ograniczenia skali uchylania się od zobowiązań podatkowych. W szczególności, ograniczenie klina podatkowego związanego z kosztami pracy, tj. obciążeń podatkowych dochodów w związku z płatnością podatków od osób fizycznych i składek na ubezpieczenia społeczne, może mieć pozytywny wpływ na wzrost i zatrudnienie^[24].

Różny stopień przestrzegania wymogów unijnych przepisów fiskalnych

Kraje UE zobowiązane są ściśle przestrzegać postanowień Paktu Stabilności i Wzrostu oraz szybko reagować na pojawiające się ryzyko dla długoterminowej obsługi długu. W roku 2016 stopień przestrzegania postanowień Paktu Stabilności i Wzrostu jest zróżnicowany, jednak z punktu widzenia wdrażania tych postanowień należy podkreślić potrzebę bardziej zdecydowanego stosowania zasad fiskalnych w celu zapewnienia pełnej wiarygodności Paktu.

Dzięki postępom w zakresie konsolidacji fiskalnej wielu krajom udało się wyjść z procedury nadmiernego deficytu (ang. EDP). W 2016 w terminie zamknięto procedury nadmiernego deficytu dla Irlandii i Słowenii; w przypadku Cypru procedurę nadmiernego deficytu zamknięto rok przed terminem. Spośród krajów strefy euro, na początku roku 2017 tylko Francja, Hiszpania i Portugalia pozostawały objęte częścią naprawczą Paktu^[25].

Tym niemniej, w niektórych krajach strefy euro Komisja Europejska stwierdziła istotne luki konsolidacyjne w stosunku do wymogów Paktu w 2016 i w późniejszym okresie. Nie skutkowało to jednak zdecydowanym nasileniem odpowiednich procedur w ramach Paktu^[26]. Na przykład, jeżeli chodzi o rekomendacje dotyczące poszczególnych krajów wydane w maju 2016, Komisja zbadała naruszenie wymogu kryterium zadłużenia w Belgii, we Włoszech i w Finlandii w roku 2015. Jednakże opierając się na ocenie liczbowej wartości referencyjnej zadłużenia oraz/lub istotnych czynników wskazanych w Pakcie, Komisja zdecydowała o otwarciu procedury nadmiernego deficytu. Ponadto, pomimo niepodjęcia skutecznych działań przez Hiszpanię i Portugalię, Rada kierując się rekomendacją Komisji nie nałożyła na nie kar w sierpniu 2016. Hiszpania uzyskała dwuletnie przedłużenie terminu przewidzianego w ramach procedury nadmiernego deficytu do 2018 oraz istotne ograniczenie wymaganego dostosowania. Portugalia, która musiała ponieść fiskalne koszty wsparcia sektora finansowego w 2015, uzyskała przedłużenie terminu przewidzianego w ramach procedury nadmiernego deficytu o jeden rok do 2016. Ponadto, Komisja nie zwróciła się z propozycją zawieszenia części europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.

16 listopada 2016 Komisja Europejska opublikowała ocenę projektów budżetowych na rok 2017. Stwierdziła, że 6 krajów było objętych prewencyjną częścią paktu, mianowicie Belgia, Włochy, Cypr, Litwa, Słowenia i Finlandia, były zagrożone niespełnieniem wymogów Paktu Stabilności i Wzrostu^[27]. Spośród krajów objętych naprawczą częścią Paktu, Francja – a po złożeniu zaktualizowanego projektu budżetu – również Hiszpania zostały uznane za kraje generalnie spełniające postanowienia Paktu. W przypadku Portugalii, oczekiwano, że próg istotnego odchylenia zostanie przekroczony, jednak tylko nieznacznie. 5 grudnia 2016 Eurogrupa stwierdziła, że kraje członkowskie objęte naprawczą częścią Paktu powinny w terminie dokonać korekty nadmiernego deficytu, osiągnąć zbieżność ze średniookresowym celem budżetowym i przestrzegać kryterium zadłużenia^[28].

Lepsze instytucje kluczem do wyższego potencjalnego wzrostu

Mimo, że obserwujemy dalsze ożywienie gospodarcze, wzrost w strefie euro wciąż stoi w obliczu średnio- i długoterminowych wyzwań. Niski wzrost wydajności, wysoki poziom zadłużenia oraz bezrobocie strukturalne hamują bardziej zdecydowany wzrost gospodarczy i wymagają nowych bodźców ze strony polityki podażowej. Istnieją również liczne dowody na to, że słaba dynamika PKB oraz zatrudnienia związane są z niską jakością instytucji krajowych (w tym słabą kontrolą korupcji oraz niskim poziomem poszanowania prawa) oraz mało elastycznymi strukturami rynku pracy i rynku produktów^[29]. Silne i stabilne struktury instytucjonalne i gospodarcze są faktycznie kluczowe dla zapewnienia stabilności i trwałego dobrobytu w strefie euro (zob. wykres 22)^[30].

Wiele wskaźników wskazuje na to, że dynamika wdrażania reform w strefie euro istotnie spadła po roku 2013 do poziomów notowanych przed kryzysem^[31]. Spowolnienie tempa wdrażania reform jest niepożądane ponieważ można podać szereg przykładów słusznych i dobrze nakierowanych reform, wdrożonych w okresie kryzysu, które przyniosły istotne korzyści krajom strefy euro, które je wprowadziły^[32].

Powolne wdrażanie reform budzi obawy z punktu widzenia perspektyw wzrostu oraz zatrudnienia w strefie euro i wstrzymuje dalszą niezbędną poprawę możliwości absorpcji wstrząsów przez Unię Walutową. Tabela 1 ilustruje stan realizacji zaleceń Komisji Europejskiej z 2016 dla poszczególnych krajów. Jak z tego wynika, stopień wdrożenia reform w krajach strefy euro jest raczej ograniczony. Na przykład, nie zastosowano się w pełni do żadnej z rekomendacji, a istotny postęp odnotowano w realizacji tylko dwóch spośród nich. Tym niemniej, widoczny jest pewien postęp we wdrażaniu reform instytucjonalnego otoczenia biznesu w większości krajów strefy euro (np. poprawa efektywności procedur postępowania w przypadku niewypłacalności, większa skala restrukturyzacji zadłużenia sektora prywatnego oraz łatwiejszy większy dostęp do finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw). Jeżeli chodzi o strukturalne reformy podatkowe, w dalszym ciągu podejmowano działania mające na celu ograniczenie klina podatkowego związanego z kosztami pracy, natomiast część krajów strefy euro podejmowała również wysiłki na rzecz wzmocnienia skuteczności działania administracji publicznej i ściągania podatków. Jeżeli chodzi o reformy rynku pracy czy też działania mające na celu zwiększenie konkurencji w sektorze usług, postęp był znacznie mniej wyraźny, wręcz niezauważalny, w większości krajów strefy euro. Jeżeli nawet reformy były wdrażane, odbywało się to zazwyczaj w sposób nieuporządkowany. Oznaczało to, że nie zwracano uwagi na potencjalnie istotną komplementarność różnych obszarów reform i nie wykorzystywano możliwości pełnego wykorzystania efektów stymulujących popyt, pojawiających się w związku z oczekiwaniami wyższych przychodów w przyszłości^[33].

Podsumowując, rządy powinny przyspieszyć proces wprowadzania reform sprzyjających działalności gospodarczej. Jak wynika z powyższego, w roku 2016 podjęto pewne wysiłki na rzecz poprawy otoczenia biznesowego i regulacyjnego, lecz postępy ostatnich lat są zdecydowanie niewystarczające aby kraje strefy euro osiągnęły poziom najlepszych praktyk światowych. Jak pokazuje Ramka 4, potencjał w zakresie reform, które mogłyby pobudzić produktywność pozostaje w dużej mierze niewykorzystany. Oprócz działań na rzecz poprawy infrastruktury publicznej, do wzrostu inwestycji, a w konsekwencji łącznego popytu, mogłaby przyczynić się poprawa procedur postępowania w przypadku niewypłacalności oraz zwiększenie konkurencji na rynkach produktów i usług. W uzupełnieniu tych priorytetowych reform, konieczne jest również przeprowadzenie całościowej reformy rynku pracy w celu zwiększenia elastyczności tego rynku, ograniczenia różnorodności umów o pracę oraz zmniejszenia stopnia niedopasowania kwalifikacji w stosunku do wymagań. Należy również wzmocnić działania na rzecz rozwoju kapitału ludzkiego oraz mobilności pracowników oraz programów aktywizacji rynku pracy w celu ograniczenia bezrobocia. Podniesienie efektywności administracji publicznej również przyczyni się do zwiększenia wydajności i będzie wspierać sektor prywatny.

Nowe bodźce dla wdrażania reform konieczne są również na poziomie Unii Europejskiej. Nowa struktura zarządzania gospodarczego, określona w Europejskim Semestrze Komisji, powinna wspierać proces wdrażania reform w całej strefie euro, lecz przedstawiony powyżej ograniczony stopień postępów we wdrażaniu reform wskazuje na potrzebę podjęcia wzmożonych działań. Na przykład, jak przedstawiono w Raporcie Pięciu Przewodniczących^[34] opublikowanym w roku 2015, aby zapewnić silne i stabilne struktury gospodarcze potrzebna jest silniejsza konwergencja w średnim i dłuższym okresie. Jednocześnie, dalsze postępy na Wspólnym Rynku, stworzenie prawdziwej unii rynków kapitałowych oraz sfinalizowanie działań nad budowaniem unii bankowej również przyczynią się do tworzenia silnej, stabilnej i przyjaznej wzrostowi strefy euro.

Polityka pieniężna we wspieraniu ożywienia gospodarczego i inflacji w strefie euro

Potrzeba dalszych działań w zakresie polityki pieniężnej w 2016

Pogorszenie warunków gospodarczo-finansowych na początku roku

Celem działań w zakresie polityki pieniężnej podejmowanych w ciągu ostatnich lat przez EBC jest wsparcie ożywienia gospodarczego w strefie euro oraz przywrócenie inflacji do poziomu poniżej, ale w pobliżu 2% w średnim okresie. Te sukcesywnie realizowane przedsięwzięcia, obejmujące ukierunkowane dłuższe operacje refinansujące (TLTRO), program skupu aktywów (APP) oraz ujemne oprocentowanie depozytu w banku centralnym okazały się bardzo skuteczne w pobudzaniu ożywienia gospodarczego i osłabianiu presji dezinflacyjnych. Jednak proces dochodzenia inflacji do poziomu wyznaczonego przez Radę Prezesów opóźniał się z powodu niekorzystnych uwarunkowań, wystąpiła więc potrzeba dalszych działań na gruncie polityki pieniężnej.

Na początku roku 2016 pogorszyły się bowiem - na skutek podwyższonej niepewności, ryzyka politycznego i wzrostu wahań na rynkach finansowych i surowców - warunki gospodarczo-finansowe. Szczególne obawy o przyszłość światowej gospodarki budziło spowolnienie na rynkach wschodzących, zwłaszcza w Chinach. Ponadto dynamika inflacji pozostawała poniżej oczekiwań, głównie ze względu na ponowny spadek cen ropy naftowej i słaby wzrost płac. W połączeniu z malejącymi oczekiwaniami co do inflacji w bliskim i średnim okresie, stwarzało to ryzyko wystąpienia efektów drugiej rundy. Niskie oczekiwania inflacyjne mogły bowiem skłaniać uczestników negocjacji płacowych do odraczania podwyżek płac.

W tych okolicznościach, w styczniu Rada Prezesów podtrzymała swój wcześniejszy komunikat dla rynku (ang. forward guidance) podkreślając, że spodziewa się utrzymania głównych stóp procentowych EBC na poziomie nie wyższym od obecnego przez okres dłuższy, wykraczający poza horyzont skupu aktywów netto. Co więcej, zważywszy na niepewność co do siły i czasu utrzymywania się niekorzystnych warunków, Rada Prezesów uznała potrzebę rewizji i ewentualnej zmiany kursu polityki pieniężnej na spotkaniu decyzyjnym w marcu 2016, kiedy będzie dysponować większą ilością informacji, w tym nową projekcją ekonomistów EBC.

W pierwszym kwartale pogorszyła się perspektywa systematycznego zbliżania się ścieżki inflacji do celu wyznaczonego przez Radę Prezesów na poziomie poniżej, ale blisko 2% w średnim okresie. W szczególności zaostrzyły się warunki finansowe, zwłaszcza na rynkach akcji i walut, stwarzając zagrożenie, że znajdzie to odbicie w trudniejszych warunkach finansowania w realnej sferze gospodarki. Bieżące informacje wskazywały ponadto na słabnącą dynamikę ożywienia, inflacja zaś ponownie spadła poniżej zera. Wprawdzie spadek ten wynikał w dużej mierze z obniżki cen ropy naftowej, ale bazowa presja cenowa pozostawała również poniżej oczekiwań. Zmniejszyły się ponadto średnioterminowe rynkowe oczekiwania inflacyjne, zwiększając ryzyko wystąpienia efektów drugiej rundy. W marcowej rundzie prognostycznej EBC projekcje inflacji zostały znacznie zredukowane, co oznaczało kolejne odsunięcie w czasie terminu powrotu inflacji do założonego przez Radę Prezesów celu na poziomie poniżej, lecz w pobliżu 2%.

Pogorszenie perspektyw spowodowało konieczność podjęcia stanowczych działań w zakresie polityki pieniężnej

Rozwój sytuacji w pełni uzasadniał rewizję polityki pieniężnej przez Radę Prezesów w kierunku podtrzymania silnego impulsu monetarnego, aby wyeliminować zagrożenia dla realizacji celu EBC w zakresie stabilności cen. W związku z tym w marcu 2016 Rada Prezesów uchwaliła kompleksowy pakiet działań polityki pieniężnej.

Na marcowym posiedzeniu Rada Prezesów postanowiła: a) obniżyć podstawowe stopy procentowe, w szczególności stopę depozytu w banku centralnym do ‑0.40%^[38]; b) zwiększyć miesięczne kwoty skupu aktywów w ramach programu APP do 80 mld euro w kwietniu 2016, z jednoczesnym zwiększeniem limitów dla emitentów i limitów udziału danej emisji w kwotach skupu papierów wartościowych pewnej kategorii; c) włączyć do programu APP nowy program skupu aktywów sektora przedsiębiorstw (CSPP) oraz (iv) uruchomić serię czterech nowych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO-II), każdą o zapadalności 4 lat, od czerwca 2016 roku. Ponadto Rada Prezesów podtrzymywała swój komunikat co do spodziewanego utrzymania podstawowych stóp procentowych EBC na poziomie nie wyższym niż obecny przez dłuższy okres, wykraczający poza horyzont czasowy skupu aktywów netto. Stwierdzono ponownie, że skup powinien trwać do końca marca 2017 lub, w razie potrzeby, dłużej, a w każdym razie do czasu, gdy Rada Prezesów zaobserwuje trwałe zbliżenie ścieżki inflacji do celu inflacyjnego.

Ten kompleksowy pakiet działań miał na celu dalsze luzowanie warunków kredytowych w sektorze prywatnym i pobudzanie akcji kredytowej skierowanej do tego sektora, a tym samym poprawę dynamiki ożywienia w strefie euro oraz skrócenie terminu powrotu inflacji do pożądanego poziomu. Działania te pomogły również osłabić napięcia obserwowane na rynku finansowym w pierwszych miesiącach roku i zapobiec hamowaniu - z tego powodu - transmisji akomodacyjnej polityki pieniężnej (zob. podrozdział 2.2 rozdziału 1). Obniżenie oprocentowania depozytu w banku centralnym miało na celu dalsze poluzowanie warunków kredytowania (zob. wykres 23). I tak banki dysponujące zasobami płynności w kwocie przekraczającej poziom rezerwy obowiązkowej miały otrzymać bodziec do ich wykorzystania na zakup innych aktywów lub do zwiększenia akcji kredytowej dla realnej gospodarki. Tym samym ujemna stopa oprocentowania depozytu wzmocniła program skupu aktywów poprzez efekt przebudowy portfeli.

TLTRO-II miał być w zamyśle istotnym elementem luzowania kredytowego i pobudzania akcji kredytowej poprzez wspieranie transmisji polityki pieniężnej przez kanał kredytów bankowych. Wprawdzie maksymalne oprocentowanie kredytu ustalono na poziomie obowiązującej w chwili przydziału stopy procentowej podstawowych operacji refinansujących, jednak w praktyce mogło ono zostać obniżone nawet do poziomu oprocentowania depozytu w banku centralnym, jeśli akcja kredytowa danego banku przekroczyłaby zdefiniowany wcześniej poziom odniesienia^[39].

Realizacja programu CSPP dodatkowo wzmocniła transmisję efektów skupu aktywów przez Eurosystem do gospodarki realnej. Zakres kwalifikowanych aktywów zakrojono szeroko w celu udostępnienia programu jak największej liczbie firm i sektorów^[40]. Zakupów w ramach CSPP można było zasadniczo dokonywać zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym^[41].

Strefa euro wykazała się odpornością w drugiej połowie roku 2016, ale inflacja bazowa pozostała słaba.

Pakiet posunięć uchwalony w marcu 2016, wraz z uruchomionym wcześniej silnym bodźcem monetarnym, odegrał zasadniczą rolę w budowaniu odporności gospodarki strefy euro na niepewność globalną i polityczną. Po ogłoszeniu wyniku referendum w Wielkiej Brytanii na temat członkostwa w UE, przeprowadzonego w połowie roku 2016, skala wahań na rynkach finansowych początkowo wzrosła. Jednak w dłuższej perspektywie wykazały się one imponują sprężystością, powracając dość szybko do normalnego stanu. Odporność tę wspierała gotowość banków centralnych na całym świecie do zaopatrywania, w razie potrzeby, rynków w płynność, w połączeniu z ustanowieniem ścisłych ram regulacyjnych i nadzorczych dla banków strefy euro, a także z akomodacyjnym kursem polityki pieniężnej EBC.

Zarazem potencjalny wpływ wyników referendum w wielkiej Brytanii oraz niepewność geopolityczna, na tle perspektyw słabego wzrostu na rynkach wschodzących, nadal ograniczał popyt zewnętrzny i był początkowo postrzegany jako czynniki ryzyka dla wzrostu gospodarczego w drugiej połowie roku. Znalazło to odbicie m. in. w projekcjach makroekonomicznych EBC z września 2016, w których lekko obniżono prognozy wzrostu w strefie euro w stosunku do rundy czerwcowej. Ponadto bazowa presja inflacyjna nadal nie wykazywała wyraźnej tendencji wzrostowej, stanowiąc źródło obaw. W szczególności perspektywy wzrostu i inflacji w strefie euro były nadal uzależnione od wyjątkowo korzystnych warunków finansowania, związanych przede wszystkim z akomodacyjnym kursem polityki pieniężnej.

Dlatego jesienią Rada Prezesów kontynuowała ścisłe monitorowanie wydarzeń na rynkach gospodarczych i finansowych, podkreślając zdecydowany zamiar zachowania wysokiego poziomu wsparcia monetarnego, niezbędnego dla utrzymania trwałej konwergencji inflacji ku poziomowi poniżej, lecz blisko 2% w średnim okresie. Ponadto w celu podniesienia własnej gotowości i potencjału działania, Rada Prezesów zleciła właściwym komitetom opracowanie scenariuszy, które zapewniałyby sprawną realizację APP do marca 2017 lub - w razie potrzeby - dłużej.

Pod koniec roku, pomimo utrzymującej się znacznej niepewności, nadal obserwowano ożywienie w strefie euro, wspierane przez niezmiennie silną transmisją bodźców polityki pieniężnej do realnej gospodarki strefy euro. Ożywienie to postępowało w umiarkowanym, choć coraz bardziej wyrównanym tempie, głównie za sprawą wzmocnienia popytu wewnętrznego, wzrostu realnych dochodów do rozporządzenia oraz nadal bardzo korzystnych warunków finansowania. W związku ze wzrostem cen energii zwiększyła się również inflacja, prawdopodobnie w sposób trwały.

Grudniowy pakiet miał na celu podtrzymanie silnie akomodacyjnej polityki pieniężnej

Scenariusz stopniowego wzrostu inflacji w istotnym stopniu zależał nadal od wsparcia ze strony akomodacyjnej polityki pieniężnej. Ze względu na chroniczną słabość inflacji bazowej, konsekwentne podążanie inflacji ku pożądanym poziomom uznano za trudne do osiągnięcia. W tych warunkach uznano za uzasadnione podtrzymanie silnie akomodacyjnej polityki pieniężnej w okresie dłuższym niż do marca 2017 roku.

Dlatego na grudniowym posiedzeniu Rada Prezesów postanowiła: a) wydłużyć horyzont zakupów netto aktywów poza marzec 2017 poprzez ogłoszenie kontynuacji APP - nie licząc reinwestycji zapadających papierów wartościowych^[42] - w kwocie 60 mld euro miesięcznie, od kwietnia do grudnia 2017 roku lub, w razie potrzeby, dłużej - a w każdym razie do czasu, gdy Rada Prezesów stwierdzi trwały trend ścieżki inflacji w kierunku celu inflacyjnego; oraz b) skorygować parametry APP od stycznia 2017 w celu zapewnienia jego niezakłóconej realizacji, obniżając, do jednego roku (z dwóch) minimalny okres do zapadalności kwalifikowanych papierów wartościowych w ramach programu skupów aktywów sektora publicznego oraz zezwalając, w niezbędnym zakresie, na skup papierów wartościowych o dochodowości do zapadalności poniżej oprocentowania depozytu overnight EBC^[43]. Nie zmieniono poziomu podstawowych stóp procentowych EBC; Rada Prezesów spodziewa się ich utrzymania na poziomie nie wyższym niż obecny przez dłuższy okres, istotnie wykraczający poza horyzont zakupów netto aktywów. Ponadto Rada Prezesów potwierdziła zdecydowany zamiar ścisłego monitorowania perspektyw stabilności cen oraz, jeśli będzie to uzasadnione ze względu na założone cele, podjęcie działań z zastosowaniem wszelkich instrumentów dostępnych w ramach jej mandatu. W szczególności, Rada Prezesów podkreśliła, że w razie pogorszenia perspektyw gospodarczych, lub zakłócenia dalszej systematycznej korekty ścieżki inflacji z powodu otoczenia finansowego, zamierza rozszerzyć program pod względem kwoty i/lub jego trwania.

Decyzje te miały na celu utrzymanie wyjątkowo korzystnych warunków finansowych w strefie euro, co z punktu widzenia realizacji celu EBC w zakresie stabilności cen odgrywało kluczową rolę. W szczególności przedłużenie okresu skupu papierów wartościowych w ramach programu APP miało zapewnić bardziej perspektywiczne wsparcie warunków finansowania, a tym samym bardziej trwałej transmisji bodźców podtrzymujących umiarkowane, ale coraz wyraźniejsze ożywienia. Bardziej konsekwentna obecność Eurosystemu na rynku miała zarazem na celu wzmocnienie stabilności w środowisku podwyższonej niepewności, wynikającej m.in. z potencjalnych długoterminowych konsekwencji referendum w Wielkiej Brytanii oraz możliwych implikacji politycznych po wyborach prezydenckich w USA. Ograniczenie miesięcznej kwoty skupu wynikało z dokonanej przez Radę Prezesów rewizji bilansu ryzyk, zgodnie z którą zaufanie do ogólnego stanu gospodarki strefy euro wzrosło, podczas gdy ryzyko deflacji zasadniczo zanikło. W podsumowaniu, decyzja ta miała za cel ochronę warunków finansowania w strefie euro, a tym samym postępującego ożywienia, bez względu na ewentualne wstrząsy zewnętrzne lub wewnętrzne.

Transmisja bodźców polityki pieniężnej do gospodarki i systemu finansowego

Kompleksowa polityka pieniężna EBC skutecznie zapewniała dalszy silny impuls monetarny

Działania w zakresie polityki pieniężnej, realizowane od połowy roku 2014, kiedy to EBC po raz pierwszy zastosował zestaw środków ekspansywnych, w tym luzowanie kredytowe, walnie przyczyniają się do ożywienia w strefie euro. Kompleksowa polityka pieniężna - obejmująca skup aktywów, ukierunkowane dłuższe operacje refinansujące (TLTRO) oraz niskie podstawowe stopy procentowe - nie przestaje oddziaływać na gospodarkę realną. W związku z tym warunki kredytowania gospodarstw domowych znacznie się poprawiły, a akcja kredytowa wzrosła, wspierając poziom wydatków w strefie euro.

Głównym czynnikiem odpowiadającym za znaczny stopień ekspansji monetarnej jest program skupu aktywów (APP), który obejmuje zakup szerokiej gamy papierów wartościowych sektora prywatnego i publicznego w ramach czterech podprogramów: skupu papierów sektora publicznego (PSPP), papierów zabezpieczonych aktywami (ABSPP), trzeciego programu skupu listów zastawnych (CBPP3) oraz skupu papierów sektora prywatnego (CSPP). W roku 2016 realizacja programu APP nadal przebiegała bez zakłóceń. Dzięki elastyczności programów APP łączne kwoty skupu osiągały ustalony przez Radę Prezesów cel, czyli średnio 60 mld euro miesięcznie między styczniem a marcem 2016 roku oraz 80 mld euro w pozostałych miesiącach. Kwoty te były jednak nieco niższe w sierpniu i grudniu, czyli miesiącach o niższej zwykle płynności rynku, a wyższe w pozostałych miesiącach. Największy udział w całkowitej kwocie skupu w ramach APP miał program PSPP (zob. wykres 24).

Niezakłócona transmisja działań EBC za pośrednictwem rynków finansowych i systemu bankowego

Wpływ monetarnych przedsięwzięć EBC na benchmarkowe aktywa finansowe był znaczny. W szczególności skup aktywów przez Eurosystem i środowisko niskich stóp procentowych przyczyniły się do notowanego od połowy roku 2014 znacznego spadku stóp rynku pieniężnego oraz rentowności obligacji skarbowych^[50]. Dzięki polityce pieniężnej EBC złagodzono również wpływ wzrostu rentowności obligacji skarbowych USA na sytuację na rynku obligacji strefy euro pod koniec roku 2016. Co więcej, działania EBC kształtowały sytuację w innych segmentach rynków finansowych. W szczególności proces przebudowy portfeli, w połączeniu z poprawą sytuacji makroekonomicznej dzięki silnie ekspansywnej polityce pieniężnej mógł przyczynić się do wzrostu cen akcji. Nominalny efektywny kurs euro obniżył się w ciągu roku 2016.

Zastosowane przez EBC środki polityki pieniężnej w dwojaki sposób przyczyniły się do znacznej poprawy warunków finansowania bankowego: Po pierwsze, instrumenty finansowania bankowego znalazły się pośród tych kategorii aktywów, których rentowności średnio- do długoterminowych uległy znacznemu spłaszczeniu. Przyczynił się do tego efekt przebudowy portfeli w reakcji na skup aktywów przez Eurosystem oraz "efekt dobra rzadkiego" związany z niższą emisją obligacji przez banki, które przestawiły się na finansowanie w ramach TLTRO^[51]. W efekcie znacznie spadł całkowity koszt finansowania dłużnego ponoszony przez banki (zob. wykres 25). Po drugie, banki kontynuowały zastępowanie droższego krótkoterminowego finansowania rynkowego finansowaniem w ramach TLTRO (korzystając dodatkowo z możliwości rolowania zapadających kredytów w ramach TLTRO-I na tańsze TLTRO-II)^[52]. Trzy z czterech planowanych operacji TLTRO-II przeprowadzono w roku 2016, czwarta zaś przewidziana jest na marzec 2017^[53]. Całkowite wykorzystanie tego programu wyniosło 506,7 mld euro do końca roku 2016, czyli ok. 43% całkowitego przydziału kredytu dla banków strefy euro w ramach TLTRO-II.

Ostateczny wpływ programu APP i ujemnej stopy depozytu w banku centralnym na dochodowość banków jest ograniczony, ponieważ zmiany w zakresie różnych składników dochodu banków w dużym stopniu się równoważą (zob. wykres 26). Z jednej strony, zastosowanie tych dwóch środków zmniejszyło rozpiętość oprocentowania wielu rodzajów aktywów finansowych, przyczyniając się do obniżenia dochodów odsetkowych netto. Z drugiej natomiast wzrost wartości rynkowej obligacji skarbowych w posiadaniu banków generował zyski kapitałowe. Ponadto korzystny efekt niedawnych działań w zakresie polityki pieniężnej dla perspektyw gospodarczych przyczynił się do zwiększenia kwoty udzielanych kredytów i poprawy ich jakości.

Przedsiębiorstwa strefy euro odniosły korzyść z ekspansywnej polityki pieniężnej EBC

Przełożenie impulsu monetarnego na warunki udzielania kredytów i samą akcję kredytową było wysokie. Od czerwca roku 2014 na wielu rynkach kredytowych nastąpił znaczny spadek oprocentowania aktywów finansowych różnych kategorii. W związku z tym warunki kredytowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych strefy euro znacznie się poprawiły. Na przykład oprocentowanie kredytu dla firm zmniejszyło się między czerwcem 2014 a październikiem 2016 roku o ponad 110 pkt bazowych (zob. wykres 19).

Ekspansję monetarną odczuwają również małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) - stanowiące rdzeń gospodarki strefy euro, a ściśle uzależnione od kredytu bankowego. Warunki kredytowania małych i średnich firm uległy dalszej poprawie: od maja roku 2014 oprocentowanie mikropożyczek dla firm spadło o ok. 180 pkt bazowych. Ponadto w badaniu dostępu do finansowania przedsiębiorstw w strefie euro małe i średnie przedsiębiorstwa informowały o dalszej poprawie dostępności kredytu i zwiększonej gotowości banków do udzielania kredytów o niższym oprocentowaniu^[54]. Nowe kredyty dla przedsiębiorstw są nadal wykorzystywane przede wszystkim na cele inwestycyjne i uzupełniania zapasów oraz kapitału obrotowego.

Skup aktywów przez Eurosystem i środowisko niskich stóp procentowych skłaniało banki do zwiększonej akcji kredytowej, m.in. ze względu na spadek atrakcyjności inwestycji w papiery wartościowe, które miały niższą dochodowość. Kolejnym bodźcem do zwiększenia akcji kredytowej była obniżka kosztów finansowania w ramach TLTRO-II dla banków prowadzących intensywną akcję kredytową (w związku z tym, że w ramach TLTRO-II bank może pożyczać taniej, jeśli kwota udzielanych pożyczek przekroczy ustalony wcześniej poziom tzw. benchmark). Sprzyjało to liberalizacji kryteriów i poprawie warunków udzielania kredytów, na co wskazuje ankieta dotycząca akcji kredytowej w strefie euro^[55]. W rezultacie, w warunkach rosnącego popytu na kredyt, trwało dalsze powolne ożywienie w sektorze prywatnym strefy euro. Pomiędzy majem 2014 a grudniem 2016 roczna stopa wzrostu kredytu dla gospodarstw domowych zwiększyła się z ‑0.1% do 2.0%, a kredytu dla przedsiębiorstw z -2.9% do 2.3% (zob. wykres 27).

Wstępne dane o wpływie programu CSPP na luzowanie warunków finansowania dla firm są optymistyczne. Ogłoszenie programu CSPP 10 marca 2016 roku przyspieszyło trwający już spadek rozpiętości pomiędzy rentownością obligacji przedsiębiorstw a stopą zwrotu wolną od ryzyka (zob. wykres 28)^[56]. Ponadto program CSPP przyczynił się do wzrostu kwoty emisji obligacji przedsiębiorstw denominowanych w euro (zob. wykres 29). Na koniec, na skutek efektu przebudowy portfeli, wzrósł także popyt na obligacje niekwalifikujące się do CSPP; został on zaspokojony zwiększoną emisją. CSPP miał również pośredni wpływ na warunki finansowania przedsiębiorstw, ponieważ w obliczu zastępowania przez przedsiębiorstwa kredytu bankowego emisją długu, banki donosiły o zwiększonej presji konkurencyjnej i przyspieszonym spadku marż od kredytów dla dużych firm.

Realizacja programu CSPP postępowała zgodnie z założeniami, skupowane aktywa zaś charakteryzowały się dużym zróżnicowaniem pod względem ratingu, sektora, kraju i emitenta. Od 31 grudnia 2016 roku Eurosystem był w posiadaniu obligacji podmiotów niebankowych o wartości ok. 51 mld euro, emitowanych przez 225 różnych emitentów.

Akomodacyjna polityka EBC w znacznym stopniu poprawiła sytuację makroekonomiczną w strefie euro

Podsumowując, zastosowane przez EBC od czerwca 2014 środki polityki pieniężnej przyniosły wymierne efekty makroekonomiczne. Bez ich zastosowania, zarówno wzrost, jak i inflacja w roku 2016 byłyby znacznie niższe. W szczególności, dzięki działaniom EBC oddalono ryzyko deflacji.

Europejski system finansowy: większa odporność w warunkach słabej rentowności

W roku 2016 podczas regularnej oceny pojawiającego się ryzyka i odporności systemu finansowego prowadzonej przez EBC stwierdzono szereg zagrożeń dla stabilności finansowej strefy euro. Niemniej jednak ogólny poziom napięć systemowych w strefie euro pozostał ograniczony. Chociaż instytucje finansowe często stawały w obliczu problemu słabej rentowności, w wielu przypadkach poprawiły one swoją odporność, na przykład przez zwiększenie poziomu kapitalizacji.

Rok 2016 był drugim pełnym rokiem realizacji przez EBC zadań z zakresu polityki makroostrożnościowej i mikroostrożnościowej po utworzeniu, w listopadzie 2014, Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego (SSM) składającego się z EBC oraz właściwych organów krajowych krajów strefy euro. Europejski Bank Centralny uczestniczył w kilku ważnych inicjatywach regulacyjnych oraz działaniach zmierzających do utworzenia trzeciego filaru unii bankowej, tj. europejskiego systemu gwarantowania depozytów.

Rodzaje ryzyka i słabe punkty w systemie finansowym strefy euro

Europejski Bank Centralny ocenia sytuację w zakresie stabilności finansowej w strefie euro i w systemach finansowych UE w celu określenia wszelkich słabych punktów i źródeł ryzyka systemowego. Realizuje to zadanie wraz z innymi bankami centralnymi Eurosystemu i Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Problemy związane z pojawieniem się potencjalnego ryzyka systemowego w systemie finansowym rozwiązywane są przez politykę makroostrożnościową.

Europejski Bank Centralny prezentuje analizę stabilności finansowej w swoim półrocznym raporcie Financial Stability Review (FSR)^[60]. EBC służy także wsparciem analitycznym w obszarze stabilności finansowej Europejskiej Radzie ds. Ryzyka Systemowego (ERRS).

Okresy zawirowań na globalnych rynkach finansowych w roku 2016 i obawy o perspektywy rentowności banków strefy euro

Pomimo okresu zawirowań na globalnych rynkach finansowych w roku 2016 ogólny poziom napięć systemowych w strefie euro pozostał ograniczony. Na zawirowania te złożyły się pogorszenie nastrojów na rynku, blisko początku roku, spowodowane wahaniami cen akcji chińskich spółek, obawy o rynki wschodzące oraz, w późniejszym okresie roku, niepewność sytuacji politycznej związana z wynikami referendum w sprawie członkostwa Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej oraz wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych. Ceny akcji banków strefy euro odnotowały okresy dużych wahań w roku 2016, które ogółem przyczyniły się do wzrostu szacowanego kosztu kapitału własnego. Jedną z głównych przyczyn tej sytuacji były w dalszym ciągu obawy rynków o perspektywy rentowności banków strefy euro w warunkach niskiego wzrostu gospodarczego i niskich stóp procentowych. Jednocześnie dalsza akomodacyjna polityka pieniężna oraz słabnące obawy rynku dotyczące Chin ograniczyły gwałtowny wzrost napięć systemowych w strefie euro, a standardowe wskaźniki napięć w systemie bankowym, fiskalnym i finansowym utrzymywały się na koniec roku 2016 na niskich poziomach (zob. wykres 30).

W tym obszarze w ciągu roku 2016 rozpoznano 4 kluczowe rodzaje ryzyka dla stabilności finansowej strefy euro (zob. tabela 2). Możliwość globalnej aktualizacji wyceny ryzyka zwiększyła się w związku ze wzrostem niepewności sytuacji politycznej, podatności na zagrożenia rynków wschodzących i względnie niskiej wyceny ryzyka na tych rynkach. Jednocześnie inwestorzy nadal podwyższali poziomy ryzyka w swoich portfelach w warunkach niskich stóp procentowych. Jeśli chodzi o ceny aktywów, rentowność obligacji przedsiębiorstw pozostała w roku 2016 na niskim poziomie, natomiast niektóre rynki akcji wykazywały oznaki przeszacowania. W poszczególnych krajach pojawiały się oznaki zawyżenia cen na rynkach nieruchomości mieszkaniowych i komercyjnych.

Inne wyzwania w roku 2016 były pod wieloma względami następstwem kryzysu zadłużenia bankowego i długu państwowego. Sektor bankowy strefy euro pozostał wrażliwy pomimo swojej odporności na opisane powyżej napięcia rynkowe. Słaby wzrost gospodarczy oraz związane z nim środowisko niskich stóp procentowych stanowiły wyzwanie dla perspektyw rentowności banków w zaawansowanych gospodarkach (zob. wykres 31). Pomimo tych wyzwań banki w ostatnich latach znacznie wzmocniły swoją pozycję kapitałową (co również potwierdzają wyniki badania warunków skrajnych przeprowadzonego w skali całej UE przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego w roku 2016).

W niektórych krajach strefy euro prognozy rentowności pogorszyły się w wyniku strukturalnej nadwyżki mocy produkcyjnych oraz nadal niezakończonego dostosowania modeli biznesowych do warunków niskich stóp procentowych (zob. ramka 7).

Ponadto w niektórych krajach strefy euro poziom kredytów zagrożonych pozostał wysoki, co wzbudziło obawy o przyszłą rentowność banków i stabilność finansową (zob. ramka 8). Postęp w obniżaniu poziomu kredytów zagrożonych był również powolny. Na poziomie banków przyczyny takiego stanu rzeczy obejmowały niedostateczną zdolność operacyjną, brak doświadczenia w zarządzaniu portfelem kredytów zagrożonych, ograniczenia kapitałowe i niską rentowność. Ponadto czynniki strukturalne, takie jak nieskuteczne prawo upadłościowe, utrudnienia w sądownictwie, brak systemów zawierania układów pozasądowych, niedostatecznie rozwinięty rynek kredytów zagrożonych, a także kwestie rachunkowości i podatków, utrudniały szybką restrukturyzację kredytów zagrożonych^[61].

Zagrożenia dla stabilności systemu finansowego w roku 2016 pochodziły również spoza sektora finansowego. Po pierwsze zwiększyły się obawy dotyczące długoterminowej obsługi długu publicznego i niefinansowego sektora prywatnego. Po drugie podejmowanie ryzyka w szybko rozwijającym się sektorze funduszy inwestycyjnych również wzrosło. Chociaż fundusze inwestycyjne strefy euro pozostały odporne na napięcia rynkowe, to w następstwie wyniku referendum w sprawie członkostwa Wielkiej Brytanii w UE zaobserwowano odpływ kapitałów z funduszy nieruchomości w tym kraju, co uwidoczniło podatność otwartych funduszy na zagrożenia (fundusze otwarte poprzez emisję nieograniczonej liczby akcji umożliwiają inwestorom umorzenie inwestycji w dowolnym momencie). Zagrożenia te pogłębił brak systemowej perspektywy w regulacji sektora i wiążąca się w tym trudność w zapobieganiu powstawania zagrożeń dla całego sektora.

Strukturalna analiza szeroko pojętego sektora finansowego strefy euro, obejmującego korporacje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne oraz podmioty z równoległego sektora bankowego, potwierdziła dalszy rozwój niebankowego sektora finansowego w roku 2016^[62]. Jednocześnie sektor bankowy kontynuował w roku 2016 proces przechodzenia na bardziej tradycyjną działalność bankową. Zmianie sposobu finansowania z rynku międzybankowego i finansowania z udziałem środków banku centralnego na finansowanie poprzez depozyty towarzyszyło zmniejszenie dźwigni finansowej.

Funkcja EBC w dziedzinie polityki makroostrożnościowej

W strefie euro odpowiedzialność za decyzje o działaniach makroostrożnościowych jest dzielona pomiędzy krajowe organy i EBC. Krajowe organy zachowują uprawnienia do wdrażania działań makroostrożnościowych, natomiast EBC posiada uprawnienia do uzupełnienia tych działań o instrumenty makroostrożnościowe przewidziane dla niego w unijnych aktach prawnych. Asymetryczny charakter tych uprawnień odzwierciedla rolę, jaką EBC ma odgrywać, by przezwyciężyć potencjalną tendencję krajowych organów do niepodejmowania działań.

W roku 2016 EBC i krajowe organy nadal prowadziły szerokie dyskusje na temat stosowania instrumentów makroostrożnościowych zarówno na poziomie technicznym, jak i strategicznym. Dyskusje służyły ocenie adekwatności kursu polityki makroostrożnościowej we wszystkich krajach objętych europejskim nadzorem bankowym.

Polityka makroostrożnościowa w roku 2016

W roku 2016 EBC wzmocnił swoją rolę w koordynacji polityki makroostrożnościowej oraz poprawił działania w zakresie komunikowania kwestii makroostrożnościowych, by zwiększyć przejrzystość oraz podkreślić wagę tej polityki. Rada Prezesów wydała swój pierwszy komunikat w sprawie polityki makroostrożnościowej po dyskusjach prowadzonych przez Forum Makroostrożnościowe, które składa się z Rady Prezesów oraz Rady ds. Nadzoru EBC. Ponadto w marcu i październiku ukazały się pierwsze dwa wydania Biuletynu Makroostrożnościowego EBC. Celem biuletynu jest zwiększenie przejrzystości polityki makroostrożnościowej, przekazanie informacji o prowadzonych obecnie badaniach tematów polityki makroostrożnościowej a także przedstawienie jej zastosowań w ukierunkowanych działaniach makroostrożnościowych w EBC. W pierwszym wydaniu biuletynu omówiono ramy polityki makroostrożnościowej EBC oraz sposób, w jaki dotyczą one innych forów i procesów makroostrożnościowych w UE^[69].

Europejski Bank Centralny wypełniał również swoje uprawnienia w celu oceny decyzji makroostrożnościowych organów krajowych w krajach objętych europejskim nadzorem bankowym. Bank otrzymał powiadomienia o ponad 100 takich decyzjach, z których większość była związana z ustaleniem antycyklicznych buforów kapitałowych, identyfikacją instytucji kredytowych o znaczeniu systemowym i kalibracją ich buforów kapitałowych. Ponadto EBC otrzymał powiadomienia o wprowadzeniu bufora ryzyka systemowego i dolnych limitów wag ryzyka w poszczególnych krajach.

Wszystkie 19 krajów strefy euro raz na kwartał dokonują oceny cyklicznego ryzyka systemowego i ustalają poziom antycyklicznego bufora kapitałowego. W większości krajów strefy euro cykliczne ryzyko systemowe pozostaje pod kontrolą. Rada Prezesów zgodziła się z decyzjami organów krajowych w sprawie antycyklicznego bufora kapitałowego. W szczególności znaczące narastanie cyklicznego ryzyka systemowego w Słowacji sprawiło, że podjęto decyzję o ustaleniu, od 1 sierpnia 2017, antycyklicznego bufora kapitałowego na poziomie 0,5%.

W roku 2016 EBC, organy krajowe i Rada Stabilności Finansowej, po zasięgnięciu opinii Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego, uaktualniły ocenę banków globalnych o znaczeniu systemowym w krajach strefy euro. W wyniku tej oceny 8 banków z Francji, Niemiec, Włoch, Holandii i Hiszpanii przydzielono do uzgodnionych na poziomie międzynarodowym koszyków 1 i 3, które obejmują banki globalne o znaczeniu systemowym, co oznacza wskaźniki bufora kapitałowego na poziomie, odpowiednio, 1,0% i 2,0%^[70]. Nowe wskaźniki buforów zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2018 i podlegają okresom wdrożenia. Wykazy banków globalnych o znaczeniu systemowym i innych instytucji o znaczeniu systemowym oraz ich wskaźniki buforów podlegają corocznej weryfikacji.

Organy krajowe zdecydowały także o buforach kapitałowych dla 110 innych instytucji o znaczeniu systemowym. Te wskaźniki buforów są zgodne z nowo wprowadzoną metodologią EBC do oceny buforów tych instytucji^[71]. Wszystkie zidentyfikowane inne instytucje o znaczeniu systemowym będą posiadać jednoznacznie dodatnie wskaźniki buforów kapitałowych od roku 2019.

Makroostrożnościowe testy warunków skrajnych

W ramach swojej funkcji makroostrożnościowej oraz w uzupełnieniu aktywnego udziału w nadzorczym teście warunków skrajnych dla całej Unii EBC przeprowadził test poszerzony o część makroostrożnościową^[72]. Nadzorczy test warunków skrajnych koncentruje się na oszacowaniu bezpośredniego wpływu na sytuację pojedynczych banków w zakresie wypłacalności, natomiast celem makroostrożnościowej części testu było ilościowe określenie potencjalnych makroekonomicznych efektów drugiej rundy materializacji warunków skrajnych. Badanie oparto na ramach koncepcyjnych opracowanych przez pracowników EBC, które zostaną wykorzystane przy kalibracji działań podejmowanych w zakresie polityki makroostrożnościowej^[73].

Pierwszy krok polegał na oszacowaniu wpływu zmian stanu zasobu kredytów bankowych na wypłacalność banku, co usunęło część niezgodności wprowadzonej przez założenie statycznego bilansu, używane w metodologii testu warunków skrajnych dla całej Unii. W drugim kroku szacowano efekty drugiej rundy na zmienne makroekonomiczne. Efekty te dotyczą potencjalnych korekt banków w sytuacji, kiedy ich wskaźniki kapitałowe spadają poniżej z góry ustalonego docelowego poziomu kapitału w scenariuszu szokowym. Siła efektów zależy od przyjętej strategii dostosowawczej: im większy udział emisji udziałowych papierów wartościowych w działaniu dostosowawczym, tym mniejszy efekt makroekonomiczny drugiej rundy.

Oprócz wewnętrznej reakcji sektora bankowego na napięcia w części makroostrożnościowej testu rozważano dwa dodatkowe kanały, przez które efekty drugiej rundy trudności mogą nadal zmniejszać wypłacalność banków, tzn. powiązania międzybankowe i straty poprzez udziały kapitałowe w innych sektorach. Wniosek z tego badania był taki, że bezpośrednie rozprzestrzenianie zagrożeń przez międzybankowe rynki pieniężne powinno być ograniczone, natomiast międzysektorowe skutki uboczne będą przede wszystkim oddziaływać na niebankowe instytucje finansowe, zwłaszcza fundusze inwestycyjne i fundusze emerytalne.

Współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego

Europejski Bank Centralny nadal udzielał wsparcia analitycznego, statystycznego, logistycznego i administracyjnego Sekretariatowi ERRS, który jest odpowiedzialny za codzienne funkcjonowanie ERRS. Komitet Stabilności Finansowej razem z Doradczym Komitetem Naukowym i Doradczym Komitetem Technicznym przygotował raport dotyczący kwestii polityki makroostrożnościowej wynikających z niskich stóp procentowych i zmian strukturalnych w systemie finansowym Unii Europejskiej^[74]. Analizuje on potencjalne zagrożenia w środowisku niskich stóp procentowych w sektorach finansowych i wskazuje możliwe działania na gruncie polityki makroostrożnościowej. Obejmuje nie tylko banki, ale również inne rodzaje instytucji finansowych, rynki finansowe i infrastrukturę rynków finansowych, nadrzędne problemy systemu finansowego, a także interakcje z szerzej pojętą gospodarką.

Europejski Bank Centralny pomógł ERRS opublikować 28 listopada 2016 osiem ostrzeżeń dla poszczególnych krajów o słabych punktach rynku nieruchomości mieszkaniowych, analizując wskaźniki nierównowagi i opracowując modele zawyżania cen. Wskazane punkty dotyczyły rosnącego zadłużenia gospodarstw domowych i ich zdolności do spłaty zadłużenia hipotecznego, wyceny czy dynamiki cen nieruchomości mieszkaniowych. Niezależnie od tej analizy istnieje potrzeba dalszej eliminacji luk w danych na temat nieruchomości, co znalazło odzwierciedlenie w rekomendacji ERRS zawierającej zharmonizowane definicje konieczne do zgromadzenia danych o sektorze nieruchomości mieszkalnych i komercyjnych.

Funkcja EBC w dziedzinie polityki mikroostrożnościowej

Rok 2016 był drugim pełnym rokiem funkcjonowania nadzoru bankowego EBC. Działania podejmowane w tym obszarze w ciągu całego roku przyczyniały się do utrzymywania stabilnego europejskiego sektora bankowego oraz zapewnienia równych szans dla wszystkich banków w strefie euro.

EBC doprecyzował proces przeglądu i oceny nadzorczej (ang.Supervisory Review and Evaluation Process, SREP) dla bezpośrednio nadzorowanych przez siebie grup bankowych, publikując ogólne oczekiwania dotyczące szacowania kapitału wewnętrznego banków i oceny adekwatności płynności, a także zalecenia w sprawie wypłaty dywidend przez banki. Ponadto EBC uwzględnił wyjaśnienia od Komisji Europejskiej i Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB). Obecnie dodatkowe wymogi nadzorcze obejmują dwa komponenty: wymóg, który banki są zobowiązane spełniać zawsze i stale przestrzegać – oraz wytyczne, których naruszenie automatycznie nie aktywuje działań nadzorczych, ale w zależności od przypadku uruchamia ocenę i możliwe działania wobec poszczególnych banków. W procesie przeglądu i oceny nadzorczej w roku 2016 wytyczne odzwierciedlały wyniki testów warunków skrajnych przeprowadzonych przez EUNB. Całkowity popyt na kapitał pozostał stabilny, niewrażliwy na zmienioną metodologię.

Europejski Bank Centralny sprawuje nadzór nad właściwymi organami krajowymi, które nadzorują instytucje mniej istotne. Nadzór EBC nad instytucjami mniej istotnymi sprawowany jest według podejścia proporcjonalnego i opartego na ryzyku. Jest on uzupełniony o monitorowanie w ujęciu sektorowym w celu uwzględnienia interakcji występujących między tymi instytucjami. EBC i właściwe organy krajowe nadal opracowują wspólne standardy nadzoru nad instytucjami mniej istotnymi, na przykład dotyczące utworzenia wspólnego monitoringu instytucjonalnych systemów ochrony^[75], które obejmują zarówno instytucje istotne, jak i instytucje mniej istotne.

Europejski system nadzoru bankowego w dalszym stopniu prowadził działania służące ujednoliceniu stosowania opcji i swobód wynikających z europejskich regulacji ostrożnościowych. Jest to ważny krok w kierunku zapewnienia spójnego nadzoru i równych szans dla instytucji istotnych i mniej istotnych. W niektórych przypadkach ramy regulacyjne w strefie euro pozostają jednak nadal zróżnicowane. Zważywszy na cel europejskiej unii bankowej, konieczna jest ich dalsza harmonizacja.

W obliczu niskiej rentowności w europejskim sektorze bankowym EBC zbadał modele biznesowe banków i czynniki determinujące rentowność, a następnie uruchomił przegląd tematyczny. EBC opracował również wytyczne dla banków dotyczące sposobu postępowania z kredytami zagrożonymi, które utrzymują się na wysokim poziomie w niektórych regionach strefy euro. W czerwcu EBC opublikował oświadczenie nadzorcze w sprawie zarządzania i gotowości podejmowania ryzyka przez banki, w którym przedstawił oczekiwania nadzorcze. Bank uruchomił również ukierunkowany przegląd modeli wewnętrznych i dokonał podsumowania ryzyk w dziedzinie informatyki oraz opracował wytyczne w sprawie transakcji lewarowanych.

Nadzór Bankowy EBC mocniej zaangażował się także w działalność światowych forów, stając się członkiem plenum Rady Stabilności Finansowej.

Bardziej szczegółowe informacje na temat Nadzoru Bankowego EBC zamieszczone są w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej za 2016.

Wkład EBC do inicjatyw regulacyjnych

W roku 2016 EBC przyczynił się do opracowania ram regulacyjnych na poziomie europejskim i międzynarodowym. Głównym celem EBC było zapewnienie, aby ramy regulacyjne odpowiednio uwzględniały zarówno aspekty makroostrożnościowe, jak i mikroostrożnościowe. Ponadto EBC dążył do stworzenia ramowego rozwiązania wspierającego stabilność poszczególnych instytucji oraz systemu finansowego jako całości. Kluczowe zagadnienia regulacyjne, jakimi zajmował się EBC w roku 2016, obejmowały: a) zakończenie prac nad międzynarodowymi standardami dla banków w zakresie kapitału i płynności (Bazylea III); b) przegląd makroostrożnościowych i mikroostrożnościowych regulacyjnych zasad ramowych w Unii Europejskiej (CRR/CRD IV – rozporządzenie i dyrektywa w sprawie wymogów kapitałowych); c) rozwiązanie problemu dużych banków, które są zbyt ważne systemowo, aby zbankrutować; d) utworzenie unii rynków kapitałowych (ang. capital market union – CMU) dla Unii Europejskiej oraz wzmocnienie regulacyjnych zasad ramowych poza systemem bankowym. Dodatkowo w 2016 roku EBC brał udział w trwających debatach na temat utworzenie trzeciego filaru unii bankowej – europejskiego systemu gwarantowania depozytów.

Zakończenie prac nad międzynarodowymi standardami dla banków w zakresie kapitału i płynności

W roku 2016 EBC uczestniczył w wielu inicjatywach, których celem jest zakończenie działań regulacyjnych w reakcji na kryzys finansowy, co obejmuje również kompleksowy przegląd ramowych zasad ostrożnościowych dla banków za ostatnie osiem lat przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (BKNB). Bazylea III jest podstawowym elementem reform pokryzysowych służących zapewnieniu właściwych standardów – porównywalnych na poziomie międzynarodowym – oraz ustanowieniu określonego stopnia pewności regulacyjnej dla banków, aby dostosować modele biznesowe do obecnego otoczenia. W związku z tym EBC uczestniczył w kompleksowym przeglądzie wewnętrznych modeli dotyczących ramowych zasad bazylejskiej umowy kapitałowej. Celem tego działania było zmniejszenie nadmiernej zmienności aktywów ważonych ryzykiem, które stanowią podstawę wymogów kapitałowych. EBC wspierał także BKNB oraz EUNB w zakończeniu prac nad wskaźnikiem dźwigni finansowej jako instrumentu ochronnego dla wymogów kapitałowych opartych na analizie ryzyka, w szczególności w zakresie wyznaczenia odpowiedniego poziomu minimalnego oraz podwyższonych wymogów dla banków globalnych o znaczeniu systemowym w oparciu o jednolitą definicję międzynarodową. W styczniu 2017 roku grupa prezesów i szefów organów nadzorczych (ang. Group of Governors and Heads of Supervision, GHOS), organu nadzoru nad BKNB, z zadowoleniem przyjęła informacje o postępie w procesie zakończenia reform pokryzysowych. Zauważyła ona, że zakończenie prac nad propozycjami reform wymaga jednak więcej czasu zanim propozycje te zostaną poddane ocenie GHOS. Zakończenie tych prac spodziewane jest w najbliższej przyszłości.

Przegląd ram regulacyjnych polityki makroostrożnościowej i mikroostrożnościowej w Unii Europejskiej

Jednym z głównych wyzwań regulacyjnych w 2016 roku było wprowadzanie do prawa unijnego uzgodnionych standardów międzynarodowych, w szczególności poprzez nowelizację pakietu regulacyjnego CRR/CRD IV. Będzie to również wyzwaniem w nadchodzących latach. Przegląd CRR/CRD IV wprowadzi do ogólnych zasad UE wskaźnik dźwigni finansowej jako dodatkowy instrument oparty na kapitale, uzupełniający ramy kapitałowe oparte na analizie ryzyka, oraz wskaźnik stabilnego finansowania netto, który jest długoterminowym wymogiem płynności uzupełniającym istniejące już krótkoterminowe wymogi ustalone przez wskaźnik pokrycia płynności. Ponadto dzięki stworzeniu właściwych zachęt dla banków i ich pracowników nowe ramy kapitałowe przyczynią się także do bardziej stabilnego świadczenia usług finansowych w gospodarce realnej. Przegląd, którego zakończenia można się spodziewać w roku 2017, jest ważnym procesem reformy zasad regulacyjnych w Unii Europejskiej.

Kolejną ważną inicjatywą regulacyjną, do której EBC wniósł duży wkład, jest przegląd ram polityki makroostrożnościowej w UE, rozpoczęty w 2016. EBC postuluje, aby w celu poprawy efektywności przeprowadzić kompleksowy przegląd polityki makroostrożnościowej. W roku 2016 opublikowano odpowiedź EBC na konsultacje Komisji Europejskiej w sprawie tego przeglądu^[76]. W tym zakresie istotne jest uwzględnienie w polityce makroostrożnościowej nowego środowiska instytucjonalnego, w szczególności fakt utworzenia jednolitego mechanizmu nadzorczego (SSM), a także przeprowadzenie przeglądu i wyjaśnienie szczególnych uprawnień organów makroostrożnościowych i mikroostrożnościowych, ujednolicenie zasad współpracy pomiędzy organami, rozwinięcie narzędzi makroostrożnościowych oraz uproszczenie mechanizmów ich aktywacji. Celem tych działań jest zapewnienie, by organy mogły rozwiązać kwestie ryzyka systemowego terminowo i sprawnie. Powyższe działania wymagają gruntownego przeglądu obecnego prawodawstwa, ponieważ makroostrożnościowe zasady ramowe określone w CRR/CRD IV oraz rozporządzeniu ERRS^[77] wyprzedzają utworzenie unii bankowej, w szczególności SSM.

Rozwiązanie problemu dużych banków, które są zbyt ważne systemowo, aby zbankrutować

Kolejną ważną inicjatywą regulacyjną, do której w roku 2016 duży wkład wniósł EBC, był przegląd ram działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Przegląd ten ma na celu zagwarantowanie, żeby banki mają miały wystarczającą i wiarygodną zdolność do pokrycia strat, a koszty związane z uporządkowaną likwidacją były ponoszone raczej przez ich akcjonariuszy i wierzycieli a nie podatników. Na poziomie międzynarodowym uzgodniono już nową koncepcję pełnego pokrycia strat (ang. total loss-absorbing capacity,TLAC) dla banków o znaczeniu systemowym. Jednocześnie na podstawie ogólnych zasad UE wprowadzono minimalny wymóg w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowalnych (ang. minimum requirement for own funds and eligible liabilities, MREL), który ma zastosowanie wobec wszystkich instytucji kredytowych w Unii Europejskiej, niezależnie od ich wielkości. Wymogi TLAC i MREL zwiększają możliwość przeprowadzenia skutecznej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Tym samym chronią stabilność finansową, a także zapobiegają pokusie nadużyć i nadmiernego obciążenia finansów publicznych. Wymienione dwie koncepcje różnią się jednak pod względem wybranych kluczowych cech, co może powodować ryzyko niespójności regulacji prawnych i zakłócać konkurencję. Trwający obecnie przegląd dyrektywy UE w sprawie działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków (BRRD) oraz innych przepisów prawa UE związanych z tą dyrektywą daje możliwość wprowadzenia wymogów TLAC w Europie przynajmniej dla banków o znaczeniu systemowym, a także do dalszego ujednolicenia stosowania wymogów MREL w państwach członkowskich UE w celu zapewnienia, że instytucje działające w skali światowej podlegają jednolitemu zestawowi zasad w różnych jurysdykcjach.

Regulacje finansowe poza sektorem bankowym

Istotne jest, aby odpowiednie ramy regulacyjne istniały również dla niebankowych instytucji finansowych. W tym celu EBC brał udział w dyskusji na temat zakończenia prac nad stworzeniem jednolitego rynku usług finansowych i kapitału, co wiąże się z zapewnieniem dalszego wyrównywania szans w sektorze bankowym i niebankowym, a także poczynieniem rzeczywistego postępu w planie działania na rzecz utworzenia unii rynków kapitałowych. Lepszy podział ryzyka finansowego, dywersyfikacja i wzmożona konkurencja między podmiotami bankowymi i niebankowymi oraz konkurencja transgraniczna są źródłem korzyści ekonomicznych. Rynki kapitałowe mogą w rzeczywistości stanowić ważny instrument uzupełniający dla banków w zapewnieniu finansowania gospodarki. Niewątpliwie takie rozwiązanie ma jednocześnie konsekwencje dla stabilności finansowej i może generować nowe ryzyka.

W roku 2016 Europejski Bank Centralny nadal wspierał działania w celu przyspieszenia utworzenia unii rynków kapitałowych. W pełni gotowa unia rynków kapitałowych będzie musiała poradzić sobie z różnicami między ustawodawstwem krajowym i europejskim, co stanowi przeszkodę dla działalności międzynarodowej, np. w przypadku prawa upadłościowego i w sferze podatkowej. Istotne jest również ustanowienie podstaw prawnych dla narzędzi makroostrożnościowych, które mogą być wykorzystywane poza sektorem bankowym.

Europejski system gwarantowania depozytów

W 2016 roku EBC brał udział w prowadzonych nadal debatach na temat utworzenia europejskiego systemu gwarantowania depozytów. Bank wspierał również plan działania na rzecz ukończenia unii bankowej, w tym między innymi rozkład ryzyka (obejmujący system i mechanizm ochronny na potrzeby jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji) oraz związane z tym działania służące ograniczeniu ryzyka.

Europejski Bank Centralny uważa, że istotne jest, aby taki system został wprowadzony jak najszybciej oraz by nadal odnotowywano postęp w programie zmniejszania ryzyka. Europejski system gwarantowania depozytów stanowi trzeci i ostatni filar unii bankowej, a jego utworzenie doprowadzi do poprawy i ochrony stabilności finansowej. Gwarantowanie depozytów jest zarówno instrumentem ex ante służącym wzmacnianiu zaufania i zapobieganiu masowemu wycofywaniu depozytów, jak i narzędziem ex post do ochrony przed negatywnymi skutkami upadłości pojedynczych banków. Jednocześnie należy kontynuować wysiłki na rzecz postępu we wprowadzeniu pozostałych reform, które przyczynią się do ograniczenia ryzyka w systemie bankowym.

Inne zadania i działania

Infrastruktura rynkowa i płatności

Sektor finansowy, w tym także jego infrastruktura rynkowa, musi dostosowywać się do szybkich zmian technologicznych i innowacji, dotykających obecnie wszystkich dziedzin życia. Z jednej strony digitalizacja, globalizacja i wzrost wzajemnych powiązań dają osobom fizycznym i przedsiębiorstwom nowe możliwości pozyskiwania informacji, zawierania transakcji i komunikowania się, z drugiej jednak wzrost liczby użytkowników i ilości danych na platformach cyfrowych, w chmurach obliczeniowych i różnych sieciach sprawia, że jest też coraz więcej sposobów dokonania ataku cybernetycznego. Cyberprzestępczość jest zagrożeniem nie tylko dla poszczególnych uczestników rynku, lecz także dla całej sieci operacyjnej. Dlatego odporność na cyberataki w 2016 roku była dla EBC i Eurosystemu ważnym zagadnieniem w obszarze infrastruktury rynku i płatności.

Eurosystem zajmuje się także przyszłym rozwojem strategicznym swojej infrastruktury rynkowej. Sprawdza, jak można zwiększyć efektywność zarządzania płynnością w zakresie płatności, rozrachunku papierów wartościowych i zarządzania zabezpieczeniami w Eurosystemie. Ponadto współpracując blisko z uczestnikami rynku bada, jak wyjść naprzeciw nowym potrzebom użytkowników i jak dzięki innowacjom technologicznym radzić sobie ze stale zmieniającymi się zagrożeniami, również cybernetycznymi.

Jeśli chodzi o przyszłość infrastruktury rynkowej, priorytetami Eurosystemu pozostają bezpieczeństwo i wydajność. Sprawne funkcjonowanie tej infrastruktury jest niezbędne do utrzymania zaufania do euro i wspierania działań w zakresie polityki pieniężnej. Ma także kluczowe znaczenie dla zapewnienia stabilności europejskiego systemu finansowego i pobudzania aktywności gospodarczej.

Konsolidacja systemów TARGET2 i T2S

TARGET2, system rozrachunku brutto transakcji płatniczych w euro należący do Eurosystemu, w 2016 roku przetwarzał dziennie średnio 1,7 bln euro. Aby lepiej zobrazować wielkość tej kwoty, można powiedzieć, że wartość transakcji rozliczanych w ramach tego systemu w ciągu 6 dni była porównywalna do rocznego PKB strefy euro.

System TARGET2-Securities (T2S) został oddany do użytku w czerwcu 2015 i przyczynił się do większej integracji infrastruktury europejskiego rynku rozrachunku papierów wartościowych, wcześniej mocno rozdrobnionej. Platforma ta jest ważnym elementem projektu stworzenia unii rynków kapitałowych i doprowadziła do powstania szeroko zakrojonego programu harmonizujących działań postransakcyjnych.

Po zakończeniu 2 etapów migracji (w marcu i wrześniu 2016) liczba centralnych depozytów papierów wartościowych (CDPW) dokonujących rozrachunku na platformie T2S wzrosła z 5 do 12^[82]. Zwiększył się też wolumen przetwarzanych transakcji do ok. 50% ogólnego wolumenu spodziewanego po przyłączeniu do platformy pozostałych 9 CDPW. Przewiduje się, że po zakończeniu w 2017 roku całej migracji, średnia liczba transakcji przetwarzanych dziennie w ramach T2S przekroczy 550 tysięcy.

W ujęciu funkcjonalnym TARGET2 and T2S TARGET2 i T2S mają zapewniać efektywne zarządzanie płynnością w odniesieniu do transferu płatności, rozrachunku papierów wartościowych i zarządzania zabezpieczeniami. Należy jednak pamiętać, że systemy te nie powstały w tym samym czasie i – co za tym idzie – działają na odrębnych platformach oraz korzystają z różnych rozwiązań i środowisk technicznych. Logicznym posunięciem jest więc dążenie do uzyskania efektu synergii. Główne cele to modernizacja TARGET2, wykorzystanie możliwości oferowanych już teraz przez T2S oraz konsolidacja komponentów technicznych i funkcjonalnych usług w ramach TARGET2 i T2S. Konsolidacja umożliwi także dalsze zwiększanie odporności na ataki cybernetyczne, ulepszenie usług oferowanych użytkownikom i utworzenie jednego kanału dostępu. Prace badawcze w tym zakresie będą prowadzone przez cały rok 2017.

Usługi rozliczeniowe w zakresie płatności natychmiastowych

Największym wyzwaniem dla Eurosystemu wynikającym z digitalizacji sektora płatności jest zagwarantowanie, by wprowadzenie innowacyjnych produktów i usług płatniczych opracowanych przez rynek nie doprowadziło do ponownego rozdrobnienia rynku europejskiego.

W 2016 roku zagadnieniem najczęściej poruszanym w sektorze płatności detalicznych były najprawdopodobniej płatności natychmiastowe, czyli transakcje, przy których odbiorca od razu otrzymuje przekazaną kwotę. Uruchomiony w listopadzie 2016 system płatności natychmiastowych umożliwia uruchomienie usług płatniczych dla ostatecznych użytkowników. Do listopada 2017 infrastruktura europejskiego rynku finansowego ma być gotowa do przetwarzania płatności natychmiastowych na skalę ogólnoeuropejską.

Eurosystem będzie wspierać rozrachunek między infrastrukturami płatności detalicznych oferującymi usługi rozliczeniowe dla ogólnoeuropejskich płatności natychmiastowych w euro przez udostępnianie ulepszonych funkcjonalności systemu TARGET2 elektronicznym izbom rozliczeniowym oraz promowanie dialogu i współdziałania między nimi.

Ponadto, w ramach prac badawczych dotyczących przyszłości infrastruktury rynkowej Eurosystem analizuje możliwość stworzenia dostępnej całodobowo przez cały rok usługi rozliczania płatności natychmiastowych w systemie TARGET w pieniądzu banku centralnego w czasie rzeczywistym.

Przyszła infrastruktura rynkowa Eurosystemu i technologia zdecentralizowanej księgi rachunkowej

W trakcie strategicznych rozważań na temat przyszłości infrastruktury rynkowej Eurosystemu EBC rozpatruje wiele modeli technologii rozproszonej rachunkowości księgi głównej (ang. distributed ledger technology, DLT), które są aktualnie opracowywane. Szczegółowe informacje na temat potencjalnego wpływu DLT na infrastrukturę rynkową można znaleźć w „Financial Stability Review”, w części „Special Feature”.

Bezpieczna infrastruktura rynku finansowego

Eurosystem w ramach sprawowanego przez siebie nadzoru systemowego dba o bezpieczeństwo i wydajność infrastruktur rynku finansowego i w razie potrzeby zapewnia wprowadzanie zmian. W lipcu 2016 EBC opublikował zaktualizowaną wersję ramowych zasad Eurosystemu w zakresie nadzoru systemowego, aby przedstawić zmiany przepisów oraz innych okoliczności, jakie w ostatnich latach wpłynęły na funkcję nadzorczą Eurosystemu. EBC jest głównym organem nadzoru nad 3 systemami płatności o znaczeniu systemowym (SIPS): TARGET2, EURO1 i STEP2. W 2016 roku przeprowadził, we współpracy z krajowymi bankami centralnymi strefy euro, kompleksową ocenę zgodności tych systemów z wymogami nadzorczymi określonymi w rozporządzeniu SIPS^[83]. Zwiększył również skalę swoich działań nadzorczych w odniesieniu do T2S, w związku z nasileniem się przechodzenia CDPW na wspólną platformę rozliczeniową w 2016 roku.

Ponadto EBC opublikował sprawozdanie z testu komunikacji kryzysowej dla infrastruktur rynku finansowego działających w strefie euro, przeprowadzonego przez nadzorców z Eurosystemu. Test ten dotyczył całego rynku i miał na celu sprawdzenie, na ile Eurosystem jest przygotowany do efektywnego wykonywania swoich obowiązków operacyjno-nadzorczych w sytuacjach kryzysowych oraz potwierdzenie skuteczności procedur wprowadzonych przez różnych interesariuszy w zakresie zarządzania kryzysowego na wypadek zdarzeń o zasięgu transgranicznym. Na poziomie bardziej ogólnym EBC prowadzi także współpracę z innymi bankami centralnymi, organami regulacyjnymi i innymi organami nad wzmocnieniem odporności całego sektora finansowego na cyberataki. Miał też wkład w opracowanie międzynarodowych wytycznych dotyczących odporności cybernetycznej^[84], opublikowanych w 2016 roku.

Jeśli chodzi o partnerów centralnych, EBC uczestniczył w międzynarodowych pracach pod egidą odpowiednich organów grupy G-20 zajmujących się opracowywaniem standardów, aby dokończyć reformę globalnych rynków instrumentów pochodnych.

Jako centralny bank emisyjny EBC nadal angażował się w globalne i unijne umowy o współpracy dotyczące niektórych infrastruktur rynku finansowego. W tym kontekście brał udział w bieżących pracach kolegiów organów nadzorczych dla partnerów centralnych ustanowionych na mocy rozporządzenia w sprawie infrastruktury rynku europejskiego. W tej samej roli EBC wraz z krajowymi bankami centralnymi ze strefy euro prowadził prace przygotowawcze dotyczące udzielania w przyszłości zezwoleń centralnym depozytom papierów wartościowych zgodnie z rozporządzeniem w sprawie CDPW.

Usługi finansowe na rzecz innych instytucji

Zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek

Europejski Bank Centralny odpowiada za zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania przez UE pożyczek w ramach instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej (MTFA)^[85] i europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (EFSM)^[86]. W 2016 roku przetwarzał płatności odsetkowe od pożyczek udzielonych w ramach MTFA. Łączne saldo z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2016 wynosiło 4,2 mld euro. W 2016 roku w związku z pożyczkami w ramach EFSM przetwarzał też różne inne płatności, w tym odsetkowe. Łączne saldo z tytułu tego mechanizmu na dzień 31 grudnia 2016 wynosiło 46,8 mld euro.

EBC odpowiada także za zarządzanie płatnościami wynikającymi z operacji w ramach Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (EFSF) ^[87] i Europejskiego Mechanizmu Stabilności (EMS)^[88]. W 2016 roku w związku z pożyczkami w ramach EFSF obsługiwał różne płatności z tytułu odsetek i opłat. Przetwarzał również wkłady państw należących do EMS oraz różne płatności z tytułu odsetek i opłat związane z pożyczkami udzielonymi w ramach tego mechanizmu.

Europejski Bank Centralny odpowiada, wreszcie, za obsługę płatności wynikających z umowy pożyczkowej z Grecją^[89]. Łączne saldo z tytułu tej umowy na dzień 31 grudnia 2016 wynosiło 52,9 mld euro.

Usługi Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami

W roku 2016 Eurosystem w dalszym ciągu świadczył kompleksowe usługi zarządzania aktywami rezerwowymi klientów, denominowanymi w euro, w ramach programu ERMS (Eurosystem Reserve Management Services) wprowadzonego w 2005 roku. Poszczególne krajowe banki centralne z Eurosystemu („usługodawcy z ramienia Eurosystemu”) oferują kompletny zestaw usług, na zharmonizowanych warunkach zgodnych z ogólnymi standardami rynkowymi, na rzecz banków centralnych, władz monetarnych i agencji rządowych spoza strefy euro oraz organizacji międzynarodowych. EBC pełni rolę ogólnego koordynatora, zapewniając sprawne funkcjonowanie systemu oraz składając sprawozdania Radzie Prezesów.

Liczba klientów utrzymujących relacje biznesowe z Eurosystemem w ramach ERMS w 2016 roku wyniosła 286, wobec 285 w 2015. Jeśli chodzi o skalę usług, w ciągu 2016 roku zagregowane zasoby ogółem (obejmujące aktywa pieniężne i papiery wartościowe) zarządzane w ramach ERMS zwiększyły się o ok. 8% w stosunku do wielkości na koniec 2015.

Banknoty i monety

Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne ze strefy euro są odpowiedzialne za emisję banknotów euro wewnątrz tej strefy i utrzymywanie zaufania społecznego do wspólnej waluty.

Banknoty i monety w obiegu

W 2016 roku liczba banknotów euro w obiegu wzrosła o ok. 7,0%, a ich wartość – o ok. 3,9%. Na koniec roku w obiegu znajdowało się 20,2 mld banknotów o łącznej wartości 1126 mld EUR (zob. wykresy 32 i 33). Najszybciej przybywało banknotów o nominale 100 euro i 200 euro – ich roczna stopa wzrostu w 2016 roku wyniosła odpowiednio 13,4% i 12,9%. Nadal dynamicznie rosła liczba banknotów o nominale 50 euro – o 9,9% w ciągu roku – choć wzrost ten był nieco wolniejszy niż w poprzednim roku.

Rada Prezesów przeanalizowała strukturę nominałową drugiej serii banknotów euro (nazwanej „Europa”) i z uwagi na to, że banknoty 500 euro mogą ułatwiać działalność przestępczą, postanowiła, że produkcja tego nominału zostanie wstrzymana i nie wejdzie on do serii „Europa”. Emisja banknotu o nominale 500 euro zakończy się pod koniec 2018 roku, kiedy to zgodnie z planem mają być wprowadzone do obiegu banknoty 100 euro i 200 euro z serii „Europa”. Pozostałe nominały – od 5 euro do 200 euro – nie zmienią się. Produkcję banknotów euro prowadzą wspólnie krajowe banki centralne ze strefy euro, które w 2016 roku odpowiadały za emisję 6,22 mld banknotów.

Ze względu na powszechne zaufanie do banknotów euro i międzynarodową rolę tej waluty banknoty 500 euro zachowają status prawnego środka płatniczego i nadal będzie można nimi płacić oraz trzymać je jako oszczędności. Banknot 500 euro, tak jak reszta nominałów, bezterminowo zachowa swoją wartość i będzie bez ograniczeń podlegać wymianie w krajowych bankach centralnych ze strefy euro.

W 2016 roku, po decyzji o wstrzymaniu produkcji tego nominału, liczba banknotów 500 euro w obiegu zmalała. Spadek ten został częściowo skompensowany przez wzrost zapotrzebowania na nominały 200 euro, 100 euro i 50 euro.

Szacuje się, że pod względem wartości około jedna trzecia banknotów euro w obiegu znajduje się poza strefą euro, głównie w krajach z nią sąsiadujących. Są to zwykle banknoty o wyższych nominałach. Służą one głównie jako środek tezauryzacji (przechowywania wartości) oraz do rozliczania transakcji na rynkach międzynarodowych.

Łączna liczba monet euro w obiegu w 2016 roku wzrosła o 4,2% i na koniec roku wyniosła 121,0 mld, natomiast ich łączna wartość osiągnęła 26,9 mld EUR, czyli o 3,6% więcej niż na koniec roku 2015.

W 2016 roku krajowe banki centralne ze strefy euro sprawdziły pod względem autentyczności i jakości obiegowej 32,3 mld banknotów; w rezultacie ok. 5,4 mld banknotów zostało wycofanych z obiegu. Eurosystem w dalszym ciągu udzielał wsparcia producentom urządzeń do obsługi banknotów w dostosowywaniu tych urządzeń do standardów EBC w zakresie sprawdzania autentyczności i jakości obiegowej banknotów euro przed ich ponownym wprowadzeniem do obiegu. W 2016 roku instytucje kredytowe i inne podmioty obsługujące obieg gotówki sprawdziły za pomocą tych urządzeń ok. 33 mld banknotów euro.

Nowy banknot 50 euro

Nowy banknot 50 euro, który wejdzie do obiegu 4 kwietnia 2017, zaprezentowano po raz pierwszy publicznie 5 lipca 2016 roku. Wprowadzenie tego banknotu to kolejny krok w działaniach na rzecz ochrony banknotów euro przed fałszowaniem. Jest to czwarty nominał z serii „Europa" – w obiegu są już nowe banknoty o nominałach 5 euro, 10 euro i 20 euro. Ma on zmodernizowane zabezpieczenia, w tym „szmaragdową liczbę” – połyskujące oznaczenie nominału, którego kolor zmienia się przy oglądaniu pod kątem i daje efekt przesuwającego się pionowo światła – oraz okienko z portretem, zastosowane po raz pierwszy w banknocie 20 euro z serii „Europa”. Pod światło w przezroczystym okienku w górnej części hologramu ukazuje się twarz Europy, postaci z mitologii greckiej. Widać ją na obu stronach banknotu. Taki sam portret jest także na znaku wodnym.

W ramach przygotowań do wprowadzenia nowego banknotu o nominale 50 euro EBC i krajowe banki centralne ze strefy euro przeprowadziły kampanię informacyjną na temat tego banknotu i jego zabezpieczeń, skierowaną do ogółu społeczeństwa i podmiotów obsługujących obieg gotówki. Podjęły także różne działania, by pomóc branży produkującej urządzenia do obsługi gotówki przygotować się na wejście nowego nominału.

Fałszerstwa banknotów euro

W 2016 roku łączna liczba fałszywych banknotów euro zmalała: z obiegu wycofano ok. 685 tys. sztuk. W porównaniu z liczbą autentycznych banknotów euro w obiegu odsetek falsyfikatów jest bardzo mały. Na wykresie 34 przedstawiono zmiany liczby fałszywych banknotów wycofanych z obiegu w perspektywie długoterminowej. Najczęstszym celem fałszerzy są nominały 20 euro i 50 euro, na które w 2016 roku przypadało łącznie ok. 80% wszystkich wykrytych falsyfikatów, przy czym w 2016 roku zmniejszył się udział podrobionych banknotów 20 euro.

Europejski Bank Centralny wciąż uczula obywateli na ryzyko oszustwa i przypomina, by stosować metodę „sprawdź dotykiem, pod światło i pod kątem” oraz zawsze zwracać uwagę na więcej niż jedno zabezpieczenie. Ponadto w ramach wspierania walki Eurosystemu z fałszerstwami stale prowadzi się szkolenia dla osób mających zawodowo do czynienia z gotówką, zarówno w Europie, jak i poza nią, oraz udostępnia aktualne materiały informacyjne. Dążąc do osiągnięcia wspomnianego celu, EBC współpracuje także z Europolem, Interpolem i Komisją Europejską.

Statystyka

Europejski Bank Centralny z pomocą krajowych banków centralnych opracowuje, zbiera, zestawia oraz udostępnia różnego rodzaju dane statystyczne, które są ważne z punktu widzenia wspierania polityki pieniężnej w strefie euro, funkcji nadzorczych EBC oraz różnych zadań ESBC i Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS). Z danych tych korzystają również instytucje publiczne, uczestnicy rynków finansowych, media i zwykli ludzie.

W 2016 roku ESBC nadal sprawnie i terminowo dostarczał okresowe dane statystyczne dotyczące strefy euro. Ponadto dokładał starań, by zaspokoić nowe potrzeby w zakresie terminowego dostarczania bardziej szczegółowych danych wysokiej jakości na poziomie krajów, sektorów i instrumentów. Potrzeby takie wynikają z konieczności „wyjścia poza dane zagregowane”, któremu to zagadnieniu poświęcona była VIII konferencja statystyczna EBC zorganizowana w lipcu 2016^[90].

Nowa i rozszerzona statystyka strefy euro

Od lipca 2016 EBC codziennie zbiera na rynku pieniężnym euro dane na poziomie transakcji od największych banków w strefie euro. Dane te obejmują główne segmenty rynku (tj. transakcje zabezpieczone, niezabezpieczone, swapy walutowe, swapy indeksowane stopą overnight). Dziennie rejestrowanych jest ok. 45 tys. transakcji. Informacje te będą wykorzystywane przez kilka obszarów funkcjonalnych i umożliwią publikację nowych statystyk.

Zgodnie z rozporządzeniem EBC/2014/50 (i dyrektywą „Wypłacalność II”) zostały zebrane nowe rozszerzone dane statystyczne za pierwszy i drugi kwartał 2016 roku, dotyczące firm ubezpieczeniowych. Dane te są efektem wieloletniej współpracy między EBC a Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych oraz między krajowymi bankami centralnymi a właściwymi organami krajowymi, której celem było zminimalizować obciążenie sprawozdawcze branży. Obecnie dane są oceniane i agregowane, a ich publikację planuje się na rok 2017.

W kwietniu 2016 międzynarodowa pozycja inwestycyjna strefy euro po raz pierwszy uwzględniała całkowite uzgodnienie przepływów i stanów, zaś kwartalne rachunki strefy euro wskazywały strony transakcji nie tylko w odniesieniu do depozytów i kredytów, ale także papierów wartościowych.

Od września 2016 EBC publikuje miesięczne posegregowane zestawienia danych dotyczących rezerw międzynarodowych i płynności w walutach obcych w odniesieniu do EBC i Eurosystemu 15 dnia następnego miesiąca, tj. 15 dni kalendarzowych wcześniej niż do tej pory.

Od listopada 2016 EBC publikuje również dodatkowe, bardziej szczegółowe dane kwartalne na temat kondycji finansowej znaczących banków, które nadzoruje on bezpośrednio; część danych jest dostępna w podziale na kraje i kategorie. Dzięki tym działaniom poprawi się przejrzystość w zakresie jakości aktywów banków i zwiększy dyscyplina rynkowa.

W grudniu 2016 EBC opublikował wyniki drugiej tury badania ankietowego na temat zasobów majątkowych i konsumpcji gospodarstw domowych, które objęło ponad 84 tys. gospodarstw domowych ze strefy euro (z wyjątkiem Litwy) oraz Polski i Węgier (por. rozdział 2, podrozdział 5). Analiza wyników badania pomoże lepiej zrozumieć, w jaki sposób różnorodność w skali mikroekonomicznej wpływa na wyniki makroekonomiczne.

Inne działania w zakresie statystyki

Europejski System Banków Centralnych nadal opracowywał nowe lub znacznie ulepszał istniejące platformy mikrodanych, które są dla niego głównym źródłem danych statystycznych. Wprawdzie zbieranie szczegółowych danych wiąże się z większym obciążeniem funkcji statystycznej ESBC ze względu na konieczność przetwarzania danych i zapewniania ich jakości, jednak potencjalną zaletą tego rozwiązania jest zmniejszenie obciążenia podmiotów sprawozdawczych. Ponadto rozwiązanie to pozwala sprawnie i elastycznie dostosowywać się do potrzeb użytkowników oraz zapewnia wyższą jakość i spójność wewnętrzną gromadzonych danych.

Dane z Centralnej Bazy Papierów Wartościowych zostały rozszerzone, między innymi z myślą o usprawnieniu zarządzania zabezpieczeniami.

W maju 2016 EBC przyjął nowe rozporządzenie w dziedzinie statystyki (EBC/2016/13), które na potrzeby Eurosystemu ustanawia bazę danych granularnych obejmującą zharmonizowane dane dotyczące ekspozycji kredytowych i ryzyka kredytowego. Baza danych o nazwie AnaCredit ma od końca 2018 roku dostarczać miesięcznych informacji o poszczególnych kredytach udzielonych przedsiębiorstwom i innym osobom prawnym według definicji zawartej w odpowiednim rozporządzeniu (nie będzie obejmować osób fizycznych) przez banki ze strefy euro i ich zagraniczne oddziały. Jednocześnie rejestr instytucji i jednostek powiązanych prowadzony przez ESBC (Register of Institutions and Affiliates Database, RIAD) zostanie poszerzony o konieczne informacje na temat przedsiębiorstw niefinansowych.

W sierpniu 2016 EBC zmienił rozporządzenie i wytyczne w sprawie statystyki dotyczącej portfeli papierów wartościowych, aby umożliwić zbieranie od grup bankowych dodatkowych parametrów danych księgowych i dotyczących ryzyka kredytowego. Ponadto rozszerzone zostaną listy bankowych grup sprawozdawczych, tak aby objąć wszystkie znaczące grupy, które EBC nadzoruje bezpośrednio. Co więcej, w zmienionych wytycznych ustanowione zostały ramowe zasady zarządzania jakością danych na potrzeby oceny i zapewniania jakości danych wyjściowych.

ESBC przywiązuje dużą wagę do jakości swoich statystyk, ale stara się przy tym minimalizować obciążenia sprawozdawcze. W tym zakresie do usprawnienia ogólnego procesu przekazywania przez banki informacji do krajowych i europejskich organów niezbędne jest ujednolicenie wymogów dotyczących statystyki i nadzoru. Trzy główne obszary zadaniowe w tym zakresie dotyczą: a) opracowania we współpracy z branżą bankową zintegrowanego słownika sprawozdawczości, definiującego wspólne zasady stosowane przez banki do przekazywania informacji odpowiednim organom^[91]; b) opracowania słownika jednolitych danych dla Eurosystemu i SSM oraz c) ustanowienia jednolitych i zharmonizowanych europejskich ram sprawozdawczości dla banków.

W październiku 2016 EBC postanowił jeszcze zwiększyć przejrzystość oceny wpływu w odniesieniu do nowych rozporządzeń EBC w sprawie europejskich statystyk przez prowadzenie w razie potrzeby – oprócz stosowanej już od roku 2000 procedury oceny korzyści i kosztów – również konsultacji społecznych.

W listopadzie 2016 Komisja Europejska i EBC podpisały porozumienie między Eurostatem a Dyrekcją Generalną EBC ds. Statystyki w sprawie zapewniania jakości danych statystycznych stanowiących odstawę procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej.

Ponadto w 2016 roku EBC nadal dbał o to, aby jego statystyki stawały się bardziej dostępne i przyjazne dla użytkowników. Działania w tym obszarze dotyczyły na przykład nowej funkcji wyszukiwania dostępnej w hurtowni danych statystycznych (Statistical Data Warehouse), dynamicznych grafów, aktualizacji aplikacji ECBstatsApp oraz publikacji nowych definicji na stronie EBC „Nasze statystyki”.

Badania ekonomiczne

Wysokiej jakości badania naukowe dostarczają EBC solidnych i rzetelnych podstaw do analiz strategicznych, więc w istotny sposób przyczyniają się do realizacji celów jego polityki. W 2016 roku badania ekonomiczne prowadzone przez pracowników EBC rzuciły nowe światło na wiele trudnych i zmieniających się priorytetów analitycznych. Ponadto działania prowadzone w ramach 3 sieci badawczych przyczy­niły się do rozwoju intensywnej współpracy ekspertów w całym ESBC^[92].

Priorytety i klastry badawcze EBC

Badania naukowe w EBC są prowadzone w 7 grupach badawczych, które zajmują się różnymi zagadnieniami z zakresu ekonomii i finansów (zob. rys. 1). Grupy te pomagają koordynować prace badawcze prowadzone w różnych obszarach funkcjonalnych EBC. Ponadto razem pracują nad zagadnieniami będącymi przedmiotem wspólnego zainteresowania, co ma na celu jak najlepsze wykorzystanie potencjału naukowego EBC. W 2016 roku zespoły badawcze koncentrowały się na 4 priorytetowych obszarach (zob. rys. 2), a wnioski z ich prac dotyczyły transmisji polityki pieniężnej, czynników wpływających na niską inflację oraz funkcjonowania nowych uregulowań instytucjonalnych w unii gospodarczej i walutowej. Poza tymi kluczowymi obszarami badania skupiały się także na umiarkowanej dynamice wzrostu w strefie euro, globalnym otoczeniu gospodarczym, sektorze bankowym i polityce mikroostrożnościowej oraz tworzeniu i doskonaleniu modeli. Szczególną uwagę poświęcono opracowaniu aktualniejszych modeli dla poszczególnych krajów i całej strefy euro, dokładniej odzwierciedlających powiązania między sektorem finansowym a gospodarką realną.

Sieci badawcze Eurosystemu i ESBC

Sieci badawcze Eurosystemu i ESBC w 2016 roku poczyniły znaczne postępy. Wszystkie trzy dostarczyły ważnych spostrzeżeń na temat funkcjonowania gospodarek UE i w strefie euro.

Sieć badawcza ds. dynamiki płac (Wage Dynamics Network, WDN) ukończyła trzecią rundę badania ankietowego, które miało na celu ocenę reakcji firm w UE na różne szoki i reformy strukturalne, jakie miały miejsce w latach 2010–2013. W badaniu wzięło udział ponad 25 tys. firm z państw UE. Dało ono w pełni zharmonizowany zbiór danych, który umożliwia rzetelne porównanie różnych krajów. W ciągu 2016 roku sieć WDN opublikowała również sprawozdania przedstawiające najważniejsze wnioski dla poszczególnych krajów, zaś w „Economic Bulletin” EBC pojawił się artykuł, w którym zwrócono uwagę na wiele nowych argumentów naukowych dotyczących dynamiki wynagrodzeń. Jednym z najważniejszych spostrzeżeń ujawnionych w tej publikacji jest to, że częstotliwość zmian płac w krajach UE w latach 2010–2013 była niższa niż w okresie przed kryzysem (2002–2007), co zdaje się przynajmniej częściowo wynikać z niechęci firm do obniżenia płacy podstawowej, choć była ona niższa w krajach objętych programem reform makroekonomicznych.

Sieć ds. finansów i spożycia gospodarstw domowych (Household Finance and Consumption Network, HFCN) zajmuje się koordynacją badania ankietowego na temat finansów i spożycia gospodarstw domowych oraz analizą uzyskanych danych, dążąc do zrozumienia, jak różnice między konsumentami mogą pomóc w wyjaśnieniu ogólnych zjawisk ekonomicznych. W 2016 roku sieć ta opublikowała raport przedstawiający wyniki drugiej rundy tego badania, obejmującej ponad 84 tys. gospodarstw domowych w 20 krajach. Badanie dotyczyło przede wszystkim wielkości i rozkładu majątku gospodarstw domowych (zob. wykres 35). Średnie gospodarstwo domowe posiada majątek netto wyceniany na 104 200 euro; 75. percentyl rozkładu wynosi 258 800 euro, 90. percentyl - 496 tys. euro, a 95. - 743 900 euro. Sieć prowadziła badania nad kilkoma bardziej ogólnymi zagadnieniami, m.in. czynnikami determinujące konsumpcję, niestabilnością finansową gospodarstw domowych na potrzeby oceny narzędzi makroostrożnościowych, efekty dystrybucyjne cen aktywów i polityki pieniężnej^[93]; pomiarem rozkładu majątku gospodarstw domowych oraz reakcją spożycia prywatnego na politykę podatkową.

W 2016 roku nadal działała sieć ds. badań nad konkurencyjnością (Competitiveness Research Network, CRN) zrzeszająca ekspertów ESBC w zakresie analiz konkurencyjności i produktywności. Szczególnie bogate były wyniki badań w odniesieniu do handlu międzynarodowego, międzynarodowej transmisji szoków gospodarczych oraz efektywności alokacji zasobów w UE. Jednym z głównych dokonań tej sieci w 2016 roku było zebranie i opublikowanie piątej wersji zbioru danych sieci na poziomie przedsiębiorstw UE. Zbiór ten składa się z obszernego zestawu wskaźników dotyczących produktywności i jest wyjątkowy pod względem porównywalności wyników pomiędzy poszczególnymi krajami oraz zasięgu. Badania oparte na tych nowych danych dały lepszy ogląd powiązań między wzrostem produktywności a tworzeniem nowych miejsc pracy w strefie euro.

Konferencje i publikacje

W ostatnich latach wzrosła zarówno liczba, jak i złożoność zagadnień, którymi zajmuje się EBC, więc jeszcze większe znaczenie zyskały nowatorskie badania i dialog z ekonomistami ze środowiska akademickiego. Dlatego też EBC zorganizował w 2016 roku kilka wydarzeń naukowych na wysokim szczeblu, poświęconych niektórym z najpilniejszych problemów banków centralnych. Dwa najważniejsze wydarzenia w minionym roku to forum EBC dotyczące bankowości centralnej, które od­było się w Sintrze, oraz pierwsza doroczna konferencja naukowa EBC. Do istotnych konferencji należały także: międzynarodowe forum dotyczące badań nad polityką pieniężną, 9. warsztaty EBC poświęcone technikom prognozowania oraz 12. konferencja sieci CRN.

Wyniki wielu prac badawczych EBC zostały opublikowane. W 2016 roku w ramach cyklu EBC „Working Paper Series” wydano w sumie 115 artykułów. Ponadto kolejne 73 artykuły, których autorami lub współautorami byli eksperci EBC, opublikowano w czasopismach recenzowanych. Ten zbiór wysokiej jakości opracowań naukowych przysłużył się także do rozpowszechnienia wyników badań na większą skalę, również wśród ogółu społeczeństwa, m.in. za pośrednictwem publikacji EBC „Research Bulletin”.

Działania i obowiązki w zakresie prawa

W 2016 roku EBC uczestniczył w kilku postępowaniach sądowych na szczeblu UE. Wydał także wiele opinii w ramach traktatowego obowiązku zasięgania jego opinii w sprawie wymogu konsultowania z EBC każdego projektu aktu Unii i każdego projektowanego aktu UE lub projektu regulacji krajowych w dziedzinach podlegających jego kompetencji, a także monitorował przestrzeganie zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu. Poza tym EBC uchwalił wiele aktów i instrumentów prawnych odnoszących się do jego zadań nadzorczych.

Udział EBC w postępowaniach sądowych na szczeblu UE

We wrześniu 2016 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej rozstrzygnął apelacje od wyroków w dwóch zbiorach spraw wniesionych przez część deponentów banków cypryjskich, wobec których w 2013 roku zastosowano środki restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Skarżący twierdzili, że środki te zostały narzucone przez EBC i Komisję Europejską, gdyż instytucje te uczestniczyły w posiedzeniach Eurogrupy oraz miały udział w negocjowaniu i przyjęciu porozumienia z Cyprem.

W pierwszym zbiorze spraw^[94] skarżący wnosili o stwierdzenie nieważności deklaracji Eurogrupy z 25 marca 2013 na temat programu pomocy finansowej dla Cypru, w szczególności restrukturyzacji cypryjskiego sektora bankowego. Trybunał potwierdził opinię Sądu, że zaskarżona deklaracja Eurogrupy nie może być uważana za wspólną decyzję Komisji i EBC. Stwierdził także, że nie można uznać, by uchwalenie przez władze Cypru aktów prawnych koniecznych do restrukturyzacji banków zostało wymuszone przez rzekomą wspólną decyzję Komisji i EBC, która miała znaleźć wyraz w deklaracji Eurogrupy. Sprawy zostały zatem uznane za niedopuszczalne i oddalone.

W drugim zbiorze spraw^[95] skarżący wnosili o odszkodowanie za szkody, jakie mieli ponieść w wyniku ujęcia w porozumieniu zawartym z Cyprem ustępów dotyczących restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji dwóch cypryjskich banków, lub o uchylenie tych zaskarżonych ustępów. Trybunał uchylił postanowienia Sądu UE o niedopuszczalności pozwu ze względu na to, że potencjalnie niezgodne z prawem działanie instytucji unijnych, nawet w świetle porozumienia ustanawiającego Europejski Mechanizm Stabilności (traktat EMS), może teoretycznie stanowić podstawę odpowiedzialności UE zgodnie z art. 340 akapit drugi i trzeci Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Orzeczenie to opierało się na zapisanym w art. 17 akapit pierwszy Traktatu o Unii Europejskiej obowiązku wspierania przez Komisję Europejską ogólnego interesu Unii oraz nadzorowania stosowania prawa Unii, a także zapisanym w art. 13 ust. 3 i 4 traktatu EMS obowiązku zapewniania zgodności z prawem wszystkich porozumień zawartych w ramach tego mechanizmu. Co do meritum sprawy Trybunał uznał, że w świetle celu polegającego na wspieraniu ogólnego interesu Unii Europejskiej, tj. na zapewnianiu stabilności finansowej systemu bankowego w strefie euro, środki restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji wskazane w protokole porozumieniu zawartym z Cyprem nie stanowiły niedopuszczalnego i nieproporcjonalnego naruszenia prawa własności skarżących. Co za tym idzie, nie można uznać, że Komisja Europejska, pozwalając na przyjęcie zaskarżonych ustępów porozumienia z Cyprem, przyczyniła się do naruszenia prawa własności skarżących. Trybunał oddalił więc skargi jako pozbawione podstaw prawnych.

W lipcu 2016 Sąd UE wydał wyrok na korzyść EBC w sprawie dotyczącej stwierdzenia nieważności i odszkodowania w odniesieniu do pewnych decyzji Rady Prezesów EBC dotyczących udzielenia przez centralny bank Grecji awaryjnego wsparcia finansowego (ELA) bankom greckim. W sprawie T-368/15 skarżący twierdził, że zaskarżone decyzje były niezgodne z prawem i „nieuchronnie prowadziły” do tymczasowej przerwy w pracy banków oraz do wprowadzenia przez greckie władze wiosną 2015 roku ograniczeń w przepływie kapitału, wskutek czego skarżący odniósł „poważne i nienaprawialne szkody”. W odniesieniu do wniosku o stwierdzenie nieważności Sąd orzekł, że ewidentnie nie został spełniony wymóg, by zaskarżone decyzje bezpośrednio dotyczyły skarżącego, więc oddalił sprawę jako niedopuszczalną. W szczególności Sąd orzekł, że utrzymanie w zaskarżonych decyzjach górnego limitu środków awaryjnego wsparcia finansowego w żaden sposób nie stanowiło narzucenia tych środków (ograniczeń w przepływie kapitału), zatem greckie władze miały pełną swobodę, by przyjąć inne środki. Sąd oddalił jako niedopuszczalny również wniosek o odszkodowanie.

W maju 2016 Sąd rozstrzygnął apelację wniesioną przez 150 pracowników EBC (sprawa T-129/14 P) przeciwko wyrokowi Sądu do spraw Służby Publicznej w sprawie F-15/10 dotyczącej zmiany programu emerytalnego w EBC. W maju 2009, po około 2-letnim procesie reform, EBC zamroził istniejący wówczas hybrydowy plan emerytalny i przyjął nowy system emerytalny złożony z 2 filarów: pierwszy to system o określonych świadczeniach, a drugi – o określonej składce. Prawa emerytalne w nowym systemie emerytalnym EBC nabywa się za okresy pracy od 1 czerwca 2009. Dotyczy to wszystkich pracowników, także tych, którzy zostali zatrudnieni przed dniem lub w dniu wejścia w życie reformy. Jedynym wyjątkiem są pracownicy, którzy 31 maja 2009 byli w wieku 60–65 lat – oni nadal należą do starego programu emerytalnego EBC z tytułu ich przeszłych i przyszłych okresów zatrudnienia. W apelacji wniesionej przez 150 pracowników przedstawiono zastrzeżenia wobec kilku punktów wyroku sądu pierwszej instancji i podniesiono osiem zarzutów. W wyroku w sprawie apelacji Sąd podtrzymał wyrok Sądu do spraw Służby Publicznej i odrzucił w całości wszystkie osiem zarzutów i tym samym ponownie potwierdził, że zmiany programu emerytalnego EBC były całkowicie zgodne z prawem. Jeśli chodzi o procedurę wdrażania zmian, Sąd uznał, że EBC nie naruszył zasad w zakresie zgodności z prawem i pewności prawa. Potwierdził, że zmiany zasad programu emerytalnego zostały wprowadzone z poszanowaniem norm kompetencyjnych i proceduralnych. W odniesieniu do kwestii merytorycznych wyrok ten zapoczątkował szczegółową analizę charakteru uprawnień emerytalnych. Sąd uznał, że prawa emerytalne nie wchodzą w zakres „wynagrodzenia” w rozumieniu dyrektywy 91/533^[96]. Co za tym idzie, nie są niematerialnym elementem umowy o pracę, więc EBC ma prawo do zmiany programu emerytalnego bez zgody pracowników. Jeśli chodzi o przywołane przez skarżących nabyte uprawnienie do przejścia na emeryturę od 60. roku życia bez obniżenia świadczeń, Sąd przypomniał, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem urzędnik może powoływać się na prawo nabyte jedynie wówczas, gdy okoliczności prowadzące do jego powstania zaistniały przed zmianą stosownych przepisów. Ponadto Sąd uznał, że wspomniana reforma nie miała wpływu na prawa nabyte pracowników, którzy w momencie wejścia w życie zmian mieli ukończone 60 lat, ponieważ w jej ramach EBC przewidział system przejściowy.

Opinie EBC i przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii

Artykuł 127 ust. 4 i art 282 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stawiają wymóg zasięgania opinii EBC w sprawie każdego projektu aktu unijnego lub projektu regulacji krajowych dotyczących zagadnień wchodzących w zakres kompetencji EBC^[97]. Wszystkie wydane przez bank opinie są publikowane na jego stronie internetowej. Opinie EBC w sprawie projektów unijnych aktów prawnych są również ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

W 2016 roku EBC wydał 8 opinii na temat projektów unijnych aktów prawnych i 53 opinie w sprawie projektów regulacji krajowych wchodzących w zakres jego kompetencji.

Na poziomie UE najważniejsze opinie^[98] wydane przez EBC dotyczyły europejskich ram prawnych dotyczących prostych, przejrzystych i standardowych sekurytyzacji oraz zmian do rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych (CON/2016/11), jednolitej reprezentacji strefy euro w Międzynarodowym Funduszu Walutowym (CON/2016/22) oraz ustanowienia europejskiego systemu gwarantowania depozytów (CON/2016/26).

Władze krajowe konsultowały z EBC wiele aktów prawnych dotyczących: banknotów i monet^[99], nadzoru systemowego nad systemami płatniczymi^[100], systemu zdematerializowanych papierów wartościowych^[101], wymogów dotyczących poleceń przelewu i poleceń zapłaty^[102] oraz zapobiegania praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu^[103].

Europejski Bank Centralny przyjął opinie dotyczące krajowych banków centralnych (KBC) w następujących kwestiach: wymogów w zakresie audytu obowiązujących KBC^[104], obowiązków sprawozdawczych KBC wobec parlamentów krajowych^[105], funkcjonowania organów decyzyjnych KBC^[106], obniżenia wynagrodzenia urzędników wyższego szczebla w KBC^[107], przejęcia przez KBC własności instytucji wykonującej operacje polityki pieniężnej w regionach najbardziej oddalonych i terytoriach zamorskich danego kraju^[108], operacji awaryjnego wsparcia finansowego prowadzonych przez KBC^[109], zadań KBC dotyczących restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji^[110], funkcji KBC w odniesieniu do systemu gwarantowania depozytów^[111], nadzoru KBC nad dostarczaniem usług płatniczych^[112], instytucjami świadczącymi usługi escrow^[113] i rozwiązaniami w zakresie kredytów konsumenckich^[114], prowadzenia przez KBC centralnego rejestru kredytów i rejestru rachunków bankowych^[115], zbierania przez KBC statystyk finansowych^[116], roli KBC w ocenie konkurencji na rynku kredytów hipotecznych^[117], składki KBC na rzecz funduszu administrowanego przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy^[118], roli KBC w przekazywaniu sprawozdawczości dotyczącej podatku od składek ubezpieczeniowych^[119], instrumentów polityki pieniężnej KBC spoza strefy euro^[120], wyłączenia prawa do potrącenia w stosunku do wierzytelności użytych jako zabezpieczenie na rzecz banku centralnego należącego do ESBC^[121] i emitowania przez KBC banknotów kolekcjonerskich^[122].

Bank wydał także opinie w sprawie różnych aspektów działalności instytucji finansowych^[123], w tym: hierarchii roszczeń wierzycieli instytucji kredytowych^[124], wprowadzenia limitów zmiennego oprocentowania kredytów hipotecznych^[125], oprocentowania rachunków oszczędnościowych^[126], wymogów dotyczących spłaty kredytów hipotecznych^[127], zwrotu określonych kwot spreadów walutowych pobieranych w przypadku kredytów powiązanych z walutami obcymi^[128], restrukturyzacji kredytów walutowych^[129], reformy banków spółdzielczych^[130], ograniczeń w nabywaniu nieruchomości i udziałów w kapitale akcyjnym przez instytucje kredytowe^[131], powołania członków rady nadzorczej banku^[132], wskaźników wartości miesięcznej obsługi zadłużenia do dochodu i wysokości kredytu do wartości zabezpieczenia^[133], systemu gwarantowania dla sekurytyzacji kredytów i pożyczek zagrożonych^[134], nałożenia podatku na niektóre instytucje finansowe^[135], funkcjonowania centralnych rejestrów kredytowych^[136] oraz funkcjonowania krajowych systemów gwarantowania depozytów^[137].

Europejski Bank Centralny wydał także opinię w sprawie roli przedstawiciela krajowego organu nadzoru finansowego w Radzie ds. Nadzoru^[138].

Odnotowano 8 przypadków naruszenia obowiązku zasięgania opinii EBC w sprawie projektów krajowych aktów prawnych, z czego kilka przypadków zostało uznane za ewidentne i ważne^[139].

Włoskie Ministerstwo Gospodarki i Finansów nie wystąpiło o opinię w sprawie projektu ustawy o nadzwyczajnych działaniach podejmowanych w celu ochrony oszczędności w sektorze bankowym, których celem jest ustanowienie ram prawnych dla zapewnienia włoskim bankom nadzwyczajnej pomocy finansowej ze środków publicznych. Również grecki Minister Finansów nie konsultował z EBC ustawy o płatnościach elektronicznych.

Na koniec, węgierskie Ministerstwo Gospodarki Narodowej nie zasięgnęło opinii EBC na temat ustawy o narodowych wspólnotach budowlanych^[140], przez co pojawiła się wątpliwość, czy nie doszło do naruszenia zasady niezależności banku centralnego.

Niezasięgnięcie opinii EBC przez Węgry, Grecję i Włochy zostało uznane za przypadki oczywiste i ważne oraz powtarzające się.

Zmiany prawne dotyczące jednolitego mechanizmu nadzorczego

W 2016 roku EBC przyjął wiele instrumentów prawnych dotyczących wykonywania jego zadań nadzorczych. Dokumenty te opublikowano w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i na stronie internetowej EBC. Listę instrumentów prawnych odnoszących się do nadzoru bankowego, które uchwalono w 2016 można znaleźć w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej za 2016.

Przestrzeganie zakazu finansowania i uprzywilejowanego dostępu

Zgodnie z art. 271 ust. d Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zadanie monitorowania krajowych banków centralnych państw członkowskich UE oraz EBC w zakresie przestrzegania zakazów określonych w artykułach 123 i 124 Traktatu oraz w rozporządzeniach Rady (WE) nr 3603/93 i 3604/93 powierzono Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Artykuł 123 zabrania EBC i krajowym bankom centralnym udzielania kredytów w rachunku bieżącym i wszelkich innych rodzajów kredytu instytucjom rządowym bądź instytucjom i organom UE, a także nabywania na rynku pierwotnym instrumentów dłużnych emitowanych przez te instytucje. Artykuł 124 zakazuje podejmowania jakichkolwiek działań, które nie wynikają z przesłanek ostrożnościowych, a które umożliwiałyby instytucjom rządowym oraz instytucjom i organom UE uprzywilejowany dostęp do instytucji finansowych. Równocześnie Komisja Europejska z Radą Prezesów monitoruje przestrzeganie powyższych postanowień przez państwa członkowskie UE.

Europejski Bank Centralny monitoruje także dokonywane przez banki centralne państw UE na rynku wtórnym zakupy instrumentów dłużnych emitowanych przez krajowy sektor publiczny, sektor publiczny innych państw członkowskich UE oraz instytucje i organy UE. Zgodnie z preambułą rozporządzenia Rady (WE) nr 3603/93 nabycie instrumentów dłużnych sektora publicznego na rynku wtórnym nie może być wykorzystane do obejścia art. 123 Traktatu. Zakupy te nie powinny stać się formą pośredniego finansowania sektora publicznego.

Monitorowanie prowadzone w roku 2016 potwierdziło, że przepisy artykułów 123 i 124 Traktatu oraz związane z nimi rozporządzenia Rady były na ogół respektowane.

Przeprowadzony monitoring wykazał, że w roku 2016 nie wszystkie krajowe banki centralne UE określiły zasady oprocentowania depozytów sektora publicznego, które w pełni przestrzegałyby górnych limitów oprocentowania. Kilka krajowych banków centralnych musi zwłaszcza dopilnować, aby stopy oprocentowania depozytów sektora publicznego nie przekraczały górnego limitu oprocentowania, nawet jeżeli ten ostatni ma wartość ujemną.

Europejski Bank Centralny ocenił utworzenie i sfinansowanie MARK Zrt., spółki zarządzającej aktywami, przez bank centralny Węgier jako naruszające zakaz finansowania ze środków banku centralnego. Sytuacja ta wymaga poprawy.

W maju 2016 roku Magyar Nemzeti Bank udzielił 3-miesięcznej pomostowej linii kredytowej dla Karrendezesi Alap, węgierskiego systemu rekompensat dla inwestorów. Europejski Bank Centralny ocenił, że działanie to potencjalnie narusza zakaz finansowania ze środków banku centralnego, ponieważ dostępne były inne możliwości udzielenia krótkoterminowego finansowania dla systemu rekompensat dla inwestorów, które nie doprowadziłyby do finansowego zaangażowania banku centralnego Węgier. Przypadek ten nie powinien stanowić precedensu.

W związku z obawami wyrażonymi w Raporcie Rocznym EBC za rok 2014 i rok 2015 EBC nadal monitorował kilka programów uruchomionych przez bank centralny Węgier w latach 2014 i 2015. Programy te nie dotyczyły polityki pieniężnej, a potencjalnie naruszają zakaz finansowania ze środków banku centralnego w zakresie, w jakim można uznać, że dotyczą one przejmowania przez bank centralny Węgier zadań państwa lub przekazywania na rzecz państwa korzyści finansowych. Należały do nich inwestycje banku centralnego Węgier w nieruchomości, program szerzenia wiedzy finansowej przez sieć 6 fundacji i strategię inwestycyjną tych fundacji, przejęcie przez bank centralny pracowników poprzednio zatrudnionych w węgierskim Urzędzie Nadzoru Finansowego, program zakupu węgierskich dzieł sztuki i dziedzictwa kultury, a także program zachęcający banki do zakupu kwalifikowanych papierów wartościowych, przede wszystkim obligacji skarbowych. Biorąc pod uwagę ich wielość, rozmiar i zakres EBC będzie uważnie monitorował te operacje w celu zapewnienia, by nie występowały naruszenia zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu. Magyar Nemzeti Bank powinien również zapewnić, że środki banku centralnego, które przekazał sieci fundacji nie są wykorzystywane – bezpośrednio lub pośrednio – do celów finansowania państwa. Ponadto Europejski Bank Centralny będzie nadal monitorował zaangażowanie banku centralnego Węgier w Giełdę Papierów Wartościowych w Budapeszcie, ponieważ nabycie przez bank centralny Węgier w listopadzie 2015 roku większościowego pakietu akcji w Giełdzie Papierów Wartościowych w Budapeszcie może nadal budzić obawy o finansowanie ze środków banku centralnego.

Ograniczenie ilości aktywów związanych z Irish Bank Resolution Corporation (IBRC) przez bank centralny Irlandii w 2016 roku, głównie poprzez sprzedaż długoterminowych bonów o zmiennej stopie procentowej, jest krokiem w kierunku nieodzownej, całkowitej likwidacji tych aktywów. Jednak bardziej ambitny harmonogram sprzedaży w większym zakresie zmniejszyłby utrzymujące się poważne obawy o finansowanie ze środków banku centralnego.

Stosunki międzynarodowe i europejskie

Stosunki europejskie

W 2016 roku EBC w dalszym ciągu ściśle współpracował z instytucjami i forami europejskimi, w tym zwłaszcza z Parlamentem Europejskim, Radą Europejską, Radą ECOFIN, Eurogrupą i Komisją Europejską. W ciągu roku podjęto dalsze kroki w celu zakończenia procesu tworzenia unii bankowej i dalszej naprawy sektora finansowego w strefie euro. Na spotkaniach Eurogrupy i Rady ECOFIN, w których uczestniczył prezes i pozostali członkowie Zarządu EBC, omawiano również sytuację gospodarczą strefy euro oraz program dostosowań makroekonomicznych w Grecji. Jednym z tematów posiedzeń Rady Europejskiej, na których obecny był prezes EBC, była potrzeba stworzenia spójnej strategii w zakresie polityki fiskalnej, finansowej i strukturalnej, ukierunkowanej na wzmocnienie ożywienia gospodarczego w Europie.

Budowa unii gospodarczej i walutowej w Europie

Zgodnie z planem przedstawionym w 2015 roku w tzw. sprawozdaniu 5 przewodniczących pt. Dokończenie budowy europejskiej unii gospodarczej i walutowej podjęto dalsze prace związane z budową UGW.

Poczyniono postępy w tworzeniu unii bankowej poprzez wdrożenie dyrektywa w sprawie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków oraz dyrektywy w sprawie systemów gwarantowania depozytów. Przez cały rok EBC niezmiennie popierał też zdecydowane działania na rzecz ukończenia procesu tworzenia unii bankowej, zwłaszcza podczas szczegółowych dyskusji nad utworzeniem wiarygodnego wspólnego zabezpieczenia dla jednolitego funduszu restrukturyzacji uporządkowanej likwidacji oraz wprowadzeniem europejskiego systemu gwarantowania depozytów. Równolegle z unią bankową, europejska unia rynków kapitałowych może uczynić system finansowy bardziej odpornym przez zwiększenie transgranicznego podziału ryzyka oraz promowanie większego i łatwiejszego dostępu do finansowania.

W kwestii systemu zarządzania gospodarczego należy zwrócić uwagę na rozpoczęcie działalności przez Europejską Radę Budżetową. W przyszłości, jeśli ma ona odgrywać ważną rolę w zwiększaniu przejrzystości oraz zgodności z przepisami fiskalnymi, należy wzmocnić jej mandat i niezależność instytucjonalną^[141]. W dniu 20 września 2016 Rada UE wydała zalecenie wzywające państwa strefy euro do powołania krajowych rad ds. produktywności. Oczekuje się, że dzięki działalności takich rad wdrażanie reform strukturalnych w państwach strefy euro nabierze impetu. Ich skuteczność będzie zależała nie tylko od oczekiwanego wysokiego poziomu fachowej wiedzy, ale także od ich pełnej niezależności. Zadaniem rad ds. produktywności będzie troska o należyte uwzględnianie wymiaru europejskiego: przez wymianę najlepszych praktyk między państwami członkowskimi i podkreślanie znaczenia perspektywy całej strefy euro podczas oceny i rozwiązywania problemów dotyczących produktywności na szczeblu krajowym.

Ponadto EBC regularnie podkreślał potrzebę spójnego i rzetelnego stosowania aktualnych zasad ramowych dotyczących zarządzania, jako że dotychczasowy postęp w tym zakresie był niezadowalający. Przykładem tego są zalecenia Komisji Europejskiej dla poszczególnych krajów (zob. podrozdział 1.6, rozdział 1), które zostały wdrożone w ograniczonym zakresie, oraz nieprzestrzeganie wymogów zawartych w pakcie stabilności i wzrostu.

Pełne wdrożenie zasad budżetowych i skuteczniejsza koordynacja polityki gospodarczej są warunkiem koniecznym do zbudowania niezbędnego zaufania między państwami członkowskimi w celu prowadzenia dalszych działań na rzecz pogłębiania unii gospodarczej i walutowej. EBC podkreśla, jak ważna w średnioterminowej i długoterminowej perspektywie jest większa wspólna suwerenność, którą można osiągnąć np. przez ulepszenie systemu zarządzania, tak aby przejść od zbioru przepisów do instytucji^[142].

Przed Europą stoją jednocześnie wyzwania niezwiązane ze sferą gospodarczą – przede wszystkim w dziedzinie migracji i bezpieczeństwa. Do trwałego rozwiązania tych problemów potrzebna jest silna gospodarka. Zakończenie więc procesu tworzeniem unii gospodarczej i walutowej jest ważnym przedsięwzięciem zmierzającym do wzmocnienia Europy. Eurosystem jest gotowy do wsparcia tych działań.

Wypełnianie wymogów demokratycznej odpowiedzialności

Europejski Bank Centralny jest niezależną instytucją, która - w ramach wypełniania swojego mandatu - ma pełną swobodę stosowania swoich instrumentów w zależności od potrzeb. Konieczną przeciwwagą dla tej niezależności jest odpowiedzialność rozumiana jako obowiązek rozliczania się z podejmowanych działań. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi, że EBC odpowiada przede wszystkim przed Parlamentem Europejskim jako organem złożonym z wybieralnych przedstawicieli obywateli UE.

W 2016 roku prezes EBC uczestniczył w 4 zwyczajnych wysłuchaniach przed Komisją ds. Gospodarczych i Monetarnych Parlamentu Europejskiego^[143]. Podczas tych wysłuchań europosłowie w szczególności interesowali się polityką pieniężną EBC, polityką sektora finansów, programami dostosowań makroekonomicznych oraz reformą zarządzania w strefie euro (zob. wykres 36).

W 2016 roku, w związku z sugestią zawartą w uchwale parlamentu, jako krok ku dalszej poprawie rozliczalności, EBC po raz pierwszy opublikował swoje uwagi na temat wkładu Parlamentu Europejskiego przedstawionego w rezolucji dotyczącej poprzedniego Raportu rocznego^[144]. Wcześniej uwagi EBC były przekazywane wraz z Raportem rocznym jedynie posłom do Parlamentu Europejskiego.

Europejski Bank Centralny rozlicza się z obowiązków wynikających z odpowiedzialności także przez regularne składanie raportów i odpowiadanie na pytania pisemne posłów do Parlamentu Europejskiego. W 2016 prezes EBC otrzymał pisma zawierające takie pytania, a odpowiedzi na nie zostały opublikowane na stronie internetowej EBC^[145]. Większość pytań dotyczyło stosowania przez EBC niestandardowych środków polityki pieniężnej, perspektyw gospodarczych i programów dostosowań makroekonomicznych.

Podobnie, jak miało to miejsce w przeszłości, EBC wnosił swój wkład do dyskusji Parlamentu Europejskiego i Rady UE na temat projektów ustawodawczych wchodzących w zakres jego kompetencji. Poza sytuacjami wskazanymi w zasadach dotyczących odpowiedzialności, inni przedstawiciele EBC uczestniczyli w posiedzeniach publicznych Komisji ds. Gospodarczych i Monetarnych podczas szczegółowych dyskusji nad zagadnieniami związanymi z obszarami wiedzy i zadaniami, którymi zajmuje się EBC.

Europejski Bank Centralny odpowiada za swoje działania w zakresie nadzoru bankowego zarówno przed Parlamentem Europejskim, jak i Radą UE^[146]. Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej za 2016.

Współpraca międzynarodowa

W stwarzającym wyzwania środowisku międzynarodowym EBC uczestniczył w dyskusjach na forach międzynarodowych, gromadził informacje i informował o własnej polityce, dzięki czemu wzmacniał relacje z głównymi partnerami międzynarodowymi. Miało to szczególne znaczenie w kolejnym roku wspierania wzrostu gospodarczego przez władze monetarne na całym świecie.

G-20

W warunkach ciągle powolnego ożywienia gospodarczego na świecie prezydencja Chin w grupie G-20 skupiała się na stymulowaniu światowego wzrostu i skutecznie podkreśliła znaczenie reform strukturalnych dopełniających politykę monetarną i fiskalną w drodze do osiągnięcia tego celu. Poza tym chińska prezydencja w grupie G-20 była okazją do rozszerzenia debaty na temat motorów wzrostu o kwestie związane z innowacjami i cyfryzacją. Grupa podjęła również dalsze działania w kierunku poprawy systemu wzajemnego oceniania reform strukturalnych w ramach „rozbudowanego programu reform strukturalnych”. Wobec umacniających się nastrojów antyglobalistycznych członkowie grupy G-20 koncentrowali się na nierównościach i uczestnictwie, a także zachęcali do przyspieszenia budowy bardziej sprawiedliwego globalnego otoczenia podatkowego kładąc nacisk na rzeczywistą własność (ang. beneficial ownership) oraz zajęcie się jurysdykcjami podatkowymi, które niechętne współpracują. Ministrowie finansów i prezesi krajowych banków centralnych krajów należących do G-20 w czasie posiedzeń, na których obecny był prezes EBC, zobowiązali się prowadzić ścisłe konsultacje w sprawie rynków walutowych i unikać wszelkich przejawów protekcjonizmu w strategii handlowej i polityce inwestycyjnej. W obliczu niedawnych ataków terrorystycznych zwiększono również wysiłki mające na celu zapobieganie finansowaniu terroryzmu. Wspierano finalizowanie prac nad kluczowymi elementami finansowych ram regulacyjnych, kładąc szczególny nacisk na terminowe, w pełnym zakresie i spójne wdrożenie uzgodnionego programu reform sektora finansowego. Na szczycie w Hangzhou przywódcy krajów G-20 zachęcali do postępów w zakresie promowania finansowania zielonej gospodarki (ang. green financing), w kontekście dyskusji o międzynarodowej architekturze finansowej, do analizy możliwości szerszego wykorzystania specjalnych praw ciągnienia (SDR), zwiększenia liczby członków Klubu Paryskiego oraz do podkreślania znaczenia nowych i istniejących wielostronnych banków rozwoju.

Zagadnienia w dziedzinie polityki związane z MFW oraz międzynarodową architekturą finansową

Europejski Bank Centralny nadal przedstawiał wspólne europejskie stanowisko w dyskusjach w ramach Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) na temat polityki samego MFW oraz - bardziej ogólnie - na temat międzynarodowej architektury finansowej. Jeśli chodzi o zarządzanie MFW, na początku 2016 roku, po ratyfikacji przez wymaganą większość członków MFW, weszły w życie opracowane w 2010 roku daleko idące reformy w zakresie kwot i zarządzania. Skutkowało to przesunięciem ponad 6% udziałów na rzecz dynamicznych rynków wschodzących i krajów rozwijających się, co aby lepiej odzwierciedla ich rosnącą rolę w gospodarce światowej. W ramach pakietu reform rozwinięte państwa europejskie zobowiązały się do zmniejszenia łącznej liczby ich przedstawicieli w Radzie Wykonawczej o 2 osoby.

Europejski Bank Centralny opowiada się za silnym, opartym na udziałach i dysponującym odpowiednimi zasobami MFW, który znajduje się w centrum międzynarodowego systemu pieniężnego i którego wkład w gospodarkę światową i stabilność finansową jest niezwykle istotny. Państwa członkowskie UE wyraziły poparcie dla podwojenia środków finansowych z udziałów członkowskich w MFW w 2016 roku do 477 mld SDR. Członkowie MFW, w tym liczne państwa członkowskie UE, przeznaczyli ok. 260 mld SDR na zapewnienie Funduszowi stałego dostępu do dwustronnych pożyczek w ramach wzmocnionej struktury zarządzania. Harmonogram dyskusji nad piętnastym ogólnym przeglądem udziałów został zmodyfikowany w celu ukończenia przeglądu nie później niż na dorocznym posiedzeniu w 2019 roku

Ponieważ polityka udzielania pożyczek przez MFW powinna odpowiadać potrzebom członków, Fundusz zbadał adekwatność globalnej sieci bezpieczeństwa finansowego pod kątem jej pokrycia, dostępności, kosztów zapobiegania kryzysom i zapewniania instrumentów naprawczych.

W następstwie kryzysów w niektórych państwach strefy euro oraz programów pożyczek i dostosowań prowadzonych przez UE i MFW w tych krajach Niezależne Biuro Oceny (IEO) opublikowało wszechstronny raport na temat działań Funduszu w czasie kryzysów oraz jego udziału w programach pomocy finansowej dla Grecji, Irlandii i Portugalii. Chociaż raport dotyczył przede wszystkim procesu decyzyjnego MFW, zawierał także rozważania na temat zagadnień ekonomicznych, na przykład przyczyn kryzysu oraz natury i adekwatności warunków politycznych.

Współpraca techniczna

Europejski Bank Centralny rozszerzył współpracę techniczną z bankami centralnymi spoza Unii Europejskiej, aby promować dobre praktyki bankowe i w ten sposób przyczyniać się do stabilności monetarnej i finansowej na świecie. Działania podejmowane w ramach współpracy odzwierciedlają znaczenie EBC jako jednego z najważniejszych banków centralnych w gospodarce światowej. EBC nadal współpracował z bankami centralnymi wschodzących gospodarek rynkowych państw należących do grupy G-20 (np. Indii czy Turcji) mając n celu wymianę doświadczeń z zakresu wiedzy technicznej i najlepszych praktyk. W 2016 roku zostało podpisane nowe porozumienie z Banco Central do Brasil, które stanowi podstawę do jeszcze intensywniejszej współpracy, skoncentrowanej na kluczowych tematach związanych z działalnością banków centralnych, m.in. polityce pieniężnej, stabilności finansowej i nadzorze bankowym. Ściślejsza współpraca z międzynarodowymi i regionalnymi organizacjami była wsparciem dla działań pomocowych EBC w Ameryce Łacińskiej, Azji i Afryce.

Współpraca EBC z bankami centralnymi krajów ubiegających się o przystąpienie do Unii Europejskiej była kontynuowana przede wszystkim za pośrednictwem serii warsztatów zorganizowanych lokalnie. Wydarzenia adresowane do określonych odbiorców poświęcone były: wyzwaniom instytucjonalnym w kontekście przystąpienia do UE, nadzorowi makroostrożnościowemu i mikroostrożnościowemu oraz niezależności banku centralnego jako kluczowego elementu dobrego zarządzania gospodarczego. Współpraca techniczna z bankami centralnymi państw kandydujących i potencjalnych kandydatów do UE odbywa się w ścisłej współpracy z krajowymi bankami centralnymi UE i uzupełnia stałe działania EBC w zakresie monitoringu i analizy rozwoju gospodarczego i finansowego tych państw oraz dialogu nt. strategii, prowadzonego z ich bankami centralnymi.

Komunikacja zewnętrzna

Wyjaśnianie polityki EBC obywatelom Unii

Otwarta i przejrzysta komunikacja zwiększa skuteczność polityki banku centralnego. Dzięki nie bank informuje społeczeństwo i rynki finansowe o swoich celach i zadaniach, wyjaśnia powody leżące u podstaw podejmowanych przez siebie działań i w ten sposób wpływa na ich oczekiwania. EBC ma długą tradycję otwartej komunikacji. W 2016 roku nadal ją doskonalił, przede wszystkim przez dalsze rozwijanie działań informacyjnych i wyjaśniające oraz komunikacji cyfrowej.

Działania informacyjne i wyjaśniające

W 2016 roku EBC nadal rozwijał inicjatywy zmierzające do dotarcia do ogółu społeczeństwa, aby zwiększyć zrozumienie strategii i decyzji podejmowanych przez EBC, a tym samym wzmacniać zaufanie obywateli strefy euro.

W swojej frankfurckiej siedzibie EBC przyjął 522 grupy odwiedzających, w sumie ponad 9,3 tys. osób z 35 krajów. Goście brali udział w ogólnych i specjalistycznych prezentacjach, podczas których mogli zadawać pytania ekspertom EBC. Poza tym razem z przewodnikiem zwiedzali nową siedzibę EBC i wystawę o euro oraz oglądali kolekcję dzieł sztuki należącą do banku. Od lipca 2016 zaczął otwierać swoje podwoje w każdą pierwszą sobotę miesiąca dla lokalnej społeczności, przyciągając w drugiej połowie roku ponad 3000 zwiedzających.

Aby wyjaśnić swoje zadania młodszym obywatelom strefy euro, EBC już po raz szósty zorganizował konkurs „Pokolenie €uro”. Konkurs ten jest dla EBC głównym sposobem kontaktu z uczniami w wieku 16–19 lat oraz ich nauczycielami i ma na celu propagowanie wiedzy o polityce pieniężnej i samym EBC. Uczniowie biorą udział w symulacji i podejmują decyzje dotyczące polityki pieniężnej na podstawie własnej oceny sytuacji gospodarczej i monetarnej w strefie euro.

Europejski Bank Centralny prowadził także działania skierowane do młodszych grup uczestników. W dniu 3 października 2016 w jego siedzibie odbył się drugi dzień otwarty popularnego w Niemczech programu telewizyjnego dla dzieci „Die Sendung mit der Maus”. W wydarzeniu tym wzięło udział 30 dzieci w wieku 8–10 lat wraz z rodzinami. Program obejmował zwiedzanie budynku z przewodnikiem, prezentacje, warsztaty na temat roli i zadań EBC oraz banknotów i monet euro, a także gry edukacyjne i kilka wystaw.

Szeroko zakrojone działania informacyjne były również prowadzone poza Frankfurtem. Na przykład przedstawiciele EBC oraz Central Bank of Ireland byli w 2016 roku obecni w Irlandii na „National Ploughing Championships” – największej wystawie plenerowej i targach rolniczych w Europie.

Rozwój cyfryzacji

Aby przystosować się do aktualnych trendów informacyjnych, EBC jeszcze bardziej zwiększył swoje wysiłki w zakresie komunikacji cyfrowej.

Jeśli chodzi o treść informacji, starał się on zwiększać ich przystępność dla ogółu społeczeństwa, by jego decyzje były lepiej zrozumiane, przez wyjaśnianie skomplikowanych specjalistycznych pojęć za pomocą prostego języka i kanałów komunikacji cyfrowej. Jednym z przykładów są dostępne na stronie internetowej artykuły z serii „Warto wiedzieć”, tłumaczone na wiele języków UE. Częstsze wykorzystanie infografiki jest również wyrazem położenia akcentu na cyfryzację.

Jeśli chodzi o sprawy techniczne, EBC po raz kolejny zmodernizował swoje strony internetowe. Zarówno strony EBC, jak i Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego stały się w pełni responsywne, sprawiając, że podstrony i ważne publikacje mogą być przeglądane w optymalny sposób na każdym urządzeniu wybranym przez czytelnika. Ponadto EBC sprostał zwiększonemu zapotrzebowaniu wysokiej jakości transmisje wydarzeń realizowane w technologii przesyłu strumieniowego.

Na coraz większą skalę korzysta też z mediów społecznościowych. Konto EBC na Twitterze jest wykorzystywane do nagłaśniania ważnych publikacji i przekazywania głównego przesłania wystąpień publicznych. Obecnie śledzi je ponad 360 tys. osób. W grudniu 2016 EBC po raz pierwszy przeprowadził debatę na żywo na Twitterze: Benoît Cœuré odpowiadał na pytania zadawane przez użytkowników pod hasztagiem #askECB, pozwalając na pierwsze skomunikowanie się w czasie rzeczywistym. Ponadto EBC wykorzystuje swój kanał na YouTube do publikowania materiałów wideo oraz konto na Flickr, gdzie zamieszcza zdjęcia. Prowadzi także konto w serwisie LinkedIn, które śledzi ok. 43 tys. osób.

Załączniki

Ramy instytucjonalne

Organy decyzyjne EBC i zarządzanie wewnętrzne

Na czele Eurosystemu i ESBC stoją organy decyzyjne EBC: Rada Prezesów i Zarząd. Trzecim organem decyzyjnym EBC jest Rada Ogólna, która będzie istnieć, dopóki wszystkie państwa członkowskie UE nie wprowadzą euro. Zasady funkcjonowania organów decyzyjnych są określone w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, statucie ESBC i odpowiednich regulaminach^[149]. Proces podejmowania decyzji w ramach Eurosystemu i ESBC jest scentralizowany, Jednakże EBC i krajowe banki centralne (KBC) strefy euro razem przyczyniają się, na poziomie strategicznym i operacyjnym, do osiągania wspólnych celów Eurosystemu, zgodnie z zasadą decentralizacji określoną w statucie ESBC.

W kontekście odpowiedzialności EBC za nadzór bankowy Rada Prezesów przyjmuje akty prawne ustanawiające ogólne ramy podejmowania decyzji związanych z nadzorem oraz zatwierdza (w trybie niezgłaszania sprzeciwu) projekty decyzji nadzorczych przygotowywane przez członków Rady ds. Nadzoru ^[150]. Bardziej szczegółowe informacje funkcji nadzorczej EBC w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej za 2016.

Rada Prezesów

Rada Prezesów jest głównym organem decyzyjnym EBC. W jej skład wchodzą wszyscy członkowie Zarządu EBC oraz prezesi banków centralnych państw należących do strefy euro. Prawo głosu w Radzie Prezesów podlega stałej rotacji zgodnie z określonymi zasadami dostępnymi na stronie internetowej EBC.

Posiedzenia Rady Prezesów odbywają się zwykle co 2 tygodnie w głównej siedzibie EBC we Frankfurcie nad Menem. W 2016 roku Rada Prezesów spotkała się 23 razy. Posiedzenia dotyczące polityki pieniężnej odbywają się co 6 tygodni. Relacje z tych posiedzeń publikowane są na ogół z 4-tygodniowym opóźnieniem. W trakcie spotkań niezwiązanych z polityką pieniężną Rada Prezesów omawia przede wszystkim zgadnienia dotyczące innych zadań i obszarów odpowiedzialności EBC i Eurosystemu. Aby zapewnić rozdział polityki pieniężnej i innych zadań EBC od jego funkcji nadzorczej, te ostatnie sprawy omawiane są na osobnych posiedzeniach Rady Prezesów.

Rada Prezesów może także podejmować decyzje w trybie pisemnym. W 2016 roku ponad 1400 decyzji zostało podjętych w ten sposób, w tym ponad 1000 zostało przyjętych w trybie zatwierdzania przy braku sprzeciwu.

Rada Prezesów

Mario Draghi Prezes EBC

Vítor Constâncio Wiceprezes EBC

Josef Bonnici Prezes Bank Ċentrali ta’ Malta / Central Bank of Malta (do 30 czerwca 2016)

Benoît Cœuré Członek Zarządu EBC

Carlos Costa Prezes Banco de Portugal

Chrystalla Georghadji Prezes Central Bank of Cyprus

Ardo Hansson Prezes Eesti Pank

Boštjan Jazbec Prezes Banka Slovenije

Klaas Knot Prezes De Nederlandsche Bank

Philip R. Lane Prezes Banc Ceannais na hÉireann / Central Bank of Ireland

Sabine Lautenschläger Członek Zarządu EBC

Erkki Liikanen Prezes Suomen Pankki – Finlands Bank

Luis M. Linde Prezes Banco de España

Jozef Makúch Prezes Národná banka Slovenska

Yves Mersch Członek Zarządu EBC

Ewald Nowotny Prezes Oesterreichische Nationalbank

Peter Praet Członek Zarządu EBC

Gaston Reinesch Prezes Banque centrale du Luxembourg

Ilmārs Rimšēvičs Prezes Latvijas Banka

Jan Smets Prezes Nationale Bank van België /

Banque Nationale de Belgique

Yannis Stournaras Prezes Bank of Greece

Vitas Vasiliauskas Przewodniczący Zarządu Lietuvos bankas

Mario Vella Prezes Bank Ċentrali ta’ Malta / Central Bank of Malta (od 1 lipca 2016)

François Villeroy de Galhau Prezes Banque de France

Ignazio Visco Prezes Banca d’Italia

Jens Weidmann Prezes Deutsche Bundesbank

Pierwszy rząd (od lewej): Yannis Stournaras, Carlos Costa, Ewald Nowotny, Vítor Constâncio, Mario Draghi, Sabine Lautenschläger, Benoît Cœuré, Chrystalla Georghadji, Philip R. Lane, Yves Mersch

Drugi rząd (od lewej): Ilmārs Rimšēvičs, François Villeroy de Galhau, Jens Weidmann, Erkki Liikanen, Jozef Makúch, Ignazio Visco

Trzeci rząd (od lewej): Gaston Reinesch, Boštjan Jazbec, Ardo Hansson, Klaas Knot, Jan Smets, Peter Praet, Vitas Vasiliauskas

Uwaga: Luis M. Linde i Mario Vella byli nieobecni podczas robienia zdjęcia.

Zarząd

Zarząd składa się z prezesa i wiceprezesa EBC oraz 4 członków mianowanych przez Radę Europejską kwalifikowaną większością głosów, po konsultacji z Parlamentem Europejskim i EBC. Zarząd odpowiada za przygotowywanie posiedzeń Rady Prezesów, realizację polityki pieniężnej w strefie euro zgodnie z wytycznymi i decyzjami Rady, a także za zarządzanie bieżącą działalnością EBC.

Zarząd

Mario Draghi Prezes EBC

Vítor Constâncio Wiceprezes EBC

Benoît Cœuré Członek Zarządu EBC

Sabine Lautenschläger Członek Zarządu EBC

Yves Mersch Członek Zarządu EBC

Peter Praet Członek Zarządu EBC

Pierwszy rząd (od lewej): Sabine Lautenschläger, Mario Draghi, Vítor Constâncio

Drugi rząd (od lewej): Yves Mersch, Peter Praet, Benoît Cœuré

Rada Ogólna

Rada Ogólna składa się z prezesa i wiceprezesa EBC oraz prezesów banków centralnych wszystkich 28 państw członkowskich UE. Rada Ogólna jest zaangażowana między innymi w realizowanie funkcji doradczej EBC, gromadzenie informacji statystycznych, ustanawianie niezbędnych zasad w celu standaryzacji rachunkowości i zasad sprawozdawczości dotyczącej operacji prowadzonych przez krajowe banki centralne, podejmowanie działań związanych z określaniem klucza subskrypcji kapitału EBC (poza działaniami określonymi w Traktacie) oraz ustalanie warunków zatrudnienia pracowników EBC.

Rada Ogólna

Mario Draghi Prezes EBC

Vítor Constâncio Wiceprezes EBC

Marek Belka Prezes Narodowego Banku Polskiego (do 20 czerwca 2016)

Josef Bonnici Prezes Bank Ċentrali ta’ Malta / Central Bank of Malta (do 30 czerwca 2016)

Mark Carney Prezes Bank of England

Carlos Costa Prezes Banco de Portugal

Chrystalla Georghadji Prezes Central Bank of Cyprus

Adam Glapiński Prezes Narodowego Banku Polskiego (od 21 czerwca 2016)

Ardo Hansson Prezes Eesti Pank

Stefan Ingves Prezes Sveriges Riksbank

Mugur Constantin Isărescu Prezes Banca Naţională a României

Boštjan Jazbec Prezes Banka Slovenije

Klaas Knot Prezes De Nederlandsche Bank

Philip R. Lane Prezes Banc Ceannais na hÉireann / Central Bank of Ireland

Erkki Liikanen Prezes Suomen Pankki – Finlands Bank

Luis M. Linde Prezes Banco de España

Jozef Makúch Prezes Národná banka Slovenska

György Matolcsy Prezes Magyar Nemzeti Bank

Ewald Nowotny Prezes Oesterreichische Nationalbank

Dimitar Radev Prezes Българска народна банка

(Narodowy Bank Bułgarii)

Gaston Reinesch Prezes Banque centrale du Luxembourg

Ilmārs Rimšēvičs Prezes Latvijas Banka

Lars Rohde Prezes Danmarks Nationalbank

Jiří Rusnok Prezes Česká národní banka (od 1 lipca 2016)

Miroslav Singer Prezes Česká národní banka (do 30 czerwca 2016)

Jan Smets Prezes Nationale Bank van België /

Banque Nationale de Belgique

Yannis Stournaras Prezes Bank of Greece

Vitas Vasiliauskas Przewodniczący Zarządu Lietuvos bankas

Mario Vella Prezes Bank Ċentrali ta’ Malta / Central Bank of Malta (od 1 lipca 2016)

François Villeroy de Galhau Prezes Banque de France

Ignazio Visco Prezes Banca d’Italia

Boris Vujčić Prezes Hrvatska narodna banka

Jens Weidmann Prezes Deutsche Bundesbank

Pierwszy rząd (od lewej): Yannis Stournaras, Carlos Costa, Ewald Nowotny, Vítor Constâncio, Mario Draghi, Mark Carney, Chrystalla Georghadji, Philip R. Lane

Drugi rząd (od lewej): Ilmārs Rimšēvičs, François Villeroy de Galhau, Jens Weidmann, Erkki Liikanen, Ignazio Visco

Trzeci rząd (od lewej): Gaston Reinesch, Boštjan Jazbec, Lars Rohde, Ardo Hansson, Klaas Knot, Jan Smets, Jozef Makúch, Vitas Vasiliauskas, Dimitar Radev

Uwaga: Adam Glapiński, Stefan Ingves, Mugur Constantin Isărescu, Luis M. Linde, György Matolcsy, Jiří Rusnok, Boris Vujčić i Mario Vella byli nieobecni podczas robienia zdjęcia.

Zarządzanie wewnętrzne

Oprócz organów decyzyjnych struktura zarządzania wewnętrznego w EBC obejmuje 2 komitety wysokiego szczebla – Komitet ds. Audytu oraz Komitet ds. Etyki – oraz kontrolę zewnętrzną i wewnętrzną na kilku płaszczyznach. Zarządzanie wewnętrzne uzupełnia zbiór zasady etyki zawodowej, wprowadzony na podstawie decyzji EBC^[151], określający zasady i warunki prowadzenia dochodzeń zapobiegających nadużyciom finansowym oraz zasady dotyczące publicznego dostępu do dokumentów EBC. Po utworzeniu jednolitego mechanizmu nadzorczego kwestie związane z zarządzaniem wewnętrznym stały się dla EBC jeszcze istotniejsze.

Komitet ds. Audytu

Komitet EBC ds. Audytu wspomaga Radę Prezesów przez udzielanie porad i wyrażanie opinie w sprawach dotyczących następujących kwestii: a) rzetelności informacji finansowych, b) nadzoru nad mechanizmami kontroli wewnętrznej, c) zgodności z obowiązującymi przepisami ustawowymi i wykonawczymi oraz kodeksami postępowania, d) wykonywania zadań w zakresie audytu. Opis mandatu komitetu jest dostępny na stronie internetowej EBC. Przewodniczącym Komitetu ds. Audytu jest Erkki Liikanen. Oprócz niego w skład komitetu w 2016 roku wchodziło 4 członków: Vítor Constâncio, Josef Bonnici^[152], Patrick Honohan i Ewald Nowotny.

Komitet ds. Etyki

W celu zapewnienia właściwego i spójnego wdrażania różnych kodeksów postępowania organów EBC zaangażowanych w procesy podejmowania decyzji Komitet ds. Etyki udziela rad i wskazówek na temat kwestii etycznych członkom Rady Prezesów, Zarządu i Rady ds. Nadzoru. Opis mandatu komitetu jest dostępny na stronie internetowej EBC. Przewodniczącym Komitetu ds. Etyki jest Jean-Claude Trichet. Oprócz niego w skład komitetu wchodzi 2 zewnętrznych członków: Patrick Honohan^[153] i Klaus Liebscher.

Kontrola zewnętrzna i wewnętrzna

Kontrola zewnętrzna

W statucie ESBC przewidziane są dwa poziomy kontroli zewnętrznej: niezależny biegły rewident powoływany na zasadzie rotacji na 5-letnią kadencję do badania rocznych raportów finansowych EBC oraz Europejski Trybunał Obrachunkowy, który sprawdza operacyjną skuteczność zarządzania EBC.

Kontrola wewnętrzna

W EBC obowiązuje 3-poziomowy system kontroli wewnętrznej składający się z a) mechanizmów kontrolnych stosowanych przez kierownictwo, b) różnych funkcji odpowiedzialnych za nadzór nad ryzykiem i przestrzeganiem przepisów oraz c) niezależnej weryfikacji przez audytorów.

System kontroli wewnętrznej w EBC opiera się na podejściu funkcjonalnym, zgodnie z którym poszczególne jednostki organizacyjne (sekcje, działy, dyrekcje i dyrekcje generalne) ponoszą główną odpowiedzialność za zarządzanie własnym ryzykiem oraz za skuteczność i efektywność swoich działań.

Funkcje nadzorcze obejmują mechanizmy monitorowania oraz skuteczne procesy służące odpowiedniej kontroli ryzyka finansowego i operacyjnego oraz ryzyka związanego z reputacją i sposobem działania. Drugi poziom funkcji kontrolnych jest realizowany przez funkcje wewnętrzne EBC (takie jak funkcja budżetu i kontrolingu, funkcje zarządzania ryzykiem operacyjnym i finansowym, funkcja zapewnienia jakości dla nadzoru bankowego lub funkcja ds. zgodności) lub – w zależności od sytuacji – przez Komitety Eurosystemu i ESBC (np. Komitet ds. Rozwoju Organizacyjnego, Komitet ds. Zarządzania Ryzykiem i Komitet Budżetowy).

Dodatkowo, niezależnie od systemu kontroli wewnętrznej i monitorowania ryzyka w EBC, kontrole przeprowadza także pion audytu wewnętrznego, który zgodnie z Kartą audytu EBC podlega bezpośrednio Zarządowi. Działania audytu wewnętrznego EBC są zgodne z międzynarodowymi standardami praktyki zawodowej, opracowanymi przez Instytut Audytorów Wewnętrznych. Ponadto Komitet ds. Audytu Wewnętrznego, w którego skład wchodzą eksperci w zakresie audytu wewnętrznego z EBC, krajowych banków centralnych i właściwych organów krajowych, wspomaga Eurosystem/ESBC oraz jednolity mechanizm nadzorczy (SSM) w realizacji ich celów.

Zbiór zasad etyki zawodowej EBC

Zbiór zasad etyki zawodowej EBC składa się z kodeksu postępowania dla członków Rady Prezesów, uzupełniającego kodeksu kryteriów etycznych dla członków Zarządu, kodeksu postępowania dla członków Rady ds. Nadzoru oraz regulaminu pracowniczego EBC. Zbiór zasad etyki zawodowej określa zasady etyki i zasady przewodnie, co ma zagwarantować możliwie najwyższy poziom rzetelności, kompetencji, efektywności i przejrzystości działania przy wykonywaniu zadań EBC. Zbiór obejmuje m.in. szczegółowe postanowienia określające kwestie unikania potencjalnych konfliktów interesów oraz zarządzania nimi; ograniczenia, obowiązki sprawozdawcze i system monitorowania w odniesieniu do prywatnych transakcji finansowych; zasady dotyczące okresu zakazu konkurencji przed objęciem nowego stanowiska oraz szczegółowe zasady dotyczące prowadzenia działalności zewnętrznej oraz kontaktów z podmiotami zewnętrznymi.

Działania w zakresie przeciwdziałania nadużyciom finansowym/praniu pieniędzy

W 1999 roku Parlament Europejski i Rada UE przyjęły rozporządzenie^[154], które zezwala m.in. na przeprowadzanie przez Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) dochodzeń wewnętrznych w instytucjach, organach, urzędach i agencjach UE w przypadku podejrzeń o nadużycia finansowe. W 2016 roku Rada Prezesów wprowadziła poprawki do zatwierdzonych w 2004 roku ram prawnych obejmujących warunki prowadzenia przez OLAF dochodzeń w EBC w związku z zapobieganiem nadużyciom finansowym, korupcji i wszelkim innym nielegalnym działaniom^[155]. Ponadto w 2007 roku EBC ustanowił wewnętrzny program przeciwdziałania praniu pieniędzy (AML) i program przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu (CTF). Uzupełnieniem ramowych zasad przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CTF) obowiązujących w EBC jest system sprawozdawczości wewnętrznej, który zapewnia systematyczne zbieranie i przekazywanie Zarządowi wszelkich istotnych informacji dotyczących tych zagadnień.

Dostęp do dokumentów EBC

Decyzja EBC w sprawie publicznego dostępu do dokumentów^[156] jest zgodna z celami i standardami innych instytucji i organów unijnych w zakresie publicznego dostępu do ich dokumentów. Z jednej strony, zwiększa ona przejrzystość działania EBC, a z drugiej uwzględnia niezależność EBC i krajowych banków centralnych oraz zapewnia poufność określonych kwestii związanych z realizacją zadań EBC. Z powodu nowych zadań EBC w dziedzinie nadzoru bankowego liczba i stopień złożoności wniosków o dostęp do dokumentów złożonych przez obywateli i władze krajowe znacznie wzrosły.

W lutym 2016, w ramach swojego zobowiązania do zapewnienia przejrzystości i odpowiedzialności, EBC zaczął publikować (z 3-miesięcznym opóźnieniem) kalendarze spotkań każdego z członków Zarządu i przewodniczącej Rady ds. Nadzoru.

Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego

Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego (Compliance and Governance Office - CGO), podlegające bezpośrednio Prezesowi EBC, udziela wsparcia Zarządowi w ochronie wiarygodności i reputacji EBC, upowszechnianiu standardów etycznych oraz wzmacnianiu odpowiedzialności i przejrzystości EBC. W celu poprawy ogólnej spójności i efektywności systemu zarządzania wewnętrznego EBC, CGO pełni ponadto funkcję sekretariatu dla Komitetów EBC ds. Audytu i ds. Etyki oraz działa jako punkt kontaktowy dla Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich i OLAF.

Komitety Eurosystemu i ESBC

Komitety Eurosystemu i ESBC nadal odgrywały ważną rolę pomocniczą w wykonywaniu zadań przez organy decyzyjne EBC. Na wniosek Rady Prezesów i Zarządu komitety doradzały w dziedzinach wchodzących w zakres swoich kompetencji i wspomagały procesy decyzyjne. Zwykle członkami komitetów są wyłącznie pracownicy banków centralnych Eurosystemu. Jeśli jednak komitet obraduje nad sprawami wchodzącymi w zakres kompetencji Rady Ogólnej, w jego zebraniach uczestniczą także przedstawiciele banków centralnych z państw członkowskich, które nie wprowadziły jeszcze euro. Ponadto, niektóre komitety obradują w składzie jednolitego mechanizmu nadzorczego (tj. w posiedzeniu biorą udział: 1 przedstawiciel banku centralnego i 1 przedstawiciel właściwego organu krajowego z każdego uczestniczącego państwa członkowskiego). Ma to miejsce wówczas, gdy wspierają EBC w jego pracach nad polityką związaną z nadzorem ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi. W razie potrzeby na posiedzenia komitetów zapraszani mogą być również przedstawiciele innych właściwych organów.

Istnieją jeszcze 2 inne komitety. W sprawach związanych z budżetem EBC Radę Prezesów wspomaga Komitet Budżetowy. Konferencja Działów Kadr stanowi forum wymiany doświadczeń, wiedzy i informacji w dziedzinie zarządzania kadrami pomiędzy bankami centralnymi Eurosystemu i ESBC.

Sprawy organizacyjne i zasoby kadrowe

Zasoby kadrowe EBC

W styczniu 2016 mianowano Szefa Służb (Chief Services Officer, CSO). Stanowisko to zostało utworzone w celu dalszego wzmocnienia zdolności operacyjnych i analitycznych w celu poprawy efektywności organizacyjnej oraz usprawnienia współpracy z służbami pomocniczymi i ukierunkowania ich działań na potrzeby EBC jako całości. Ponadto Szef Służb, który odpowiada za sprawy administracyjne i systemy informatyczne, w pierwszej kolejności zajął się stworzeniem bardziej holistycznego procesu planowania strategicznego, dalej rozwijając współpracę między podlegającymi mu służbami a wszystkimi pozostałymi obszarami działalności EBC.

Utworzenie w kwietniu 2016 nowej jednostki odpowiedzialnej za ogół spraw finansowych pozwoliło zrestrukturyzowanemu pionowi kadr w pełni skupić się na zapewnianiu najwyższej jakości obsługi pracowników, aby mogli oni rozwijać swój potencjał w ramach nowoczesnej i elastycznej struktury organizacyjnej. Obecnie priorytetami są przyciąganie i zatrzymanie utalentowanych pracowników oraz zarządzanie ich wynikami. Ponadto pion kadr przykłada szczególną wagę do dbania o zdrowie i dobre samopoczucie pracowników.

Przez cały 2016 rok tworzono podstawy do rozszerzenia strategicznej funkcji konsultacji kadrowych – aby poprawić zarządzanie sprawami personalnymi – oraz przekładania potrzeb biznesowych na politykę kadrową.

W programie pionu kadr EBC wysoką pozycję zajmowały także: wzmocnienie zdolności banku do wykorzystywania talentów i rozwoju umiejętności przywódczych, promowanie kultury najwyższych standardów w obszarze etyki zawodowej i praca nad długoterminową stabilnością organizacyjną. Szczególny nacisk położono na tworzenie Programu Rozwoju Zdolności Przywódczych, który będzie stopniowo wprowadzany w życie w latach 2017 i 2018, realizację programu „zdrowego przywództwa” oraz wsparcie niedawno powstałego Biura ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego w przygotowaniu obowiązkowego szkolenia w zakresie etyki.

Zrealizowane zostały także różne inicjatywy kadrowe mające na celu wzmocnienie pionu nadzoru bankowego. Obejmowały one dalszy strategiczny rozwój programu szkoleń nadzorczych dla całego SSM (wzięło w nich udział ponad 1900 osób), organizację 28 imprez integracyjnych w celu wzmocnienia międzynarodowej współpracy w ramach wspólnych zespołów nadzorczych oraz przyjęcie pierwszej, 33-osobowej grupy absolwentów wybranych do programu stażowego europejskiego nadzoru bankowego – przeszli oni sesję wprowadzającą, szkolenie i praktyki we właściwych organach krajowych.

W 2016 roku EBC kontynuował działania na rzecz zwiększenia odsetka kobiet wśród pracowników, zwłaszcza na stanowiskach kierowniczych. Na koniec roku kobiety zajmowały 27% niższych i 18% wyższych stanowisk kierowniczych. Obecnie EBC dąży do realizacji pośrednich i końcowych celów wyznaczonych na lata 2017 i 2019 (zob. rys. 3). Od momentu wprowadzenia w czerwcu 2013 celów w zakresie równej reprezentacji płci wraz z odpowiednim programem działania temat ten zajmuje ważne miejsce w planach EBC, który dąży do odkrywania i przyciągania utalentowanych kobiet oraz wspierania ich rozwoju. W 2016 roku podejmowano dalsze działania na rzecz różnorodności, w tym objęto ją patronatem członka Zarządu Benoît Cœuré i Szefa Służb, zorganizowano dzień otwarty dla utalentowanych kobiet, adresowany przede wszystkim do studentek, oraz stworzono Sieć Różnorodności w ESBC i SSM.

EBC zdecydowanie promuje różnorodność na wszystkich płaszczyznach, nie tylko reprezentacji płci, aby stworzyć otwartą kulturę pracy opartą na współdziałaniu patronów, „ambasadorów różnorodności” w EBC, Dyrekcji Generalnej ds. Kadr, ogółu kadry kierowniczej oraz istniejących sieci różnorodności, na przykład Sieci Kobiet, Sieci Tęczowej oraz Grupy Etnicznej i Kulturowej EBC.

Na dzień 31 grudnia 2016 w EBC było 2898,5 zatwierdzonych etatów przeliczeniowych, wobec 2650 na koniec 2015 roku. Liczba pracowników EBC zatrudnionych na podstawie umowy o pracę (w etatach przeliczeniowych) wynosiła 3171 w porównaniu z 2871 w dniu 31 grudnia 2015^[157]. W 2016 roku zawarto łącznie 208 nowych umów o pracę na czas określony (z góry ograniczonych do wyznaczonego okresu lub z możliwością przedłużenia na czas nieokreślony) oraz 304 umowy krótkoterminowe, a także przedłużono wiele umów zawartych wcześniej, by zapewnić zastępstwo za pracowników nieobecnych krócej niż 1 rok. W ciągu 2016 roku EBC nadal zawierał umowy krótkoterminowe (do 36 miesięcy) z pracownikami krajowych banków centralnych i organizacji międzynarodowych. Na dzień 31 grudnia 2016 roku w różnych działach EBC pracowało 250 pracowników oddelegowanych z krajowych banków centralnych i organizacji międzynarodowych (o 11% więcej niż na koniec 2015 roku). We wrześniu 2016 roku pracę w EBC podjęło 14 uczestników jedenastej edycji programu dla absolwentów studiów wyższych, natomiast na stażu w EBC, na dzień 31 grudnia 2016, przebywało 320 osób (o 17% więcej niż w 2015 roku). EBC przyznał także 5 stypendiów naukowo-badawczych w ramach programu im. Wima Duisenberga, skierowanego do wybitnych ekonomistów, oraz 6 stypendiów dla młodych naukowców w ramach programu im. Lamfalussy’ego.

W 2016 roku wskutek rezygnacji z pracy lub przejścia na emeryturę z EBC odeszło 56 pracowników zatrudnionych na czas określony lub nieokreślony (wobec 53 w 2015 roku) oraz wygasło 317 umów krótkoterminowych, jednak łączne zatrudnienie nieco wzrosło.

Raport finansowy

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ar2016annualaccounts_pl.pdf

Skonsolidowany bilans Eurosystemu na dzień 31 grudnia 2016

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/eurosystembalancesheet2016.pl.pdf

Część statystyczna (dostępna jedynie w języku angielskim)

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ar2016/EN_AR16_STATISTICAL_ANNEX.pdf

Skróty

Państwa

Zgodnie z przyjętą w UE praktyką państwa członkowskie UE w niniejszym raporcie są wymienione w porządku alfabetycznym na podstawie nazw w językach urzędowych w poszczególnych państwach.

Inne

Konwencje zastosowane w tabelach

- brak danych/nie dotyczy

. dane nie są jeszcze dostępne